ادعاي بي‌تقصيري اشرف غني و خليل‌زاد در نخستين
مصاحبه رسانه‌اي غني بعد از فرار از افغانستان
سقوطي كه هيچ كس مسووليتش را نمي‌پذيرد
شهاب شهسواري
نخستين مصاحبه اشرف غني، رييس‌جمهور پيشين افغانستان كه فرارش از كشور زمينه‌ساز سلطه طالبان بر كابل و پايان جمهوريت در افغانستان شد، با واكنش‌هاي گسترده‌اي در ميان مقام‌هاي سابق افغانستان و افكار عمومي مواجه شده است. فعالان سياسي در افغانستان، نيك كارتر، ژنرال پيشين بريتانيا را به همدستي در وضعيت كنوني افغانستان و اشرف غني را به دروغگويي و مسووليت‌گريزي متهم كرده‌اند. اشرف غني در مصاحبه‌اي كه پنجشنبه شب از راديو چهار بي‌بي‌سي پخش شد، بار ديگر ادعاي پيشينش در مورد فرار براي جلوگيري از خونريزي را تكرار كرده و مي‌گويد كه اين تصميم سخت‌ترين تصميم زندگي‌اش بوده است. نخستين واكنش به اين اظهارات از سوي زلمي خليل‌زاد، نماينده پيشين وزارت خارجه امريكا در امور افغانستان مطرح شده كه گفته است اگر اشرف غني از جان خود مي‌ترسيد، بايد امريكا را در جريان مي‌گذاشت تا از او حفاظت كند، در حالي كه غني از اين كار خودداري كرده است. هر دو اين مقام‌هاي امريكايي و افغان حاضر به پذيرش مسووليت در وضعيت كنوني افغانستان نشده‌اند. بسياري از مقام‌هاي پيشين افغانستان در واكنش به اظهارات اشرف غني، او را به دروغگويي و تناقض‌گويي متهم و پخش برنامه‌اي را با حضور او و ژنرال نيك كارتر، رييس پيشين ستاد مشترك ارتش بريتانيا تلاش براي عادي‌سازي سقوط افغانستان توصيف كرده‌اند. نيك كارتر در مقام فرمانده ستاد مشترك ارتش بريتانيا بين سال‌هاي ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ بارها به عنوان يكي از فرماندهان ارشد ائتلاف به افغانستان سفر كرده بود. اين نظامي بريتانيايي كه ميزبان اين مصاحبه ويرايش شده بود، در گذشته رابطه خود را با اشرف غني بسيار نزديك بيان كرد.
غني در مصاحبه‌اي كه در برنامه تودي از شبكه چهار راديو بي‌بي‌سي پخش شد، گفته است كه بزرگ‌ترين اشتباه او اعتماد به يك طرف خارجي بوده و نبايد به امريكا اعتماد مي‌كرد. غني مي‌گويد كه صبح روز ۱۵ آگوست اصلا تصور نمي‌كرد كه پايان آن روز مجبور به ترك كشور مي‌شود. رييس‌جمهور پيشين افغانستان مدعي شده است كه حمدالله محب، مشاور امنيت ملي او صبح آن روز به دفتر او مراجعه كرده و گفته كه سرويس حفاظت از رييس‌جمهور دچار فروپاشي شده است و اگر اشرف غني در كابل بماند، تمامي پرسنل محافظت او كشته خواهند شد. اشرف غني گفته كه صبح روز فرار از اطرافيانش خواسته است كه او را به ولايت خوست منتقل كنند، اما به او گفته شده كه اين ولايت هم سقوط كرده‌است. غني مدعي مي‌شود كه محب تنها دو دقيقه به او فرصت داده تا براي خروج از كابل تصميم بگيرد و به او گفته است كه ولايت خوست و جلال‌آباد، شهر بزرگ ديگر افغانستان سقوط كرده‌اند. ولايت خوست، ميزبان گروهي شبه‌نظامي تحت حمايت آژانس اطلاعات مركزي امريكا (CIA) به نام نيروهاي حفاظت خوست بود و اشرف غني تصور مي‌كرد كه مي‌تواند تحت حمايت اين گروه