«اعتماد» اعلام آمادگي مشروط ايران براي گفت‌وگو
با امريكا را بررسي كرد
تغيير تاكتيك به سود توافق
يك منبع آگاه ديپلماتيك به «اعتماد» گفت: براي گرفتن عكس يادگاري با هيات امريكايي ديدار نمي‌كنيم
سارا معصومي
آيا هيات‌هاي جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده امريكا براي نخستين‌بار پس از اعمال سياست فشار حداكثري واشنگتن عليه تهران به شمول خروج از توافق هسته‌اي، بازگرداندن تحريم‌هاي ثانويه و گسترده‌تر كردن دامنه تحريم‌هاي اوليه (غيرهسته‌اي) و ترور سردار شهيد قاسم سليماني
در راستاي تلاش براي احياي برجام دوباره مقابل يكديگر خواهند نشست؟
پاسخ منفي به اين پرسش در دو هفته اخير ديگر به سادگي ممكن نيست و حتي ادله‌هايي وجود دارد كه نشان مي‌دهد با پيشرفت نسبي مذاكرات براي احياي برجام در وين، احتمال گفت‌وگوهاي رودررو هيات‌هاي ايران و امريكا از قوت خوبي برخوردار است.
در دو ماهه اخير مجموعه‌اي از تحولات، بحث مذاكره مستقيم ميان ايران و امريكا را دوباره به سرفصل اخبار و تحليل‌ها بازگرداند. دور هفتم مذاكرات در وين كه نخستين دور مذاكره ميان هيات مذاكره‌كننده جديد ايراني با 1+4 بود با بروز اختلاف جدي ميان ايران و تروييكاي اروپايي به پايان رسيد. براساس گزارش‌هاي رسانه‌اي منتشر شده، علي باقري كني، رييس هيات مذاكره‌كننده در دولت جديد كه در فاصله انتصاب تا برگزاري نخستين جلسه كميسيون مشترك در وين در تاريخ 29 آذر ماه مجموعه‌اي از رايزني‌هاي دو و چندجانبه با كشورهاي عضو برجام را پيش برده بود در جلسه فوق متن تغييريافته پيش‌نويس به دست آمده در 6 دور مذاكرات در دولت دوازدهم را روي ميز مي‌گذارد. هرچند كه روايت هيات ايراني اين بود كه اصلاحات صورت گرفته برمبناي متن برجام است و چيزي فراتر از آن درخواست نشده اما حرف تروييكاي اروپايي به‌علاوه ايالات متحده كه تا حدودي هم از حمايت چين و روسيه برخوردار بود بر نبود وقت براي بازكردن دوباره پرانتزهاي بسته شده متن و ناديده گرفتن تفاهم‌هاي صورت گرفته در 6 دور قبل متمركز بود. در اين فضا دور هشتم در حالي با بازگشت هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+4 و ايالات متحده به وين آغاز شد كه به گفته ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه اين مسكو و پكن بودند كه توانستند مواضع تهران را تعديل و مذاكرات را برمبناي متن به دست آمده در دور ششم با درنظر گرفتن موارد محدودي از نظرات جديد هيات ايراني پيش ببرند. تصاويري كه نماينده روسيه از رايزني‌هاي خود با رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكا منتشر كرد در فضاي مجازي و رسانه‌اي با واكنش‌هاي بسيار روبه‌رو شد و به خصوص در توييتر بسياري از كاربران با انتقاد از عدم شكل‌گيري مذاكره مستقيم ميان ايران و امريكا، حضور واسطه در اين ميان اعم از اروپايي يا روس و چيني را تهديد‌كننده منافع ايران دانستند. اين تحليل از زبان ديپلمات كاركشته‌اي چون حسين موسويان با سابقه حضور در مذاكرات هسته‌اي ايران با غرب يا ناصر هاديان، تحليلگر ارشد مسائل ايران و امريكا در گفت‌وگوهاي جداگانه با روزنامه اعتماد هم شنيده شد. موسويان و هاديان هر دو معتقدند كه مذاكره مستقيم ايران با ايالات متحده از چند جهت سودمند است: نخست آنكه به تسريع روند مذاكرات كمك مي‌كند. دوم آنكه تجربه مي‌گويد اگر امريكا بخواهد در حوزه‌اي به ايران به اصطلاح مذاكراتي امتياز بدهد يا از موضع اعلامي در عمل عقب‌نشيني كند ترجيح مي‌دهد آن را در مذاكره مستقيم مطرح كند و سوم آنكه ساير كشورها چه تروييكاي اروپايي و چه روسيه يا چين هر كدام حافظ منافع خود در مسير انتقال پيام ايران به امريكا هستند و نه ايران. همزمان با داغ شدن بحث منافع و مضرات مذاكره مستقيم ميان ايران و امريكا، حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ميزبان فواد حسين همتاي عراقي خود در تهران بود. وزير خارجه عراق در نشست خبري در تهران تاكيد كرد كه به نظر بغداد وقت آن فرارسيده كه تهران و واشنگتن در مسير احياي برجام به مذاكره مستقيم روي آورند و از اعلام آمادگي بغداد براي فراهم كردن مقدمات چنين نشستي خبر داد.
