همزمان با اعلام از سرگيري مذاكرات وين صورت گرفت
آماده‌سازي منطقه براي احياي برجام
سارا معصومي
ترافيك تماس‌هاي تلفني ميان حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران با وزراي خارجه امارات متحده عربي، ژاپن، عراق و رييس سازمان همكاري‌هاي اسلامي به علاوه تماس‌هاي رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده امريكا با مقام‌هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس، مصر و اردن و كره جنوبي از نزديك بودن تحولي در پرونده مذاكرات براي احياي برجام خبر مي‌دهد.
هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده به علاوه 5 كشور عضو برجام يك هفته اخير را به منظور مشورت در پايتخت‌هاي‌شان گذراندند و گفته مي‌شود كه ادامه مذاكرات از اوايل هفته جاري در وين از سر گرفته خواهد شد. پيش از آغاز اين وقفه 7روزه گفته شد كه مذاكرات براي احياي برجام در دو مسير رفع تحريم و اجراي تعهدات هسته‌اي به مرحله حساسي رسيده و نيازمند تصميم‌گيري‌هاي سياسي در پايتخت‌ها است.
هرچند كه روساي هيات‌هاي ايران و ايالات متحده تاكيد داشته و دارند كه هنوز اختلاف بر سر چند مورد اساسي به قوت خود باقي مانده اما همزمان هر دو طرف براي نخستين‌بار از نزديك بودن توافق سخن گفته‌اند.
روايت طرف امريكايي تكرار اين ادعا است كه پنجره نيمه‌باز فرصت براي احياي برجام در حال بسته شدن است و اين تهران است كه بايد تصميم‌هاي سخت خود را بگيرد. همزمان طرف ايراني بر لزوم اخذ تضمين از ايالات متحده و همچنين رفع تمام تحريم‌ها سخن مي‌گويد هرچند كه به گفته سخنگوي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي به نقل از علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران، طرف مقابل فعلا لغو بخشي از تحريم‌ها را پذيرفته است.
واشنگتن‌‌نشين‌ها چه مي‌گويند؟
از گريز هسته‌اي ايران تا بازدارندگي
از دست رفته امريكا
همزمان با نزديك شدن احتمالي هيات مذاكره‌كننده امريكا به حصول توافق با ايران در وين، تحركات در واشنگتن عليه احياي برجام از سوي جمهوري‌خواهان و دموكرات‌ها افزايش يافته و همزمان مقام‌هاي نظامي امريكايي ادعاها درباره نقش منفي ايران در فعاليت‌هاي منطقه‌اي در غرب آسيا را هم تكرار مي‌كنند. در حالي كه در چند روز اخير رهبران هر دو حزب در مجلس سناي ايالات متحده احياي برجام با متن مصوب در سال 2015 را به ضرر ايالات متحده خوانده‌اند، مقام‌هاي كاخ سفيد و وزارت خارجه به اتخاذ مواضعي دو پهلو روي آورده‌اند و در حالي كه در وين مسير مذاكره را براي حل‌وفصل اختلاف با تهران در پيش گرفته‌اند در واشنگتن هرچندساعت يك بار آژير خطر را به صدا درآورده و هشدار مي‌دهند كه توسعه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران اندك اندك احياي برجام را از حيث منع اشاعه براي غرب بي‌معنا خواهد كرد.
سخنان روز سه‌شنبه سناتور «باب منندز» رييس كميته روابط خارجي سنا مبني بر كاهش زمان‌گريز هسته‌اي ايران به سه الي چهار هفته و همچنين انتقاد از تلاش دولت «جو بايدن» براي بازگشت به برجام سر و صداي زيادي در واشنگتن به راه انداخت و به سخت شدن كار براي دولت بايدن در وين تعبير شد. ند پرايس، سخنگوي وزارت امور خارجه ايالات متحده در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره اين سخنان براي چندمين بار در يك سال اخير توپ را به زمين دولت قبلي ايالات متحده به رياست دونالد ترامپ انداخته و ادعا كرد كه توسعه برنامه هسته‌اي ايران نتيجه خروج دولت ترامپ از اين توافق است. پرايس در توضيح اين ادعا گفت: «زماني كه برجام به‌طور كامل اجرا شد، زمان گريز هسته‌اي ايران يك سال بود به اين معني كه اگر ايران بخواهد به بمب دست پيدا كند، يك سال طول مي‌كشد تا مواد شكافت‌پذير لازم را براي يك سلاح هسته‌اي جمع‌آوري كند.»