تحت‌الحمايه امريكا به رياست‌جمهوري‌اش در خوست ادامه بدهد. غني دليل تصميمش براي ترك كابل را اين‌گونه توصيف مي‌كند: «دليل اصلي من براي خروج، جلوگيري از ويراني كابل بود. دو گروه متفاوت از طالبان از دو جهت مختلف در حال وارد شدن به كابل بودند. احتمال يك درگيري شديد بين آنها بسيار بالا بود و شهري با جمعيت ۵ميليون نفر در معرض نابودي قرار داشت.» غني مي‌گويد: «من مجبور بودم خودم را قرباني كنم تا كابل را نجات دهم.» اين مقام پيشين افغانستان به مردم اين كشور حق مي‌دهد كه او را مقصر سقوط كشور بدانند، اما مي‌گويد: «زندگي كاري من كاملا نابود شد، ارزش‌هايم پايمال شد و من مقصر همه چيز شناخته شدم.» غني همچنين اتهاماتي را كه به او در مورد خروج ميليون‌ها دلار پول نقد وارد مي‌شود، تكذيب كرده است. روزنامه نيويورك‌تايمز به نقل از «كارشناسان و مقام‌هاي غربي» مي‌نويسد كه وضعيت كنوني افغانستان در صورت ماندن اشرف غني در كابل در شرايط بحراني و تلاش براي يك انتقال قدرت منظم قابل اجتناب بود. اين روزنامه مي‌نويسد كه منتقدان غني او را به خاطر وضعيت كنوني اقتصاد افغانستان هم مقصر مي‌دانند و معتقدند كه ترك افغانستان توسط او امكان هرگونه توافق لحظه آخري را براي جلوگيري از سلطه كامل گروه شبه‌نظامي طالبان و تحريم‌هايي كه در پي آن رخ داد، سلب كرد. اشرف غني در اين مصاحبه از امريكا انتقاد مي‌كند و يكي از دلايل سقوط افغانستان را «اعتماد به شركاي بين‌المللي» مي‌داند. غني با اشاره به كنار گذاشته شدن دولت او از مذاكره با طالبان گفت: «اين خليل‌زاد بود كه با آنها نشست و گفت‌وگو كرد… در نتيجه گفت‌وگوها مساله امريكا بود نه مساله مردم افغان… آنها كاملا ما را حذف كرده بودند.»
خليل‌زاد: عامل سقوط افغانستان اشرف غني بود
نخستين واكنش به اظهارات اشرف غني، درست در همان برنامه‌اي پخش شد كه مصاحبه ويرايش شده و گزينشي او در آن منتشر شده بود. خليل‌زاد مي‌گويد: «توافقي وجود داشت كه رييس‌جمهور غني هم آن را پذيرفته و قرار بود طالبان روز ۱۵ آگوست وارد كابل نشوند.» فرستاده ويژه پيشين امريكا قبلا هم اين ادعا را مطرح كرده است و مدعي مي‌شود كه مقام‌هاي طالبان همچنان آماده اجراي توافق و بيرون ماندن از كابل بودند، اما خروج اشرف غني از كابل باعث شد كه به امريكايي‌ها براي حفظ امنيت كابل مراجعه كنند، اما امريكايي‌ها به آنها تاكيد كردند كه تنها ماموريت آنها عقب‌نشيني از افغانستان است و نمي‌توانند كاري براي امنيت كابل بكنند. خليل‌زاد در مصاحبه با راديو ۴ بي‌بي‌سي مي‌گويد كه عصر روز قبل از فرار، اشرف غني با وزير خارجه امريكا، آنتوني بلينكن تلفني گفت‌وگو و موافقت كرده بود تا فرآيند انتقال قدرت از طريق تشكيل لوي جرگه را عملي كند. به گفته خليل‌زاد، قرار بود لوي جرگه انتقال قدرت به دولت موقت دو هفته بعد، همزمان با عقب‌نشيني كامل نظاميان خارجي در روز ۳۰ آگوست برگزار شود. خليل‌زاد مي‌گويد: «درست بلافاصله بعد از اينكه اين توافق انجام شد، غني و تعدادي ديگر از مقام‌ها غافلگيرانه از كشور رفتند.»
