خوانش روايت‌شناسانه عكس‌هاي مهرداد اسكويي و ايوان دِ روزا در خانه لوسي كاشان
پرتره‌هاي داستانگو
پرويز براتي
هر عكسي، روايتي از واقعيت است و نه خودِ واقعيت و عكاس، خالق واقعيت است، نه صرفا ثبت‌كننده آن. عكاس هنگام عكاسي با انتخاب قاب‌بندي، زاويه ديد، فاصله دوربين از سوژه و جزييات نورپردازي؛ روايت مي‌آفريند. عكاس در هيات راوي ظاهر مي‌شود و با تصويري كه مقابل ديدگان‌مان مي‌گذارد؛ روايتي از واقعيت عرضه مي‌كند كه متكي بر نظام زيباشناختي مشخصي است. در جهاني كه مدام تصويري‌تر مي‌شود، توجه به اين ماهيت روايي عكس، زمينه را براي فهم بهتر فرهنگ معاصر فراهم مي‌كند.
نقاشي و عكاسي با اينكه به عنوان دو مديوم تصويري ايستا در مقايسه با مديوم‌هاي بصري متحرك (نظير سينما) شناخته مي‌شوند؛ با اين حال روايت‌شناسي مختص خود را دارند. در عكاسي، يك عكس، دنباله يا سيري از حركت را ثبت مي‌كند؛ ولو اين امر بازه زماني بسيار كوتاهي را در بر بگيرد. هر چند عكس‌هاي پرتره در ظاهر تصاويري ايستا مقابل دوربين عكاسان قلمداد مي‌شوند؛ اما عكاس مي‌تواند از طريق روش‌هاي مبتكرانه نوردهي متوالي به روي يك فريم ثابت، حركت و جنبش را در تصاوير ايجاد كرده و مقوله حركت و زمان را به تصوير بكشد. اين همان نكته‌اي است كه ما هنگام تماشاي عكس‌هاي مهرداد اسكويي و ايوان دِ روزا، عكاس ايتاليايي در «خانه لوسي كاشان» شاهديم. در اين عكس‌ها با اجزاي ثابت و ساكن از يك پديده در جهان واقعي مواجه نيستيم؛ بلكه با كوچك‌ترين واحد از واقعيت سيال و متحرك آن پديده رو‌به‌رو هستيم.
مخاطب هنگامي كه در برابر پرتره‌هاي اسكويي از مشاهيري چون كاوه گلستان، فخرالدين فخرالديني، عباس عطار، عباس كيارستمي، آلفرد يعقوب‌زاده، مريم زندي و... قرار مي‌گيرد؛ با چهره‌هايي مواجه مي‌شود كه در مقام يك قاب ثابت از روايتي بزرگ‌تر هستند. اثري كه مخاطب در پيش‌رو دارد، به سبب عناصر ديداري‌اي كه با دقت انتخاب شده‌اند از يك‌سو و آشنايي با زبان بصري عكاسي از سوي ديگر، خاطراتي از مشاهير را در ذهن مخاطب بيدار مي‌كند كه تشكيل دهنده روايت شخصي او است. اين روايت، مجموعه‌اي تكه چسباني شده از خاطرات روزمره و حافظه دراماتيك مخاطب را مي‌سازد.
اين پرتره‌ها روشي براي بيان داستان دارند كه به نظر بسيار قانع‌كننده مي‌آيد. عكاس در ظاهر تصاويري ايستا مقابل چشمان مخاطب قرار مي‌دهد؛ اما در واقع به بيننده اين اجازه را مي‌دهد تا آن تصوير را در آغاز، ميانه يا پايان خاطرات خود از آن چهره قرار دهد. به اين ترتيب، اين عكس بيش از هر تجربه‌اي در جهان عكاسي، توان قرار گرفتن در حوزه هنر تعاملي را دارد و نيز در مقام يك اثر هنري پررنگ‌ترين نقش را براي مخاطب ايفا مي‌كند. در اينجا عمل مخاطب دو وجه مجزا دارد. مخاطب از يك طرف يكايك اجزاي تصوير را مورد شناسايــي قرار داده و روابط دروني آنها را كشف مي‌كند و از ديگر سو، داستانِ خود را مي‌سازد تا جايي از داستان به تصوير فوق برسد.
بخش ديگر اين نمايشگاه مجموعه عكس ايوان دِ روزا از كارگراني است كه در پروسه مرمت خانه لوسي همكاري داشته‌اند. اين عكس‌ها در حياط خانه لوسي به نمايش در آمده و عنوان «همكاران» براي آن برگزيده شده است. عكس‌هاي دِ روزا، به گونه‌اي عكاسي صحنه‌پردازي شده مي‌ماند كه عناصر صحنه همچون نور، بازيگر، دكور و... همگي در خدمت تصويري ايستا قرار مي‌گيرند كه سويه‌اي روايــي دارد. روايتي از مرمت يك بناي معمارانه. شما قطعا نمي‌توانيد با يك فريم عكس داستاني بسراييد؛ زيرا كه داستان در جايي ديگر، در ذهن مخاطبان‌تان روايت شده است. در مقام مثال، ما موناليزا را دوست داريم، شايد به اين دليل كه در مورد انگيزه لبخند او در ذهن‌مان داستانسرايي مي‌كنيم و از اين‌رو در ذهن‌مان يك روايت مي‌سازيم.
درباره كارگران دِ روزا نيز ما از خود مي‌پرسيم اين افراد چه كساني هستند؟ چگونه به آنجا آمدند؟ دليل لبخند محو روي چهره‌هاي‌شان چيست؟! اينها سوال‌هايي است كه ما در ذهن‌مان مرور مي‌كنيم و دلالت بر لحظه‌اي از تغيير در قوس روايي دارد كه قبل از عكس شروع مي‌شود و پس از آن ادامه مي‌يابد -نه در تصوير، بلكه قطعا در ذهن مخاطب. دِ روزا دست به بازنمايي چهره كارگران مرمتگر خانه لوسي زده است؛ خانه‌اي كه حسين فرماني و حسن و حسين روشن‌بخت در سال ۹۸ دو هفته بعد از افتتاح خانه استيو و هشت‌چشمه، مرمت آن را آغاز كردند. اين خانه قاجاري با معماري گودال باغچه، حدودا هفت برابر بزرگ‌تر از خانه استيو است. خانه قاجاري مرمت شده لوسي، در قلب بافت تاريخي كاشان قرار دارد و داراي ۳ حياط، ۳۰ اتاق و ۲ بادگير است و براي اين افتتاح شده تا آثار عكاساني كه جايزه عكس لوسي را دريافت كرده‌اند نمايش دهد؛ جايزه‌اي كه از سال ۲۰۰۳ تاكنون به صورت سالانه برگزار شده و به تقدير از عكاساني از سراسر جهان مي‌پردازد كه عمر خود را صرف عكاسي كرده‌اند.
براي آناني كه گذرشان به «شهرِ خانه‌هاي تاريخي» مي‌افتد، نمايشگاه عكس مهرداد اسكويي و ايون دِ روزا كه 7 بهمن گشايش يافته است تا ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ در خانه لوسي به نشاني كاشان، خيابان فاضل نراقي، محله سوريجان، كوچه حاج باباعطوف به تماشاست و ساعات بازديد از نمايشگاه هم، همه روزه از ۱۷ تا ۲۱.