در آستانه از سرگيري مذاكرات وين خوش‌بيني‌ها قوت گرفت
احساس ضرورت و فوريت براي احياي برجام
شهاب شهسواري
بعد از يك هفته توقف، دور هشتم مذاكرات ايران و ۱+۴ و امريكا در وين از سر گرفته مي‌شود؛ مذاكراتي كه به گفته شركت‌كنندگان به نظر مي‌رسد در «مرحله پاياني» قرار گرفته است و مي‌تواند به يك توافق «فوري» برسد. نشانه‌هاي زيادي مبني بر نزديك شدن توافق در اخبار و گزارش‌ها پيرامون مذاكرات هسته‌اي وجود دارد و به نظر مي‌رسد طرف‌هاي مذاكره احساس فوريت بيشتري براي رسيدن به توافق دارند. حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه كشورمان روز گذشته از آمادگي ايران براي توافق فوري خبر داد. وي در نشست خبري مشترك با وزير خارجه فنلاند گفت: «با خوش‌بيني، حسن‌نيت و جديت به تلاش‌هاي خود براي رسيدن به توافق خوب و حتي فوري ادامه مي‌دهيم.» نماينده اتحاديه اروپا نيز روز گذشته بر لزوم نتيجه‌گيري فوري و توافق سريع در مذاكرات جاري تاكيد كرد. انريكه مورا، رييس مشترك كميسيون مشترك برجام نيز در پيامي توييتري با اشاره به از سرگيري مذاكرات و ضرورت ايجاد روحيه انعطاف در طرفين تاكيد كرد: «با توجه به روندهاي مختلف نامطلوبي كه عليه برجام در جريان هستند، ضروري است كه مذاكرات هرچه سريع‌تر به نتيجه برسند.» اظهارات مقام‌هاي ايراني نشان مي‌دهد كه يكي از مهم‌ترين موضوع‌هاي مد نظر طرف ايراني، يعني «تضمين براي عدم خروج مجدد امريكا از توافق» در حال رفع و رجوع است. سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران از رسيدن به «برخي توافق‌ها در خصوص تضمين‌هاي عدم خروج مجدد امريكا از برجام» خبر مي‌دهد، اما تاكيد مي‌كند كه تا پيش از آنكه روي همه‌چيز توافق شود، بر هيچ‌چيز توافق نخواهد شد. خبرگزاري ريانووستي هم به نقل از مقام‌هاي آگاه در وزارت خارجه روسيه از پيشرفت جدي در مذاكرات احياي برجام خبر داده است، هرچند تاكيد كرده است كه موضع روسيه عدم تعيين ضرب‌الاجل براي پايان مذاكرات است. ميخاييل اوليانف، نماينده روسيه در دفاتر سازمان ملل متحد در وين اتريش و رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه در كميسيون مشترك برجام روز گذشته در پيامي توييتري نوشت كه «مذاكرات ظاهرا در مرحله نهايي است.»
همزمان با اظهارات مقام‌هاي طرفين مذاكره‌كننده، خبرگزاري رويترز هم در گزارشي از بازار نفت مي‌نويسد كه شواهد نزديك شدن تهران و واشنگتن به يك توافق براي احياي برجام را مي‌توان در بازار جهاني نفت خام هم مشاهده كرد. به نوشته اين خبرگزاري درحالي‌كه قيمت نفت برنت و نفت متوسط تگزاس با عبور از مرز ۹۰ دلار در هر بشكه به سمت ۱۰۰ دلار حركت مي‌كردند و روز جمعه به بالاترين قيمت‌هاي خود در چند سال اخير رسيده‌بودند، با شنيده شدن اظهارنظرها در مورد احتمال احياي برجام و برداشته‌شدن تحريم‌ها عليه ايران، كاهش تدريجي قيمت‌هاي‌شان آغاز شد.
