رايزني براي احياي برجام در وين ادامه دارد
دومینو مذاکره در کوبورگ
سارا معصومي
مذاكرات براي احياي توافق هسته‌اي در هتل كوبرگ وين در سكوت نسبي خبري ادامه دارد. بيش از 40 روز از آغاز رايزني‌ها ميان ايران، 1+4 و ايالات متحده در سايه دولت سيزدهم مي‌گذرد اما هنوز از نزديك شدن دو طرف به احياي برجام خبري نيست. در فاصله اين 40 روز، چهار بار هيات‌هاي مذاكره‌كننده براي ادامه رايزني‌هاي فشرده خود را به هتل كوبرگ رسانده‌اند و در نتيجه اين رفت‌وآمدها كلماتي كه با كمك گرفتن از آنها وضعيت مذاكرات پشت درهاي بسته توصيف مي‌شود، تغيير كرده‌اند. درحاليكه پس از پايان دور هفتم دو طرف يكديگر را به عدم جديت، زياده‌خواهي، فوت وقت يا در نظرنگرفتن فوريت مساله متهم مي‌كردند با آغاز دور هشتم دو طرف به نوعي از آتش‌بس نانوشته در جنگ رسانه‌اي تن داده و البته خبرهاي نااميد‌كننده جاي خود را به اعلام پيشرفت و ابراز خوش‌بيني نسبت به حصول توافق دادند. تنها فاكتوري كه در اين بازه زماني همچنان محل اختلاف ايران با ايالات متحده و تروييكاي اروپايي باقي مانده سخن گفتن از زمان است. درحاليكه سه كشور اروپايي حاضر در برجام همصدا با ايالات متحده (به عنوان عضوي خارج‌شده از توافق) از شمارش معكوس براي پايان زمان موجود براي احياي توافق هسته‌اي سخن مي‌گويند در اين‌سوي ميدان ايران رسيدن به توافق خوب را مهم‌تر از توجه به زمان در اختيار براي احياي برجام مي‌داند. همزمان با تداوم مذاكرات در وين، حاشيه‌هاي اين رايزني‌ها در غياب اخبار رسمي قابل توجه بيشتر به چشم مخاطبان مي‌آيد. در چند روز اخير، اخبار مربوط به سفر هياتي از كره‌جنوبي به رياست معاون وزير خارجه اين كشور و همچنين هياتي از عربستان سعودي به وين به سوژه‌اي براي گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي تبديل شد. در كنار اين دو خبر، خبررساني‌هاي مداوم ميخائل اوليانوف، نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين به علاوه توييت جنجالي او در انتقاد از محمدجواد ظريف، وزير خارجه پيشين ايران سر و صداهاي بسياري به راه انداخت.
روايت‌هاي متفاوت از وين
اظهارنظر درباره آب‌وهواي مذاكرات در وين از سخنان مفصل «ند پرايس»، سخنگوي وزارت خارجه امريكا در روز سه‌شنبه هفته گذشته آغاز شد كه به «كمي پيشرفت» در مذاكرات اشاره كرده و ابراز اميدواري كرد كه در مذاكرات هفته جاري بر پيشرفت‌ها افزوده شوند. ميخاييل اوليانوف هم روز چهارشنبه اعلام كرد كه مذاكرات آهسته اما پيوسته پيش مي‌روند. روز پنجشنبه وزير خارجه جديد آلمان كه به واشنگتن سفر كرده بود، گفت مذاكرات با ايران در وين وارد مرحله حساس شده است. «آنالنا بائربوك» در بخش‌هايي از سخنانش مدعي شد: «ايران، اعتماد زيادي را تلف كرده. وقت زيادي باقي نمانده ولي ما از اين زمان در وين استفاده مي‌كنيم.» روز پنجشنبه علي باقري، معاون سياسي وزير امور خارجه در جملاتي كوتاه در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه مذاكرات مثبت و رو به جلو است. اين موضع چند ساعت بعد توسط حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه هم با انتشار يك توييت مورد تاييد و تاكيد قرار گرفت. اميرعبداللهيان در توييترش نوشت: «مذاكرات وين در مسير طبيعي و خوب جريان دارد. ابتكارات طرف ايراني اين فضا را