خليل‌زاد، ديپلمات افغان‌تبار امريكايي در واكنش به ادعاي اشرف غني مبني بر نگراني از امنيت جاني گفته است: «پس او بايد از ما كمك مي‌خواست، اگر ترس واقعي و بجا داشت و شايد اين به‌طور مطلوب در نظر گرفته مي‌شد؛ اما او چنين كمكي نخواست.» خليل‌زاد در پاسخ به اين پرسش كه آيا چنين اتفاقي، ناكامي اطلاعاتي امريكا را نشان مي‌دهد، گفته است: «پيش از همه، اين ناكامي مربوط به رهبري افغانستان مي‌شود. هيچ كس تصور نمي‌كرد كه رييس‌جمهور غني فرار مي‌كند... بله، اين يكي را پيش‌بيني نكرده بوديم.»
پر از دروغ و تناقض
مصاحبه اشرف غني با واكنش گسترده فعالان سياسي و مقام‌هاي پيشين افغانستان به ويژه در شبكه‌هاي اجتماعي مواجه شده است. امرالله صالح، معاون پيشين اشرف غني كه اكنون خود را رهبر مقاومت ملي افغانستان معرفي مي‌كند، در يادداشتي در فيس‌بوك كه به وضوح در واكنش به مصاحبه غني نوشته شده، مي‌نويسد: «بزرگ‌نمايي دشمن و مصاحبه‌هاي نوستالژيك راه‌حل نيست.» او همچنين در بخشي از يادداشتش مدعي مي‌شود كه از قبل مي‌دانست كه غني قرار است افغانستان را ترك كند.
عبدالكريم خرم، رييس دفتر رياست‌جمهوري پيشين در دوره حامد كرزي در توييتي نوشته است: «مصاحبه غني با بي‌بي‌سي مملو از تناقضات و دروغ‌هاست. مثلا در مورد فرارش جايي مي‌گويد: براي جلوگيري از خونريزي، مشروعيت نبخشيدن به كودتا رفتم. گويي همه را سنجيده بعد تصميم به فرار گرفته. اما در جاي ديگر مي‌گويد محب مرا مجبور ساخت حتي به من دو دقيقه وقت نداد! فقط او عامل سقوط نظام است.» سميه رامش، عضو پيشين شوراي ولايتي هرات و از فعالان زن، غني را مسوول درجه يك سقوط افغانستان خوانده و گفته است او بايد محاكمه شود. خانم رامش در توييتي نوشته است: «اشرف غني مسوول درجه اول سقوط افغانستان است. حكومت او بر مبناي فريب، فساد و ناسيوناليسم قومي شكل گرفت و با لجاجت و ابتذال و خيانت به مردم از هم پاشيد. غني بايد محاكمه شود نه مصاحبه!» سهراب سيرت، روزنامه‌نگار ديگر از اظهارات غني و از خليل‌زاد انتقاد كرده است و گفته كه هر دو تلاش مي‌كنند كه نشان دهند هيچ تقصيري در سقوط افغانستان به دست طالبان نداشته‌اند. سيرت نوشته است: «بيش از صد روز از فرار اشرف غني و سقوط افغانستان به گودال بدبختي مي‌گذرد ولي با لحني حرف مي‌زند كه گويا هيچ تقصيري نداشته و تاكيد مي‌كند كه قرباني شده. خليل‌زاد هم چنان حرف مي‌زند كه انگار هيچ نقشي در تراژدي جاري افغانستان نداشته است.» مجيب مهرداد، روزنامه‌نگار هم با انتشار توييتي در واكنش به مصاحبه اشرف غني مي‌گويد: «سراسر مصاحبه اشرف غني تلاش هوشمندانه مجري و مهمان برنامه در يك درامه رسانه‌اي براي ساده‌سازي فاجعه شكست دولت و رفع مسووليت از كسي است كه اين شكست نتيجه يكدند‌گي سياسي، خوي استبدادي و فساد گسترده تيم او است.»
