پيش‌نويس توافقنامه «تضمين‌هاي امنيتي» مدنظر روسيه منتشر شد
پيش‌نويسي براي نپذيرفتن
محمدحسين لطف‌الهي| وزارت امور خارجه روسيه روز جمعه با انتشار پيش‌نويس بسته امنيتي مدنظر خود به منظور كاهش تنش‌ها با غرب، خواستار اعمال محدوديت‌هاي سختگيرانه بر فعاليت‌هاي نظامي ناتو و ايالات متحده در كشورهاي شرق اروپا شد. اين پيش‌نويس كه شامل خواسته‌هاي اصلي روسيه از واشنگتن و ناتو است - كه بعيد به نظر مي‌رسد مورد پذيرش قرار بگيرد- در پي نگراني‌هاي فزاينده كشورهاي غربي از احتمال حمله نظامي مسكو به اوكراين مطرح مي‌شود. روسيه ادعاي احتمال حمله نظامي به اوكراين را رد كرده اما از غربي‌ها خواسته با كنار گذاشتن ايده پذيرش الحاق كي‌يف به ناتو و محدود كردن فعاليت‌هايش در جمهوري‌هاي استقلال يافته از شوروي سابق در مسير كاهش تنش‌ها گام بردارند. كرملين همچنين خواستار آغاز فوري گفت‌وگوها با ايالات متحده شده است. امريكايي‌ها گفته‌اند كه مشكلي با مذاكره و گفت‌وگو ندارند اما اگر قرار به آغاز چنين مذاكره‌اي باشد، آنها هم خواسته‌هاي خود را روي ميز خواهند گذاشت و قرار نيست تنها درباره خواسته‌هاي روسيه گفت‌وگو شود. جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا جمعه شب در اين خصوص گفت: «ما بيش از 20 سال است كه با روسيه درباره موضوع امنيت اروپا گفت‌وگو مي‌كنيم. اين گفت‌وگوها گاهي با پيشرفت همراه بوده و گاهي به بن‌بست خورده اما ايالات متحده همواره آماده درگير شدن در چنين گفت‌وگوهايي بوده است.» پيش از مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا، جن ساكي دبير مطبوعاتي كاخ سفيد در نشست خبري گفته بود: «هيچ گفت‌وگويي با روسيه با موضوع امنيت اروپا، بدون حضور شركاي اروپايي‌مان انجام نخواهد شد.» جن ساكي اظهار داشت: «ما درخصوص اصول كليدي كه امنيت اروپا براساس آنها بنا شده است، ازجمله اينكه همه كشورها حق دارند درباره آينده و سياست خارجي خود فارغ از مداخله خارجي تصميم بگيرند، هرگز كوتاه نخواهيم آمد.» ائتلاف ناتو كه در ابتدا براي دفاع از امنيت اروپا در برابر تهديدهاي احتمالي از جانب شوروي سابق بنا شده بود، در حال حاضر نيروهاي زيادي را در لهستان و جمهوري‌هاي حوزه بالتيك مستقر كرده است. آنها همچنين همكاري‌هاي نظامي گسترده‌اي با گرجستان و اوكراين دارند كه مدت‌هاست درخواست عضويت‌شان در ناتو مطرح شده اما به‌رغم تصميم كشورهاي عضو پيمان آتلانتيك شمالي در سال 2008 مبني بر پذيرش تفليس و كي‌يف در ناتو، هنوز پيشرفتي در اين زمينه حاصل نشده است. سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه روز جمعه خبر داد كه مسكو پيش‌نويس دو توافق را دراختيار مقام‌هاي امريكايي و اروپايي قرار داده و «در شرايطي كه طرفين هيچ اعتمادي نسبت به يكديگر ندارند» هيچ راه ديگري جز گفت‌وگو درباره اين دو پيش‌نويس از نگاه مسكو وجود ندارد. براساس پيش‌نويسي كه از سوي وزارت امور خارجه روسيه منتشر شده، ناتو بايد متعهد شود كه به سمت شرق گسترش نمي‌يابد و اوكراين نبايد به اين ائتلاف بپيوندد. در اين پيش‌نويس بندي وجود دارد كه عنوان مي‌كند، كشورهايي كه عضو ناتو هستند بايد از انجام هرگونه فعاليت نظامي در خاك اوكراين، همچنين ساير كشورهاي اروپاي شرقي، در قفقاز جنوبي و در آسياي ميانه خودداري كنند. در متن پيش‌نويس تاكيد شده طرف‌ها براي حمله به يكديگر نبايد از خاك ساير كشورها استفاده كنند. در اين متن آمده است: «امريكا متعهد است گسترش ناتو به سمت شرق و الحاق كشورهاي شوروي سابق به اين سازمان كنار گذاشته خواهد شد. امريكا در كشورهاي شوروي سابق و كشورهاي غير ناتو پايگاه نظامي ايجاد نكرد، از زيرساخت‌هاي اين كشورها براي انجام هيچ گونه فعاليت نظامي استفاده نكرد و با اين كشورها همكاري نخواهد كرد.» وزارت امور خارجه روسيه در اين متن نوشته است: «طرف‌ها وعده مي‌دهند تا موشك‌هاي كوتاه و ميان‌برد خود را در اراضي خارج از مرزهاي‌شان يا مناطقي در داخل اين مرزها كه بتوانند مواضع يكديگر را هدف قرار دهند، مستقر نخواهند كرد.» براساس اين متن، «طرف‌ها از تاريخ لازم‌الاجرا شدن اين توافقنامه استقرار سلاح‌هاي هسته‌اي در قلمرو ملي خود را رد كرده و چنين سلاح‌هايي را كه در خارج از قلمرو ملي مستقر