ند پرايس در ادامه سخنانش درباره مذاكرات وين با اشاره به اينكه ما خود را در مجموعه‌اي از شرايط ناگوار مي‌بينيم، گفت: اين پنجره بسيار بسيار بسته‌تر شده است، دقيقا به اين دليل كه وقتي ايران به نقطه‌اي برسد كه پيشرفت‌هاي هسته‌اي‌اش مزاياي منع اشاعه‌اي را كه برجام منتقل مي‌كرد، از بين ببرد، اين نقطه‌اي است كه ديگر از بُعد منافع امنيت ملي و منافع متحدان و شركاي ما در سراسر جهان، پيگيري براي بازگشت متقابل به پايبندي به برجام معنا و مفهومي ندارد و ما بايد مسير ديگري را دنبال كنيم.»
«برجام نه كلمه‌اي كمتر و نه واژه‌اي بيشتر»؛ اين عبارت مطالبه‌اي است كه تهران در 10 ماه گذشته از آغاز مذاكرات براي احياي برجام در وين آن را بارها و بارها تكرار كرده است. موضع ثابت تهران از فروردين‌ماه تا به امروز در اين زمينه، طرف غربي را در چند مرحله به عقب‌نشيني از مطالبه اوليه وادار كرده است. سه كشور اروپايي به اضافه ايالات متحده ابتدا خواهان وارد كردن اختلاف‌هاي غيربرجامي با تهران به شمول فعاليت‌هاي منطقه‌اي و توانمندي موشكي ايران به مذاكرات وين بودند كه با مخالفت تهران روبه‌رو شدند، پس از آن به سراغ فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران رفته و دستاوردهاي هسته‌اي فراتر از برجام را نشانه گرفتند كه باز هم ايران با امحاي سانتريفيوژهاي نسل بالاتر از آنچه در برجام آمده مخالفت كرد. اكنون كه اروپايي‌ها پايان ماه فوريه را به عنوان ضرب‌الاجلي براي مذاكرات در نظر گرفته‌اند و ايالات متحده هم از در دسترس بودن توافق در چندهفته آتي سخن مي‌گويد روزنامه امريكايي «وال‌استريت‌ژورنال» با طرح ادعاهايي درباره زمان «گريز هسته‌اي» ايران و به نقل از مقام‌هاي امريكايي مي‌گويد كه بايد به زودي به توافقي متفاوت از برجام با ايران رسيد.
براساس اين گزارش، مقام‌هاي دولت بايدن اواخر سال 2021به اين نتيجه رسيدند كه برنامه هسته‌اي ايران به قدري پيشرفت كرده كه ديگر نمي‌تواند بازه زماني ۱۲ ماهه گريز هسته‌اي را كه در برجام تعيين شده بود، مجددا ايجاد كرد. وال‌استريت‌ژورنال به نقل از مقام‌هاي امريكايي خواستار يك توافق متفاوت با برجام شد و نوشت كه مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند، بايد به زودي يك توافق بازبيني‌شده حاصل شود تا به ايالات متحده و همپيمانانش زمان كافي دهد تا به موقع به پيشروي‌هاي هسته‌اي ايران پاسخ دهند. وال‌استريت‌ژورنال در ادامه نوشته است: اينكه اين دوره گريز هسته‌اي چقدر محدود خواهد بود بستگي به گام‌هاي دقيقي دارد كه ايران براي برچيدن، ارسال به خارج، از بين بردن ذخاير اورانيوم غني‌شده خود، ماشين‌هاي توليد سوخت هسته‌اي و ظرفيت توليد سانتريفيوژها با آنها موافقت كند.
ايران و ايالات متحده چه در ماه‌هاي منتهي به حصول برجام در سال 1394 كه مذاكرات مستقيم با يكديگر را پيش بردند چه در ماه اخير كه با واسطه يكي از اعضاي برجام در مسير احياي اين توافق گام برداشته‌اند صرفا درباره موضوعات هسته‌اي گفت‌وگو كرده‌اند اما ناگفته پيداست كه اختلاف‌هاي دو كشور در حوزه غرب آسيا همواره سايه‌اي سنگين بر اين رايزني‌ها بوده به گونه‌اي كه يكي از دلايل دونالد ترامپ براي خروج از برجام نيز عدم دربرگرفته شدن اختلاف‌هاي غيربرجامي بوده است. اكنون نيز همزمان با پيشبرد مذاكرات در وين، مقام‌هاي امريكايي دست از طرح ادعا عليه ايران در منطقه برنمي‌دارند. در تازه‌ترين اين اظهارنظرها، «كنث فرانك مك‌كنزي» رييس سازمان «ستاد فرماندهي مركزي امريكا» موسوم به سنتكام، شامگاه پنجشنبه در سخنراني در «انديشكده خاورميانه» به طرح ادعاها درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران پرداخته و مدعي شد: «ايران تهديد اصلي پيش روي سنتكام در خاورميانه و كانون تمركز ما است. امريكا و ايران همچنان در وضعيت بازدارندگي مداوم هستند و تهران تلاش مي‌كند امريكا را مجبور به اقدام كند.» براساس ترجمه خبرگزاري فارس از سخنان مك‌كنزي، او با ادعاي از كنترل خارج شدن گروه‌هاي شبه‌نظامي حامي ايران در عراق، اضافه كرد: «ما ماموريت داريم ايران را از انجام هرگونه عمليات شرورانه كه باعث تضعيف امنيت و ثبات خاورميانه مي‌شود، بازداريم. پشتيباني ايران از حوثي‌ها دليل اصلي طولاني شدن جنگ در يمن است. حوثي‌ها از تسليحات ارسالي ايران بدون ملاحظه استفاده مي‌كنند.»