دست‌هايي پر از تصميم‌هاي سياسي؟
سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه كشورمان هم روز گذشته در نشست هفتگي خود با خبرنگاران با تاكيد بر لزوم تصميم سياسي امريكا براي حل مسائل باقيمانده در مذاكرات گفت: «اگر [امريكايي‌ها] با يك دستوركار مشخص و با دستوركار سياسي براي رفع تحريم‌ها و انجام تعهدات‌شان بيايند، قطعا در كوتاه‌ترين زمان ممكن رسيدن به توافق ممكن است.» پيش از آنكه هيات‌هاي ۶ كشور حاضر در مذاكرات وين، براي مشورت به كشورهاي خود بازگردند، انريكه مورا، دبير كل سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا و رييس مشترك كميسيون مشترك برجام در پيامي نوشته بود كه مذاكرات در شرايطي قرار گرفته است كه به تصميم‌هاي سياسي براي توافق نياز است. اين اصطلاح را مي‌توان به اين معنا بررسي كرد كه مسائل فني توافق تقريبا تمام‌شده هستند و طرفين براي انعطاف در مقابل مسائل باقيمانده بايد تصميم‌هاي سياسي اتخاذ كنند.
پيش از بازگشت مذاكره‌كنندگان ايران به هتل كوبورگ وين براي مذاكرات، علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي در پيامي در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر تاكيد كرد كه علي باقري، معاون سياسي وزارت امور خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده ايران در وين، دستورالعمل كاملي براي مذاكرات پيش رو در تهران دريافت كرده است. شمخاني نوشت: «دستور كار مذاكره‌كنندگان ايراني براي ادامه دور هشتم گفت‌وگوها به دقت مشخص شده است.» او در ادامه با استفاده از هشتگ #توافق_خوب نوشت: «توافقي كه طي آن تحريم‌هاي شكل‌دهنده فشار حداكثري رفع نشود، موجب شرطي شدن اقتصاد كشور شده و نمي‌تواند مبناي توافق خوب باشد.»
رييس هيات امريكايي نيز كه به صورت غير مستقيم و با واسطه در وين با ايران مذاكره مي‌كند، در گفت‌وگويي تاكيد كرده است كه عزم سياسي در واشنگتن براي احياي برجام وجود دارد. رابرت مالي نماينده ويژه امريكا در امور ايران روز يكشنبه در گفت‌وگو با يك شبكه تلويزيوني امريكايي بدون اشاره به تاريخ دقيق حضور هيات امريكا در وين گفت كه به زودي براي ادامه مذاكرات وين، به پايتخت اتريش بازخواهد گشت. به گزارش مهر، وي در گفت‌وگو با خبرگزاري ام‌اس‌ان‌بي‌سي مدعي شد: «رييس‌جمهور بايدن همچنان از ما مي‌خواهد كه به مذاكره در وين ادامه دهيم. هفته آينده به آنجا بازميگرديم. اين نشانه و نمادي است از تداوم باور ما به اينكه آن (برجام) هنوز نمرده است- اينكه بايد آن را احيا كنيم چرا كه (اين كار) به نفع ما است.»
اميرعبداللهيان: اميدواريم در اين مرحله به توافق نهايي نزديك شويم
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان روز گذشته در نشست خبري مشترك با پكا هاويستو، وزير خارجه فنلاند، در پاسخ به سوالي درباره مذاكرات در وين و پيش‌بيني حصول نتيجه نيز خاطرنشان كرد: «ما بر آخرين متوني كه در نتيجه مذاكرات ايران با گروه ۱+۴ و همچنين Non-Paperهايي كه از طريق آقاي مورا تبادل شده بود تمركز كرديم. در مرور آخرين متون به دست آمده از مذاكرات وين، ما هنوز در حوزه رفع تحريم‌ها، بخش‌هايي از مطالبات‌مان مورد توجه قرار نگرفته است.» اميرعبداللهيان اضافه كرد: «همكارم آقاي علي باقري و كارشناسان ارشد مذاكره‌كننده در روزهاي آينده در وين بر سندي كه قرار است مورد توافق قرار گرفته شود، تمركز خواهند كرد و در آن سند طرف‌هاي مختلف بازگشت و پايبندي خودشان را به تعهدات در برجام اعلام كنند.» رييس دستگاه ديپلماسي خاطرنشان كرد: «اميدواريم بتوانيم در اين مرحله به توافق نهايي نزديك شويم، اينكه آيا مي‌توانيم در روزهاي آينده مذاكرات را به يك توافق خوب منجر كنيم، اكنون بستگي به ابتكار، نيت و رفتار سه كشور اروپايي و طرف امريكايي دارد.» وي ادامه داد: «اينكه طرف امريكايي و سه كشور اروپايي عضو برجام، آيا به معناي واقعي با حسن‌نيت و جديت به دنبال رسيدن به توافق هستند، يا نه موضوعي است كه در طرف مقابل بايد جست‌وجو كرد.» وزير خارجه بيان كرد: «آنچه به جمهوري اسلامي ايران برمي‌گردد با خوش‌بيني، حسن‌نيت و جديت به تلاش‌هاي خودمان براي رسيدن به يك توافق خوب و حتي فوري ادامه خواهيم داد.»