رقم زده است. اكنون اين طرف غربي است كه بايد نشان دهد، آيا حسن‌نيت و اراده جدي را براي توافق خوب دارد.» حسين اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با شبكه خبري الجزيره توضيحات مشخص‌تري درباره وضعيت مذاكرات جاري در وين داد و گفت: اگر طرف‌هاي غربي، نيت و اراده داشته باشند، مي‌توان در وين به يك توافق خوب دست يافت. نمونه عملي تضمين اين است كه «ما نفت صادر كنيم و بتوانيم به درآمدهاي [حاصل از] آن دسترسي داشته باشيم. خواستار رفع تحريم‌هايي هستيم كه ترامپ اعمال كرد؛ به ويژه [تحريم‌هايي] كه با برجام مغاير است. خواستار تضمين‌هاي جديد هستيم كه شامل عدم اعمال تحريم جديد يا اعمال مجدد تحريم پس از لغو آن مي‌شود.
امير عبداللهيان با بيان اينكه با هدف تسهيل مذاكرات، تبادل غير رسمي پيام بين ايران و امريكا در جريان است، گفت: «ما از هيات امريكايي، صحبت‌هاي خوبي مي‌شنويم، ولي مشاهده اقدامات جدي اهميت دارد.» ظهر روز جمعه نيز «ژان ايو لودريان» وزير امور خارجه فرانسه در يك گفت‌وگوي خبري از حصول پيشرفت‌هايي در مذاكرات هسته‌اي خبر داد. لودريان گفت: «همچنان مطمئنم كه مي‌توانيم به توافق برسيم اما زمان رو به پايان است.»
نمايش سئول در وين
مذاكرات براي احياي برجام در وين ميان ايران و 1+4 به شكل مستقيم و 1+4 و ايالات متحده در جريان است و با توجه به آنكه مسوول رفع تحريم‌ها ايالات متحده است، مذاكره ميان ايران و امريكا از طريق پيام‌هاي مكتوب و با واسطه انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا صورت مي‌گيرد. در چنين شرايطي حضور هماهنگ‌شده يا خودخواسته مقام‌هاي ساير كشورها در وين به معناي بسط دامنه كشورهاي درگير مذاكرات نيست و چه بسا بازي تبليغاتي از سوي اين كشورها براي درگير نشان دادن يا تاثيرگذاري خود بر مذاكرات باشد. همزمان با بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده به كوبرگ پس از وقفه‌اي سه‌روزه در روز دوشنبه هفته گذشته، خبرهايي درباره حضور هياتي از كره جنوبي هم منتشر شد. در سه سال اخير و همزمان با خروج ايالات متحده از برجام، نام كره جنوبي در ايران با ترس سئول از تحريم‌هاي يكجانبه امريكا و بلوكه درآمد ايران ناشي از فروش ميعانات گازي در اين كشور گره خورده است. به گزارش رسانه‌ها، بدهي كره جنوبي به ايران در ازاي خريد ميعانات گازي در دو بانك اين كشور، مجموعا به ارزش هفت ميليارد دلار است كه از سپتامبر ۲۰۱۸ ميلادي (شهريورماه ۱۳۹۷) به بهانه تحريم‌هاي امريكا پرداخت نشده است. در دو سال اخير و به خصوص پس از آغاز پاندمي جهاني كوويد- 19 ايران راهكارهاي بسياري را براي دريافت دارايي بلوكهشده به سئول پيشنهاد داد اما كره جنوبي در همصدايي و هم‌گامي با تحريم يكجانبه ايالات متحده حاضر به همكاري با تهران نشد. در نتيجه اين مخالفت سئول، رابطه ايران و كره جنوبي روزهاي پرتنشي را تجربه كرده و اكنون به نظر مي‌رسد كه سئول براي مديريت بحران به‌وجود‌آمده تلاش مي‌كند با مشتاق نشان دادن خود به پرداخت بدهي بار مسووليت را بر گردن واشنگتن بيندازد. پس از انتشار خبر مربوط به سفر هياتي از كره جنوبي به وين، برخي از رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه ادعا كردند كه حضور اين هيات ربطي به مذاكرات وين ندارد. خبري كه با توجه به ديدار