«ميچ مك‌كانل»، رهبر جمهوري‌خواهان در مجلس سناي امريكا نيز شامگاه پنجشنبه با اشاره به اينكه امريكا «بازدارندگي» خود عليه ايران را از دست داده از سياستمداران حزب رقيب خود خواست فشارها را بر تهران افزايش دهند. مك‌كانل در اين باره گفت: «براي اينكه دموكرات‌ها فشارها را بر ايران افزايش دهند و پاسخ قاطعي به اين كشور بدهند دير نيست. عدم واكنش قاطع به حملات نيروهاي تحت حمايت ايران عليه نيروهاي امريكايي در منطقه بازدارندگي ما را از بين برده و خطرات عليه پرسنل امريكايي را به طرز محسوس افزايش داده است. راهبرد ايران اين است كه با استفاده از خشونت ايالات متحده را از خاورميانه بيرون براند. جاي تعجب ندارد كه آنها بعد از عقب‌نشيني تحقيرآميز دولت از افغانستان و ناتواني در پاسخ دادن به نظاميان امريكا استفاده از اين راهبرد را مضاعف خواهند كرد.»
در شرايطي كه به نظر مي‌رسد ايران و 1+4 به مرحله بازگشت ايالات متحده به جلسات كميسيون مشترك برجام در وين نزديك مي‌شوند، سناتورهاي كنگره امريكا اعم از جمهوري‌خواهان رقيب جو بايدن تا دموكرات‌هاي هم‌حزب آقاي رييس‌جمهور از رابرت مالي مي‌خواهند درباره آنچه در وين به دست آمده توضيحاتي بدهد. براساس گزارش‌هاي منتشرشده در رسانه‌هاي امريكايي، جلسه استماع براي به‌روزرساني سناتورهاي كنگره در خصوص جديدترين تحولات مذاكرات وين براي رفع تحريم‌هاي يكجانبه عليه جمهوري اسلامي ايران قرار است روز چهارشنبه ۹ فوريه (۲۰ بهمن‌ماه) برگزار شود كه البته پشت درهاي بسته است. جلسه استماع سنا درباره مذاكرات وين درباره برجام درست يك روز پس از آن تنظيم شده است كه سناتور «باب منندز» رييس كميته روابط خارجي سناي امريكا طي سخنراني در سنا خواستار توقف مذاكرات وين و رويكرد سخت‌تر دولت بايدن عليه جمهوري اسلامي ايران شد.
آماده‌سازي منطقه براي احياي برجام؟
به گزارش «اعتماد» در نتيجه ماه‌ها مذاكره ميان ايران و 1+4 براي بازگشت ايالات متحده به برجام اكنون طرفين به خوبي از خطوط قرمز واقعي يكديگر باخبر شده و هريك كم و بيش مي‌دانند كه قرار است در بازگشت به پايتخت اتريش با موافقت يا مخالفت طرف مقابل در كدام موارد يا اعلام آمادگي براي چه بده و بستان‌هايي روبه‌رو شوند. همزمان مذاكرات وين در حالي پيش مي‌رود كه اوضاع امنيتي و نظامي در غرب آسيا با توجه به تحركات پيرامون پرونده يمن و هدف قرار گرفتن خاك امارات متحده عربي آرام گزارش نمي‌شود و شكست يا موفقيت در احياي برجام هركدام منطقه را با سناريوهاي متفاوتي روبه‌رو خواهد كرد. دولت جو بايدن از زمان آغاز مذاكرات احياي برجام در وين روند تماس مداوم و فشرده با متحدان عربي و عبري خود در منطقه را در پيش گرفته تا به نوعي مسير مذاكرات را از توطئه‌هاي آنها براي تخريب روند تا حد ممكن مين‌زدايي كند و البته نگراني‌هاي آنها از بازگشت طرفين به اجراي برجام را هم برطرف كرده باشد. در چنين فضايي زماني كه رابرت مالي از گفت‌وگو با طرف‌هاي عربي درباره احياي توافق هسته‌اي ايران خبر مي‌دهد مي‌توان آن را نشانه مثبتي مبتني بر نزديك بودن توافق دانست. رابرت مالي در توييتي در اين باره نوشت: «از آنجايي كه مذاكرات طي هفته‌هاي پيش رو به يك جمع‌بندي خواهد رسيد، ما به مشورت‌هاي نزديك با شركاي منطقه‌اي خود ادامه مي‌دهيم.»