در چنين فضايي بود كه سخنان مقام معظم رهبري در تاريخ 19 دي ماه درباره رويكرد ايران به بحث مذاكره با دشمن به نخستين جرقه‌ها درباره احتمال شكل‌گيري گفت‌وگو ميان تهران و واشنگتن تبديل شد. رهبري در اين سخنراني با اشاره به اينكه ايران تاكنون تسليم دشمن نشده و نخواهد شد، گفت: «اينكه در مقطعي با دشمن مذاكره، صحبت و تعامل شود به معناي تسليم شدن در مقابل آن نيست.»
كمتر از 24 ساعت پس از اين سخنراني بود كه سايت خبري «نورنيوز» نزديك به شوراي عالي امنيت ملي در نوشتاري از «هنر متوازن‌سازي نقش طرف‌هاي مذاكره در وين» نوشت. در بخش‌هايي از اين نوشته آمده بود: «مذاكره براي تامين منافع ملي و استيفاي حقوق ملت هيچ‌گاه براي جمهوري اسلامي ايران تابو نبوده است. رويكرد ايران در مذاكرات وين تابع اصولي است كه مهم‌ترين آن تامين منافع ملي، حفظ عزت، دفاع از حقوق از دست رفته ملت و دستيابي به توافق خوب است. در مسير تحقق اهداف ذكر شده، تيم مذاكره‌كننده ايران بهره‌گيري از مجموعه ظرفيت‌هاي موجود به صورت هوشمندانه و در زمان مناسب را در دستور كار خود دارد و در اين چارچوب بدون هيچ‌گونه محدوديتي از ابزارهاي مذاكره، رايزني و تبادل پيام با همه طرف‌هاي حاضر در مذاكرات براي رسيدن به اهداف تعيين شده بهره خواهد برد.»
درحالي كه تاييد مذاكره به منظور تامين منافع ملي و تابو ندانستن آن در نوشته فوق در سايت نورنيوز خبر از تحولي متفاوت در روند مذاكرات در آينده‌اي نه چندان دور مي‌داد، مقام‌هاي متفاوت ايراني از وزير خارجه تا سخنگوي اين وزارتخانه تاكيد كردند كه ايران و امريكا نظرات خود را به شكل مكتوب و با واسطه‌گري عمدتا انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مبادله مي‌كنند. به گزارش «اعتماد» دو مساله مذاكره هيات ايراني با مترجم با اعضاي باقي مانده در برجام و انتقال پيام ميان ايران و امريكا به شكل مكتوب با واسطه‌گري يكي از اعضاي 1+4 عملا به طولاني شدن روند مذاكرات براي احياي برجام منتهي شده و اين در حالي است كه از نظر طرف ايراني تداوم تحريم‌ها و از نظر طرف مقابل توسعه برنامه هسته‌اي ايران عوامل تاثيرگذاري هستند كه ضرورت تسريع روند مذاكرات به منظور احياي هرچه سريع‌تر برجام را گوشزد مي‌كنند. هرچند كه طرف ايراني در موضع‌گيري‌هاي رسمي، اولويت خود را رسيدن به يك توافق خوب و پايدار عنوان كرده و لازمه آن را رسيدن به مكانيسمي مي‌داند كه در سايه آن رفع موثر تحريم‌ها قابل راستي‌آزمايي باشد و همزمان طرف مقابل براي عدم تكرار سناريو خروج از برجام تضمين محكمه‌پسندي هم ارايه كند اما پرهيز از فرسايشي شدن روند مذاكرات نيز توصيه اكيد رهبري به تيم‌هاي مذاكره‌كننده دولت دوازدهم و سيزدهم بوده است.