معاون وزير خارجه كره جنوبي با روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده اتحاديه اروپا، تروييكاي اروپايي، ايران و ايالات متحده در وين چندان دقيق به نظر نمي‌رسيد. براساس اخبار رسمي منتشرشده از سوي وزارت خارجه ايران، ظهر پنجشنبه چوي جانگ كان معاون وزير خارجه كره جنوبي با علي باقري در وين ديدار و گفت‌وگو كرد. در اين جلسه كه به درخواست طرف كره‌اي و در محل نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در وين برگزار شد، معاون وزير خارجه كره جنوبي با اشاره به اهميت روابط سئول- تهران، توضيحاتي در خصوص پول‌هاي بلوكهشده ايران نزد كره جنوبي ارايه و اعلام كرد كه اين كشور براي بازپرداخت بدهي خود به ايران تلاش مي‌كند. علي باقري در اين ديدار تاكيد كرد كه فارغ از نتايج گفت‌وگوها در وين، دولت كره جنوبي موظف به آزادسازي پول‌هاي بلوكهشده ايران است و تحريم‌هاي يكجانبه امريكا نمي‌تواند توجيهي براي عدم پرداخت بدهي‌ها به ايران باشد. در اين جلسه تاكيد شد كه خودداري غيرقانوني و غيرقابل توجيه كره جنوبي از بازپرداخت بدهي‌هاي خود به ايران، نقطه‌اي تيره در تاريخ روابط دو كشور خواهد بود و سئول بايد هرچه سريع‌تر نسبت به آزادسازي منابع ايران اقدام كند. به گزارش وزارت خارجه كره جنوبي معاون وزير امور خارجه اين كشور در گفت‌وگو با مذاكره‌كنندگان ارشد كشورهاي عضو برجام و ايالات متحده ابراز اميدواري كرده است كه «احياي برجام» به مساله رسيدگي به موضوع پيچيده دارايي‌هاي مسدود شده ايران در كره جنوبي به واسطه تحريم‌هاي ايالات متحده كمك كند. يك «منبع آگاه» ديپلماتيك درباره دلايل حضور هيات كره جنوبي در جريان اين دور از مذاكرات وين به «اعتماد» گفت: كره‌جنوبي با توجه به عدم پرداخت بدهي به ايران تحت فشار بسيار زيادي قرار دارد. هم امريكايي‌ها به سئول براي عدم نرمش نشان دادن در اين زمينه فشار مي‌آورند و هم ايران به درستي حسن‌نيت سئول در رابطه سياسي و تجاري با تهران را كه سابقه‌اي بيش از نيم قرن دارد زير سوال برده است. در اين ميان كره جنوبي به دنبال راهي براي خروج از اين بن‌بست است و همزمان نگران بازار ايران پس از احياي برجام است. به نظر نمي‌رسد با سابقه‌اي كه كره جنوبي از خود به جا گذاشت در بازار اقتصادي و تجاري ايران پس از رفع تحريم‌ها جاي خاصي به سئول اختصاص داده شود. هيات كره‌جنوبي به منظور مشورت با طرفين براي يافتن يك راهكار خود را به وين رساند. اين منبع آگاه در ادامه به «اعتماد» مي‌گويد: «يكي از بحث‌هاي موجود در رابطه ايران و ايالات متحده، تبادل زندانيان در دو كشور است. دولت جو بايدن خواهان آزادي چندزنداني دو تابعيتي ايراني - امريكايي است و به نظر مي‌رسد كه بحث تبادل اين زندانيان با مساله بدهي كره جنوبي به ايران گره خورده است. از سوي ديگر حتي در صورت احياي برجام، انتقال اين پول به راحتي ممكن نيست و بهتر است كه سازوكار مشخصي براي انجام اين امر در صورت صدور مجوز از سوي ايالات متحده تعريف شده باشد.» به گزارش «اعتماد»، ايران تاكنون بارها اعلام كرده كه ازحيث مسائل بشردوستانه پيگير حل‌وفصل مسائل مربوط به زندانيان است اما براساس آخرين اخباري كه تا پيش از آغاز به كار دولت جديد ايران منتشر شده بود طرف امريكايي مساله زندانيان را به برجام و حصول توافق گره زده است.