همزمان با رايزني‌هاي رابرت مالي با مقام‌هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس، وزير خارجه ايران نيز با وزراي خارجه امارات متحده عربي، عراق و ژاپن درباره مذاكرات براي احياي برجام و همچنين مذاكرات ميان ايران و عربستان سعودي و ضرورت تداوم آن گفت‌وگو كرد. به گزارش«اعتماد»، عربستان سعودي بهار 1400 همزمان با آغاز مذاكرات براي احياي برجام در وين، با ميانجي‌گري عراق براي مذاكره با تهران موافقت كرد كه در نتيجه آن تاكنون چند دور مذاكرات ميان دو طرف برگزار شده اما همزمان با توقف در مذاكرات وين به دليل تغيير دولت در ايران، رياض نيز ترجيح داد منتظر وضعيت اين رايزني‌ها باقي بماند. پيش‌بيني مي‌شود در شرايطي كه آب‌وهواي اين دور از مذاكرات وين در چند روز آتي آفتابي گزارش شود، رياض نيز به مذاكره با تهران براي تنش‌زدايي از رابطه جدي‌تر فكر كند.
كره جنوبي جرقه اول را مي‌زند؟
كره جنوبي با بدهي 7 ميليارد دلاري به ايران در چند هفته اخير به حاشيه‌اي ثابت در مذاكرات وين تبديل شده است. سئول در سه سال اخير به بهانه تحريم‌هاي يكجانبه امريكا از پرداخت بدهي ايران سر باز زده و اكنون به نظر مي‌رسد كه اين بدهي به برگي روي ميز در مذاكرات وين تبديل شده است. رابرت مالي روز پنجشنبه جدا از گفت‌وگو با مقام‌هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس به علاوه اردن و مصر با «چوي جونگ كان» معاون وزير امور خارجه كره جنوبي نيز درباره روند مذاكرات وين گفت‌وگو كرد. همزمان برخي رسانه‌هاي عربي از احتمال موافقت ايران با تبادل زندانيان ايراني - امريكايي با آزادسازي بخشي از اموال بلوكه‌شده ايران در چند كشور از جمله كره جنوبي خبر مي‌دهند.
روزنامه اعتماد در گزارشي با عنوان دومينوي مذاكره در كوبورگ در تاريخ 18 دي‌ماه به اين موضوع اشاره كرده و به نقل از يك منبع آگاه نوشته بود: «يكي از بحث‌هاي موجود در رابطه ايران و ايالات متحده، تبادل زندانيان در دو كشور است. دولت جو بايدن خواهان آزادي چندزنداني دو تابعيتي ايراني - امريكايي است و به نظر مي‌رسد كه بحث تبادل اين زندانيان با مساله بدهي كره جنوبي به ايران گره خورده است.»
به پايان بازي نزديك مي‌شويم
اي‌بي‌سي‌نيوز در گزارشي درباره وضعيت مذاكرات وين مي‌نويسد كه در آينده‌اي نه چندان طولاني بازي به پايان مي‌رسد و نتيجه يا حل‌وفصل اختلاف‌ها است يا شكل‌گيري بحراني جديد. در بخش‌هايي از اين گزارش آمده است مهم‌ترين نكته‌اي كه بايد در اين دور منتظر آن بود اين است كه آيا هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا باهم ديدار خواهند كرد يا خير. وزير خارجه ايران با انجام اين ديدار در صورت تاثيرگذاري آن بر رسيدن به توافقي موافقت كرده اما يك مقام ارشد وزارت خارجه امريكا مي‌گويد كه نشانه‌اي مبني بر موافقت ايران با انجام اين ديدار وجود ندارد.
اين رسانه امريكايي به نقل از يك مقام آگاه امريكايي مي‌نويسد: «در صورتي كه توافق حاصل نشود امريكا آماده روي ميز گذاشتن سناريوهاي ديگر است. اين سناريوها از فشار بيشتر اعم از سياسي تا اقتصادي و ... خواهد بود. دولت بايدن از مشخص كردن سناريوهاي ديگر و با صداي بلند گفتن آنها از جمله استفاده از گزينه نظامي سر باز مي‌زند و تنها به گفتن اين جمله بسنده مي‌كند كه هيچ گزينه‌اي را از روي ميز برنداشته‌اند.»