مصاحبه همدست و دست‌نشانده
رحمت‌الله نبيل، رييس پيشين امنيت عمومي افغانستان در دوره رياست‌جمهوري كرزي و غني در شبكه اجتماعي توييتر به مصاحبه ژنرال نيك كارتر با اشرف غني واكنش نشان داده است و در رشته توييتي طولاني اين ژنرال بريتانيايي را همدست در وضعيت كنوني افغانستان توصيف مي‌كند و مي‌نويسد كه كارتر هنوز هم براي انتصاب غني به عنوان رييس دولت انتقالي از طريق پاكستان تلاش مي‌كند. نبيل مي‌نويسد: «سرمايه‌گذاري ژنرال كارتر در اشرف غني از مدت‌هاي پيش آغاز شده بود. كارتر شخصا براي او در سال ۲۰۱۱ لابي كرد كه به انتصاب او به عنوان مسوول انتقال امنيت افغانستان از نيروهاي بين‌المللي كمك به امنيت و ناتو به نيروهاي امنيتي افغانستان منجر شد. در آن دوران ژنرال كارتر به عنوان معاون فرمانده ناتو و نيروهاي بين‌المللي كمك به امنيت در افغانستان اقامت داشت. انتصاب غني به اين مقام در واقع پوششي براي كارزار تبليغاتي انتخابات او در سال ۲۰۱۴ بود كه ژنرال كارتر و چندين فرمانده نظامي ديگر در آن همدست بودند.» اين مقام ارشد دولت افغانستان در مورد دوران مسووليت اشرف غني، بعد از نخستين تلاش ناموفق او براي رياست‌جمهوري و گرفتن مسووليت انتقال مسووليت امنيت به نيروهاي افغان با حمايت نيروهاي خارجي نوشت: «اشرف غني [در مقام جديدش] ولايت به ولايت پرواز مي‌كرد و در اقدامي براي تاثيرگذاري در افكار عمومي ژنرال‌هاي فرمانده ناتو و نيروهاي بين‌المللي كمك به امنيت پادگان‌ها را به او تحويل مي‌دادند. هر چند كه غني نه توسط مردم انتخاب شده بود و نه در پارلمان راي اعتماد گرفته بود، نظاميان خارجي به او جايگاهي بالاتر از يك وزير مي‌دادند.» نبيل ادامه مي‌دهد: «حتي در ميان جمعيت ديپلمات‌هاي كابل هم مشهور بود كه ژنرال كارتر از نفوذش در بريتانيا استفاده مي‌كند تا او [غني] را به عنوان دومين فرد انديشمند جهان معرفي كند.» نبيل در ادامه مدعي مي‌شود: «در ماه‌هاي اخير ژنرال كارتر از طريق ژنرال [قمر جاويد] بجوا [رييس ستاد مشترك ارتش پاكستان] و عمران خان [نخست‌وزير پاكستان] به دنبال قانع كردن طالبان است تا اشرف غني را به عنوان رييس دولت انتقال بپذيرند. ژنرال كارتر سابقه دوستي با ژنرال بجوا هم دارد.» نبيل در ادامه مي‌نويسد: «ژنرال كارتر حالا تلاش مي‌كند تا فرار و شكست اشرف غني را توجيه كند تا همدستي خودش در سرمايه‌گذاري بر فردي اشتباه را پنهان كند. او البته تنها نيست و تعداد زيادي مقام‌هاي ارشد در واشنگتن و در انديشكده‌ها بودند كه به‌‌رغم اشكالات غني، براي بالا بردن جايگاه او تلاش كردند، اما حالا حاضر نيستند به خاطر قضاوت اشتباه‌شان مسووليت بپذيرند.» اين مقام پيشين افغانستان در پايان مي‌نويسد: «غني حتي يك روز هم بدون دروغ و عوام‌فريبي قومي نمي‌تواند زندگي كند و بسياري از افراد به اصطلاح كارشناس عامدانه براي سال‌ها تمام اشكالات و نقص‌هاي غني را ناديده گرفتند. ژنرال كارتر زماني در بريتانيا ارتقاي مقام گرفت كه منطقه [در نتيجه اقدامات او] در بحران فرو رفته بود.»