حضور پرحاشيه هيات كره‌جنوبي در وين همزمان با پيشرفت نسبي مذاكرات براي احياي برجام، گمانه‌زني رسانه‌اي درباره وجود ارتباط ميان اين سفر و شكل‌گيري توافق موقت را تقويت كرد. پيش از اين همزمان با روي كار آمدن دولت جديد در ايران برخي از رسانه‌هاي اسراييلي ادعا كرده بودند كه واشنگتن به دنبال خريد زمان بيشتر براي پيشبرد مذاكرات احياي برجام است و توافق موقت را يكي از راهكارها در اين مسير مي‌داند. بر اين اساس گفته شد كه احتمال دارد ايالات متحده با آزادسازي بخشي از دارايي‌هاي ايران به عنوان امتيازي براي توقف بخشي از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران تا حصول توافق نهايي موافقت كند. ايران از نخستين ساعات طرح اين ادعا در رسانه‌ها، مخالفت صريح خود با چنين ايده‌اي را اعلام كرد. يك منبع آگاه ايراني در اين باره به رسانه‌ها گفت: «موضوع توافق موقت در مذاكرات مطرح نشده و تمركز هيات ايراني نيز دستيابي به توافقي براي اجراي كامل، موثر، قابل راستي‌آزمايي و پايدار برجام است.»
عربستان و نقش مخرب تكراري
حضور هياتي از عربستان سعودي در وين و ديدار با روساي هيات‌هاي كشورهاي عضو برجام هرچند مسبوق به سابقه بود اما باز هم به حاشيه قابل توجهي در فضاي مجازي و رسانه‌اي تبديل شد به خصوص آنكه ميخاييل اوليانوف عكسي از ديدار دوجانبه با همتاي سعودي خود در وين به همراه هيات اعزامي از رياض توييت كرده و نوشت كه محور صحبت مذاكرات احياي برجام بوده است. دولت جوبايدن در چندماه اخير همزمان با آغاز مذاكرات در وين براي احياي برجام بر رايزني‌هاي فشرده با عربستان سعودي، رژيم اسراييل و ديگر متحدان منطقه‌اي افزوده و گواه اين ادعا نيز سفرهاي متعدد و متنوع مقام‌هاي سياسي، امنيتي و نظامي كابينه او به منطقه غرب آسيا بوده است. عربستان سعودي كه از ابتداي سال جاري مذاكرات مستقيم با ايران در بغداد را آغاز كرده ادعا مي‌كند كه بايد در فرآيند مذاكرات احياي برجام بازي داده شود و همچنين ادعاهاي پيشين درباره نگراني از توسعه برنامه هسته‌اي، توانمندي موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را تكرار مي‌كند. رياض هرچند به ظاهر مخالفتي با روند جاري در وين براي احياي برجام ندارد اما موفقيت در اين مذاكرات را هم مقدمه‌اي براي حصول توافقي جامع‌تر با تهران به شمول فعاليت‌هاي منطقه‌اي و توانمندي موشكي ايران مي‌داند؛ انتظاري كه ايران بارها آن را رد كرده است. عربستان در دور نخست مذاكرات براي حصول برجام در فاصله سال‌هاي 2013 تا 2015 هم در چندمرحله به منظور كارشكني در روند مذاكرات هيات‌هايي را به وين اعزام كرد. جان كري، وزير خارجه دولت باراك اوباما در بخش‌هايي از كتاب خاطرات خود به اين كارشكني‌ها اشاره كرده و افشا مي‌كند كه در مقاطعي عربستان و اسراييل خواهان حمله به ايران به جاي مذاكره در وين بودند. يك «منبع آگاه» درباره حضور هيات سعودي در وين با مخرب خواندن