پكا هاويستو، وزير خارجه فنلاند نيز در اين نشست خبري از مذاكرات در وين و همچنين از اقدامات آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ايران و همچنين همكاري ايران با اين نهاد استقبال كرد و گفت: «ما حامي برجام هستيم و اميدواريم برجام احيا شود و توافق خوبي حاصل شود و فنلاند از تلاش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي حمايت مي‌كند و مي‌دانيم ايران همكاري‌هاي خوبي با آژانس دارد و در نهايت نتيجه مذاكرات موفق برجام مي‌تواند فرصتي براي افزايش تبادلات بين دو كشور باشد.»
فرصت بي‌سابقه براي بايدن
درحالي‌كه هنوز مخالفت‌هايي از سوي نمايندگان تندروي كنگره امريكا عليه توافق هسته‌اي با ايران صورت مي‌گيرد كه برجسته‌ترين آن هفته گذشته از سوي باب منندز، سناتور دموكرات ايالت نيوجرسي در جلسه سنا بيان شد، اما به اعتقاد كارشناسان مشغوليت ذهن سياستمداران و رسانه‌هاي امريكا به شرايط اوكراين و جنگ احتمالي ميان روسيه و اوكراين، فرصتي بي‌نظير براي دولت جو بايدن ايجاد كرده است كه بي‌سر و صدا و با كمترين مخالفت به برجام بازگردد.
ولي نصر، استاد دانشگاه جان هاپكينز و مشاور رييس‌جمهور اسبق امريكا معتقد است: «با توجه به اينكه نگاه‌ها در واشنگتن بر موضوع اوكراين متمركز شده است، دولت بايدن براي توجيه توافق هسته‌اي با ايران در داخل كشور شرايط ساده‌تري دارد. اين يك انگيزه مضاعف براي طرفين ايجاد مي‌كند تا در دور جاري به يك توافق برسند.» او توييت فارسي متعاقب اين توييت هم نوشت: «توافق هرچه زودتر براي گذشتن از بن‌بست براي هر دو طرف بهتر است.»
مخالف اصلي توافق
به‌رغم اظهارات اميدواركننده طرف‌هاي مذاكره‌كننده برجام، گروهي از مقام‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي هم هستند كه چندان تمايلي به موفقيت مذاكرات هسته‌اي در وين ندارند. شايد همين افراد و گروه‌ها هستند كه انريكه مورا از آنها با عنوان «روندهاي مختلف نامطلوب عليه برجام» ياد كرده است. در راس مخالفان احياي برجام، رژيم اسراييل قرار گرفته است. نخست‌وزير رژيم اسراييل، نفتالي بنت روز يكشنبه در سخناني هشدار داده بود كه احياي توافق هسته‌اي در شرايط كنوني «نتايج فاجعه‌باري براي منطقه» در پي خواهد داشت. بنت در جلسه هفتگي كابينه رژيم اسراييل در قدس اشغالي گفته بود: «موضع ما براي همه روشن است: يك توافق براساس شرايط مشخص كنوني، به ظرفيت مقابله با برنامه هسته‌اي [ايران] آسيب مي‌زند.» اين مقام رژيم اشغالگر ادامه داد: «هر كسي كه تصور كند يك توافق باعث افزايش ثبات مي‌شود، اشتباه مي‌كند.» او ادامه داد: «هرچند توافق توانايي غني‌سازي هسته‌اي ايران را به شكل موقت به تاخير مي‌اندازد، اما همه ما در منطقه به شكل غيرمتناسبي هزينه سنگين براي آن پرداخت مي‌كنيم.» وي اشاره‌اي به هزينه‌هاي مدنظر او و اينكه خود را با چه دولت‌هايي در منطقه «ما» خطاب كرده است، نكرد. بنت تاكيد كرد كه بزرگ‌ترين تهديد براي اسراييل، ايران است.