كرده‌اند، جمع خواهند كرد.» در متن پيش‌نويس توافقنامه‌اي كه براي ناتو تهيه شده است، تاكيد شد روسيه و ناتو نبايد يكديگر را به عنوان «دشمن» ببينند و بايد براي حل مشكلات پيش آمده «سازوكارهاي تعادل» و «خط گرم» ايجاد كنند. روسيه همچنين از امريكا دعوت كرد تا متعهد شود كه به افراد «نظامي و غيرنظامي» كشورهايي كه از سلاح هسته‌اي استفاده نمي‌كنند، هيچ‌گونه آموزشي جهت استفاده از سلاح هسته‌اي ندهد. اين پيش‌نويس افزود: «طرفين نبايد آموزش يا رزمايشي را درخصوص استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي انجام دهند.» براساس گزارش روزنامه نيويورك‌تايمز، مقام‌هاي ناتو گفته‌اند پيش‌نويس‌هاي ارايه شده از سوي مسكو غيرقابل قبول هستند و خواسته‌هاي روسيه چيزي شبيه به درخواست حق وتو درخصوص سياست‌هاي امنيتي جمهوري‌هاي استقلال يافته از شوروي سابق هستند. مقام‌هاي ناتو همچنين در موضعي مشابه با ايالات متحده اعلام كرده‌اند كه مشكلي با گفت‌وگو درباره نگراني‌هاي امنيتي روسيه ندارند اما هر گفت‌وگويي بايد شامل نگراني‌هاي كشورهاي عضو اين ائتلاف درخصوص استقرار موشك‌هاي روسيه، آزمايش ماهواره‌ها و كارزارهاي پخش اطلاعات دروغين باشد. اين مقامات هشدار دادند كه اگر روسيه بار ديگر آغازگر يك تهاجم نظامي جديد عليه اوكراين باشد، ناتو نيز نيروهاي بيشتري را به كشورهاي هم‌مرز با اوكراين نظير لهستان و كشورهاي حوزه بالتيك منتقل مي‌كند، چراكه در صورت تهاجم روسيه، عمق استراتژيكي كه اوكراين براي ناتو فراهم مي‌كند آسيب مي‌بيند يا از بين خواهد رفت. ساموئل گرين، استاد مطالعات روسيه در كينگز كالج لندن در توصيف اين تحولات ديپلماتيك مي‌گويد: «مجموعه اتفاقات و وضعيت حاكم بر مساله اوكراين مبهم است.»به گفته او، پيش‌تر ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه يك‌بار تلاش كرد تا امتيازات مشابهي را از دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين امريكا بگيرد، اما در دستيابي به اين هدف شكست خورد. گرين معتقد است روسيه احتمالا در حال حاضر وضعيت را براي گفت‌وگوي مجدد درخصوص چشم‌انداز امنيتي در اروپاي پس از شوروي فراهم مي‌بيند. اوكراين هنوز يك قدرت منطقه‌اي به حساب نمي‌آيد و در شرايط ضعف قرار دارد، كشورهاي اروپايي به دليل همه‌گيري كرونا و مشكلات ديگر توانايي تمركز روي موضوع روسيه را ندارند و ايالات متحده نيز تمام توجه خود را به مساله چين معطوف كرده است. ساموئل چاراپ، تحليلگر مسائل امنيتي روسيه كه در موسسه رند مشغول به كار است، باور دارد كه طرح خواسته‌هاي غيرممكن، تنها به منظور پيچيده‌تر كردن وضعيت براي طرف مقابل كاربرد دارد. از نگاه او، «ديپلماسي مستلزم سازش و انعطاف است و طرح اولتيماتوم به صورت عمومي گرهي از اختلافات نمي‌گشايد.» او تصريح مي‌كند: «اين كار روسيه استفاده از ديپلماسي نيست، اين كار دقيقا در نقطه مقابل ديپلماسي قرار دارد.» مقام‌هاي اوكرايني پيش‌تر اعلام كرده بودند كه از نگاه آنها سياست ايالات متحده درخصوص خروج از افغانستان در انتهاي ماه آگوست و تبعاتي كه بعد‌تر براي افغانستاني‌ها پديد آمد، نشان داد كه عزم امريكا براي اجراي تعهدات خود در بيرون از مرزها كاهش يافته و همين مساله كرملين را جسورتر كرد. پيش‌تر در گفت‌وگوهاي طولاني ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه با همتاي امريكايي خود، جو بايدن، پيرامون بحران اوكراين، رهبر روسيه خواستار «توافق‌هاي الزام‌آور» براي تضمين امنيت آن كشور در برابر توسعه ناتو به سمت شرق اروپا شده بود. ايالات متحده اما رويكرد خود را آگاه‌سازي روسيه درخصوص «تبعات بسيار جدي» حمله نظامي به اوكراين قرار داده بود و مي‌كوشيد با تهديد روس‌ها به تحريم‌هاي بي‌سابقه و فلج‌كننده، آنها را از حمله نظامي منصرف كند. درخواست‌هاي روسيه مانند عدم عضويت اوكراين در ناتو، پيش از اين از سوي غرب رد شده است و نگاهي به واكنش‌هاي مقام‌هاي ايالات متحده و ناتو نيز احتمال پذيرش چنين درخواست‌هايي را به حداقل مي‌رساند. با به نتيجه نرسيدن اين ابتكار ديپلماتيك از جانب روسيه، جنگ اراده‌ها نشان خواهد داد كدام كشور در دستيابي به هدف خود مصمم‌تر و كدام طرف از ابزارهاي قوي‌تري براي تحميل خواسته خود برخوردار است.