تلاش نافرجام رياض براي تاثيرگذاري بر مذاكرات مي‌گويد: «تجربه حمايت برخي كشورها از اقدامات غيرقانوني و خسارت‌بار دولت ترامپ ثابت كرد كه اين دست رفتارها جز افزايش تنش در منطقه نتيجه‌اي ندارد. ايران اميدوار است كه عربستان و رژيم اسراييل از اين تجربه عبرت كافي را گرفته باشند.» درحاليكه انتشار تصوير ديدار ميخاييل اوليانوف با هيات سعودي و توضيح او درباره محوريت ايران در اين جلسه با واكنش تند برخي از كاربران ايراني در توييتر مواجه شد عصر روز گذشته خبرگزاري دولتي ايرنا به نقل از يك منبع آگاه روايت نماينده روسيه را زير سوال برده و نوشت: «ملاقات روز پنجشنبه ديپلمات‌هاي روسيه و عربستان در وين ارتباطي به ايران نداشت. در اين ملاقات طرف‌ها پيرامون مسائل مورد علاقه دو طرف و غير مرتبط با ايران گفت‌وگو كردند.»
زمان، سوژه مورد اختلاف ميان ايران و غرب
«مذاكرات در وين به كندي پيش مي‌رود»؛ اين عبارت در چندهفته اخير بارها و بارها از زبان مذاكره‌كنندگان اروپايي و مقام‌هاي امريكايي شنيده شده است. به گزارش «اعتماد»، توسعه برنامه هسته‌اي ايران يكي از دلايلي است كه طرف مقابل از آن به عنوان عامل تاثيرگذار بر بسته بودن پرانتز زماني براي حصول برجام ياد مي‌كند. در همين چارچوب، طرف‌هاي غربي ادعا كرده‌اند كه به زودي پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران به حدي مي‌رسد كه مزاياي منع اشاعه توافق هسته‌اي از بين مي‌رود. طرف ايراني با رد اين ادعا كه تهران به دنبال تطويل روند مذاكرات به منظور افزايش اهرم‌هاي در اختيار است تاكيد دارد كه سرعت مذاكرات تابعي از عملكرد تمامي طرف‌هاي مذاكره‌كننده است و نه فقط طرف ايراني. به عنوان نمونه وزير خارجه ايران به مناسبت‌هاي مختلف تاكيد كرده كه اگر طرف‌هاي اروپايي و امريكا براي رفع دغدغه‌هاي درست ايران در حوزه راستي‌آزمايي رفع تحريم و همچنين ارايه تضمين ابتكارهايي ارايه بدهند رسيدن به توافق در نزديك‌ترين زمان ممكن خواهد بود. يك منبع آگاه درباره اشاره مكرر مقام‌هاي غربي به كمبود زمان به «اعتماد» مي‌گويد: اتفاق‌هايي مانند غيبت‌هاي مكرر مذاكره‌كنندگان ارشد سه كشور اروپايي، وقفه در گفت‌وگوها به دليل تعطيلات پايان سال و پايان هفته و عدم ارايه هرگونه ايده يا ابتكار تازه براي حل‌وفصل موضوعات باقي‌مانده، تاكنون بيشترين تاثير منفي را در سرعت پيشرفت گفت‌وگوها داشته، تا جايي كه اين موارد بعضا اعتراض هماهنگ‌كننده اروپايي مذاكرات را نيز به همراه داشته‌اند.» به گزارش «اعتماد»، ايران با رد ادعاهاي طرف مقابل مبني بر تاثيرگذاري منفي سرعت پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران بر زمان در اختيار براي حصول توافق در وين معتقد است كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران همچنان تحت نظارت‌هاي پادماني آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار دارد و در چنين شرايطي صحبت