درحالي كه هشتمين دور از مذاكرات براي احياي برجام در وين وارد سخت‌ترين فاز آن به معني نياز به تصميم‌گيري‌هاي سياسي شده به نظر مي‌رسد كه ايران حاضر است براي گرفتن آنچه كه مي‌تواند تامين‌كننده مختصات توافق خوب باشد با هيات امريكايي وارد گفت‌وگوي مستقيم شود. در اين مسير حسين اميرعبداللهيان عصر روز دوشنبه (چند ساعت پس از شركت در جلسه‌اي پيرامون آخرين وضعيت مذاكرات در وين) اعلام كرد كه اگر در روند مذاكرات به مرحله‌اي برسيم كه رسيدن به يك توافق خوب با تضمين بالا لازمه‌اش سطحي از گفت‌وگوها با امريكا باشد، آن را ناديده نمي‌گيريم. عبارتي كه بلافاصله به سرفصل اخبار درباره مذاكرات وين تبديل شد و سخنگوي كاخ سفيد نيز به آن پاسخ داد.
ند پرايس تنها چند ساعت پس از سخنان وزير خارجه ايران در واكنش به آن گفت: «ما آماده ديدار مستقيم هستيم. ما پيوسته بر اين موضع تاكيد كرده‌ايم كه تعامل مستقيم با ايران هم در مذاكرات برجام و هم ساير مسائل خيلي موثرتر خواهد بود. اين شامل چارچوب‌هاي دوجانبه يا چندجانبه مي‌شود. ملاقات رودررو امكان ارتباط خيلي موثرتري را فراهم مي‌كند، چيزي كه براي رسيدن به تفاهم در مورد بازگشت متقابل به اجراي برجام فورا به آن نياز داريم. ما قبلا به اين مساله اشاره كرده‌ايم، اما با توجه به سرعت توسعه برنامه هسته‌اي ايران، فرصت خيلي ناچيز است.»
صبح روز سه‌شنبه، علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي در توييتر خود در رابطه با بحث مذاكره مستقيم با امريكا نوشت: «تاكنون ارتباط با هيات امريكايي حاضر در وين با مبادله نوشتار غيررسمي انجام شده و نيازي به بيش از اين نيز نبوده و نخواهد بود. اين روش ارتباطي تنها زماني با روش‌هاي ديگر جايگزين مي‌شود كه #توافق_خوب در دسترس باشد.»
يك منبع آگاه ديپلماتيك در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: آنچه كه از سوي وزير خارجه مطرح شد، بيان سياست اصولي جمهوري اسلامي ايران بود و فعلا درباره تغيير شكل مذكرات كه به شكل غيرمستقيم است، تصميم تازه‌اي اتخاذ نشده است. ديدار مستقيم زماني ضروري است كه بدانيم مي‌تواند به رسيدن به توافقي خوب منتهي شود. موضع ايران از ابتدا اين بوده كه حاضر نيست صرفا براي گرفتن يك عكس يادگاري يا مانور تبليغاتي ديداري انجام دهد.
سرعت گرفتن پيشرفت در مذاكرات
اعلام آمادگي مشروط ايران براي گفت‌وگو با هيات امريكايي با انتشار اخبار نسبتا مثبت از فضاي مذاكرات در وين همراه شده است. يك منبع آگاه درباره وضعيت مذاكرات احياي برجام به «اعتماد» مي‌گويد: «در نتيجه مذاكرات فشرده صورت گرفته در وين مباحث به مرحله‌اي رسيده كه عبارات باقي‌مانده خصوصا در حوزه تضمين‌ها نيازمند تصميم‌گيري و تعيين تكليف هستند، لذا جلسات نگارش متن كه پيش از اين در سطح كارشناسي برگزار مي‌شد، در سطح روساي هيات‌ها و با حضور ايران، اتحاديه اروپا و تمام اعضاي گروه 1+4 برگزار شده است.» به گفته اين منبع آگاه، در دو جلسه در روزهاي يكشنبه و دوشنبه، حاضران به بحث و بررسي عبارات مربوط به تضمين‌ها پرداخته و توانسته‌اند از برخي اختلاف‌نظرها كاسته و موارد نيازمند تصميم‌گيري را مشخص كنند.
