واقع‌بيني در مذاكرات هسته‌اي
عباس رسولي
نزديك به شش ماه از استقرار دولت جديد و به دنبال آن تعيين تيم جديد مذاكرات هسته‌اي مي‌گذرد كه اولين دور مذاكرات خود را از آذرماه آغاز كرد. دولت جديد در حالي كه در ابتدا به نظر مي‌رسيد مذاكرات هسته‌اي را در اولويت برنامه‌هايش قرار نداده، در نهايت با رويكردي متفاوت وارد مذاكرات هسته‌اي شد. اين رويكرد درقالب مواضعي كه وزيرخارجه و تيم مذاكره‌كننده اتخاذ مي‌كردند، قابل مشاهده بود و عبارت بودند از:
- با امريكا مذاكره مستقيم نخواهيم كرد، چرا كه امريكا از برجام خارج شده و اكنون عضو كميسيون مشترك برجام نيست.
- مذاكرات «فقط» در مورد رفع تحريم‌ها خواهد بود. بحث‌هاي هسته‌اي قبلا در برجام انجام شده است.
- مذاكرات از نقطه‌اي كه خاتمه يافته (توسط آقاي عراقچي) آغاز نخواهد شد و سند دور هفتم مذاكرات، مبناي مذاكرات جديد نخواهد بود.
- «همه» تحريم‌ها بايد «لغو» (و نه تعليق) شود و لغو آن مورد راستي‌آزمايي قرار گيرد. با توجه به مصوبه مجلس شوراي اسلامي، هدف مذاكرات بايد «لغو همه تحريم‌ها» باشد.
- امريكا بايد تضمين بدهد كه ديگر عهدشكني نخواهد كرد.
- امريكايي‌ها ده ميليارد دلار از دارايي‌هاي مسدودشده ايران را آزاد كنند. اين پيشنهاد از سوي وزير خارجه، آقاي اميرعبداللهيان براي راستي‌آزمايي حسن‌نيت امريكايي‌ها اعلام شد.
اكنون شش ماه پس از آخرين دور مذاكرات در دولت روحاني، تيم جديد مذاكره‌كننده، در وين بر مبناي «سند دور هفتم» در حال مذاكره براي رسيدن به «برجام نه يك كلمه بيشتر و نه يك كلمه كمتر» است و آماده است براي رسيدن به نتيجه قابل قبول، با امريكايي‌ها هم سطحي از مذاكرات را داشته باشد.
مذاكرات بازگشت به برجام در حالي صورت مي‌گيرد كه به گفته كارشناسان، تحريم‌ها هر روز بالغ بر 150 ميليون دلار خسارت به اقتصاد كشور تحميل مي‌كند. در اين مدت شاهد تعديل برخي مواضع اعلامي از سوي تصميم‌گيرندگان و تيم مذاكره‌كننده بوده‌ايم كه البته اين امر در هر مذاكره‌اي طبيعي است. اصولا مذاكره در جهت تعديل مواضع و خواسته‌هاي دو طرف و رسيدن به يك توافق مرضي‌الطرفين صورت مي‌گيرد، مشروط بر اينكه اتخاذ چنين مواضعي تحت‌تاثير شعارهاي بدون پشتوانه سياسي، حقوقي و اقتصادي داخلي نباشد، بلكه با در نظر گرفتن اصول مذاكره و واقعيت‌هاي ميداني روابط بين‌الملل و در جهت كسب بيشترين امتيازات باشد.
بايد توجه داشت، ديپلمات‌هايي كه در دو سوي ميز مذاكرات بين‌المللي مي‌نشينند در واقع بخشي از تيم مذاكره‌كننده هر كشوري محسوب مي‌شوند. اما پشت سر اين افراد، مجموعه‌اي از رسانه‌ها، اشخاص، نهادها، احزاب، سازمان‌هاي ذينفع داخلي و حتي كشورهاي ثالث خارجي قرار دارند كه به صورت مستقيم و غيرمستقيم، اهداف و نظرات خود را به تيم مذاكره‌كننده منتقل يا تحميل مي‌كنند. تا زماني كه اين اهداف و نظرات در جهت حمايت از تيم مذاكره‌كننده و براي كسب حداكثر امتيازات و حفظ منافع ملي كشور باشد، امري پسنديده و حتي مي‌توان گفت از وظايف آنان محسوب مي‌شود. اما متاسفانه گاه اين گروه‌ها و احزاب و رسانه‌ها، هريك براي رسيدن به اهداف و منافع شخصي، گروهي و حزبي، به نوعي، مذاكرات و مذاكره‌كنندگان را تحت‌تاثير و هدايت قرار مي‌دهند كه در تعارض با منافع ملي كشور است. مقامات تصميم‌گير و مذاكره‌كنندگان بايد با تشخيص دقيق خود، منافع ملي را از منافع حزبي و گروهي تفكيك و با تسلط و شناخت خود از اصول و روابط بين‌الملل از اتخاذ مواضع غيرحقوقي و بدون پشتوانه سياسي و اقتصادي خودداري كنند. عدول مكرر از مواضعي كه بر اساس شعارها و هيجانات لحظه‌اي و بدون در نظر گرفتن مجموعه شرايط و احتمالات و پيش‌بيني‌هاي دقيق صورت گرفته باشد، چه بسا تاثير منفي بر مذاكرات داشته باشد. قطعا مسائلي همچون غرور ملي، هويت ايراني، آرمان‌هاي انقلابي، اصول اعتقادي و ... بايد در تصميمات و مواضع سياسي و در جهت رسيدن به منافع ملي كشور در اولويت قرار گيرد. اما از سويي بايد بسيار مراقب بود كه مبادا افراد و گروه‌هاي خاص براي رسيدن به اهداف شخصي و گروهي خود، از اين مسائل، به عنوان دستاويزي براي ايجاد مانع در مذاكرات استفاده كنند.
برجام كه بدون ترديد از افتخارات ديپلماسي كشور محسوب مي‌شود، نشان داد كه اگر تيم مذاكره‌كننده با واقع‌بيني و تسلط و شناخت كافي از ميدان روابط بين‌الملل، وارد مذاكره با قدرت‌هاي جهاني شود مي‌تواند با موفقيت و سربلندي آن را به سرانجام برساند و با پشتوانه غرور و هويت ملي خود، با حفظ اصول عزت، حكمت و مصلحت، در جهت منافع ملي كشور گام بردارد. اميدواريم تيم جديد نيز بتواند به دور از هياهوي سياسي و شعارهاي فريب‌دهنده و با حمايت همه جناح‌ها، از منافع ملي كشورمان دفاع كرده و با موفقيت مذاكرات را به پايان ببرند. جريانات و جناح‌هاي مختلف داخلي بايد به حدي از بلوغ سياسي برسند كه در رابطه با مذاكرات بين‌المللي، خود را از بازي‌هاي سياسي دور نگاه داشته و فقط در جهت حمايت و پشتيباني از تيم مذاكره‌كننده و حفظ منافع ملي گام بردارند.
كارشناس سياسي و روابط بين‌الملل