از «تهي شدن برجام از منافع منع اشاعه‌اي» يا تعيين ضرب‌الاجل براي مذاكرات بر مبناي ميزان پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران، بي‌معنا و فاقد توجيه است. در همين راستا روز گذشته، «استفاني ليختن‌اشتاين» خبرنگار اروپايي مستقر در وين اتريش كه براي فارن پاليسي و اينديپندنت مي‌نويسد، در توييتي اعلام كرد سخنگوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به او گفته كه اين نهاد تا پايان دسامبر ۲۰۲۱ كار نصب دوربين‌هاي جايگزين دوربين‌هايي كه از مجتمع تسا در كرج خارج شده بودند و همچنين ساير فعاليت‌هاي فني مرتبط را به انجام رساند. «رافائل گروسي» مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عصر روز چهارشنبه ۲۴ آذرماه اعلام كرد كه براساس توافق صورت‌گرفته بين ايران و آژانس، دوربين‌هاي اين نهاد در مجتمع تساي كرج طي روزهاي آينده نصب مي‌شود.
گروسي در توييت‌هايي ضمن اعلام اين توافق، افزود: «اين براي راستي‌آزمايي تحت توافق هسته‌اي ايران مهم است و كار براي رسيدگي به ساير موضوعات پادماني باقي‌مانده ادامه خواهد يافت.»
جنجال‌سازي نماينده روسيه
با توهين به ظريف
ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه در مذاكرات احياي برجام در پاسخ به توييتي خطاب به او كه گفته بود «دكتر ظريف در مورد نقش منفي روسيه در مذاكرات برجام درست گفته بود»، نوشت: شما مختاريد كه براساس نظرات شخص ديگري كه تحت‌تاثير دندان‌درد، سردرد يا چيزهاي ديگر بوده؛ خود را گمراه كنيد.» نماينده روسيه بعدازظهر جمعه پس از افزايش انتقاد كاربران ايراني از اين توييت آن را بدون هيچ‌گونه توضيح يا عذرخواهي پاك كرد. به گزارش سايت انتخاب، اوليانوف پيش از اين، توييت ديگري با آوردن نام ظريف منتشر كرده بود كه آن را حذف كرد. او نوشته بود: «شما مختاريد كه براساس نظرات آقاي ظريف، خود را گمراه كنيد افراد جدي به نظراتي كه در نتيجه دندان‌درد يا سردرد به زبان آورده شده باشند، اهميتي نمي‌دهند.» نماينده روسيه در دور جديد مذاكرات در فضاي مجازي سياست پرحاشيه‌اي را در پيش گرفته كه به نظر نمي‌رسد در هماهنگي كامل با مسكو هم باشد. انتشار تصاوير ديدار با رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكا و طعنه به ايران با اين ادبيات «كه من در كنار هيات امريكايي نشستم اما اتفاق بدي رخ نداد» يا تظاهر به تبديل شدن روسيه به واسطه مذاكراتي ميان ايران و امريكا از نمونه‌هاي اين حاشيه‌سازي‌ها است.
حمايت جواد ظريف از تيم مذاكره‌كننده ايران
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه پيشين ايران در توييتر نوشت: «تلاش‌هاي تيم ايران براي حصول اطمينان از اجراي كامل برجام - كه منطقا بايد توسط طرف خارج شده آغاز شود – سزاوار حمايت كامل ماست. بازگرداندن برجام يك موفقيت جهاني - به نفع ايران و جهان – و پيروزي عقل و ديپلماسي بر تحميل و ذهنيت حاصل جمع صفر است.»