بازي رسانه‌اي امريكا هم‌راستا با هشدار وزير خارجه بريتانيا
درحالي كه در داخل ايران مساله موافقت با گفت‌وگوي تهران و واشنگتن انعكاس قابل‌توجهي يافت اما در رسانه‌هاي غربي با اين مساله با احتياط برخورد شد و همزمان با اين موضع‌گيري در تهران، رسانه امريكايي وال استريت ژورنال در گزارشي جزييات بيشتري درباره اختلاف در هيات امريكايي درباره نحوه برخورد با ايران منتشر كرد. ابتداي هفته جاري بود كه يك رسانه امريكايي از جدا شدن ريچارد نفيو از كارشناسان حوزه تحريم در هيات امريكايي از تيم اين كشور در وين خبر داد. وال استريت ژورنال با انتشار جزيياتي از اين مساله تلاش كرد در فضاسازي رسانه‌اي به گمان خود تهران را متوجه ضرورت هرچه سريع‌تر به نتيجه رسيدن مذاكرات كند. در گزارش اين رسانه به نقل از مقام‌هاي امريكايي تاييد شده كه ريچارد نِفيو، معاون فرستاده ويژه امريكا، اين تيم را ترك كرده و به اين دليل كه از مواضع سرسختانه‌تر در قبال تهران حمايت مي‌كرده از اوايل دسامبر در جلسات مذاكراتي وين شركت نكرده است. البته ظاهرا اين جدايي به نفيو محدود نشده و دو عضو ديگر اين تيم هم در روند گفت‌وگوهاي وين شركت ندارند، چون خواستار «موضع‌گيري سخت‌تري» در آن بودند. منابع مطلع به وال استريت ژورنال گفته‌اند كه شدت اعمال تحريم‌هاي جاري و زمان پايان دادن به مذاكرات به دليل آنچه وقت‌كشي ايران توصيف مي‌شود، از جمله مسائل مورداختلاف در تيم امريكا بوده است. اين اختلافات از تابستان ظاهر شد و برخي اعضاي تيم اوايل دسامبر -با ورود تيم تازه ايران به وين و كنار گذاشتن امتيازاتي كه دولت قبلي ايران پذيرفته بود- خواستار پايان دادن به روند مذاكرات شدند.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه در خبر اين رسانه امريكايي هم تاييد شده كه جدايي نفيو به قريب به يك ماه پيش بازمي‌گردد، زمان‌بندي انتشار اين جزييات قابل توجه است. به نظر مي‌رسد كه اصلي‌ترين هدف انتشار اين اطلاعات ارسال اين پيام به ايران بوده كه اكنون آخرين فرصت براي توافق است و مذاكره‌كنندگان بعدي امريكا موضعي سخت‌تر اتخاذ خواهند كرد. ايالات متحده و تروييكاي اروپايي در چند هفته اخير دايما بر موضوع كمبود وقت براي رسيدن به توافق تاكيد كرده و ادعا مي‌كنند كه نه چند ماه بلكه تنها چند هفته براي احياي برجام زمان باقي است.
در همين راستا، عصر روز سه‌شنبه «ليز تراس» وزير امور خارجه انگليس نيز در ادامه تلاش غرب براي القاي حس فوريت ساختگي در ارتباط با مذاكرات رفع تحريم‌ها در وين، مدعي شد پيشرفت در مذاكرات به اندازه كافي سريع نبوده است. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از متن خبر رويترز، تراس در سخناني در پارلمان انگليس گفت: اين مذاكرات فوري است و پيشرفت به اندازه كافي سريع نبوده است. ما به همكاري نزديك با متحدان خود ادامه مي‌دهيم، اما مذاكرات به بن‌بست خطرناكي نزديك مي‌شود. ايران اكنون بايد انتخاب كند كه آيا مي‌خواهد توافقي را نهايي كند يا مسوول فروپاشي برجام (توافق هسته‌اي) باشد و اگر برجام فرو بپاشد، همه گزينه‌ها روي ميز است.»