ساعتي بعد از اين اظهارات، خبر گفت‌وگوي تلفني ميان بنت و جو بايدن رييس‌جمهور امريكا منتشر شد. به نوشته رسانه‌ها در اين تماس تلفني دو طرف در مورد مسائل مختلف سوريه، كشتن رهبر داعش و اوكراين صحبت كرده‌اند. موضوع ديگر اين گفت‌وگوي تلفني ايران بود. در حالي كه نخست‌وزير رژيم اسراييل صبح يكشنبه خواهان توقف مذاكرات احياي برجام و عدم بازگشت به توافق هسته‌اي شده بود، رييس‌جمهور امريكا از زمان انتخابش به مقام رياست‌جمهوري وعده بازگشت به توافق هسته‌اي با ايران را داده است. در اين گفت‌وگو جو بايدن وعده داده است كه در طول سال جاري ميلادي به سرزمين اشغالي فلسطين سفر كند. جزييات بيشتري از محتواي گفت‌وگو دو مقام منتشر نشده است.
خطيب‌زاده: به توافق‌هايي
در زمينه تضمين‌ها رسيده‌ايم
روز گذشته سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه درباره از سرگيري دور هشتم مذاكرات وين گفت: «هيات مذاكراتي جمهوري اسلامي ايران كه براي مشورت‌هاي لازم چند روزي در تهران بود، سه‌شنبه عازم وين خواهد بود. انتظار است كه همه هيات‌ها فردا به وين برگردند و گفت‌وگوها از سر گرفته شود.» وي ادامه داد: «طبيعي است كه جمهوري اسلامي ايران انتظار دارد كه تصميمات لازم و ضروري در طرف‌هاي مقابل به ويژه در واشنگتن اتخاذ شده باشد، موضوع رفع تحريم‌ها و انتفاع جمهوري اسلامي ايران از ابعاد رفع تحريمي و ابعاد اقتصادي برجام بسيار كليدي است و خط قرمز ايران در حوزه رفع تحريمي است. انتظار ما اين است هيات‌ها و از جمله هيات امريكا با دستورالعمل روشن در خصوص عمل به تعهداتش در چارچوب برجام و حوزه رفع تحريمي برگردد.»
خطيب‌زاده بيان كرد: «موضوعات قابل توجهي همچنان در دستوركار است كه جز در تصميم‌هاي سياسي در واشنگتن احتمالا گشايشي در آن متصور نيست. اميدواريم آنچه به عنوان اظهارات مثبت شنيده مي‌شود در عمل تبديل به تعهدات شود و بتوانيم به يك توافق خوب و قابل اتكا در وين دسترسي پيدا كنيم.» وي تاكيد كرد: «پيشرفت‌هاي قابل توجهي داشتيم از جمله در بحث تضمين‌ها، در بخش‌هاي مختلف كه تضمين‌ها متصور است ايده‌هايي مطرح و مكتوب شده است و امروز چارچوب توافق و چشم‌انداز متني توافق كاملا روشن است.» وي در مورد توافق‌هاي مذكور با اشاره به اينكه نمي‌تواند در مورد مسائل جاري مذاكرات توضيح دهد، گفت: «ابعاد مختلف اخذ تضامين اعم از سياسي و حقوقي با راهكارهاي خلاقانه‌اي و با ابتكاراتي بحث شده و توافقاتي حاصل شده ولي فراموش نكنيد هيچ‌چيز توافق نمي‌شود، مگر همه‌چيز توافق شود و ما تا آن روز فعلا هيچ توافقي را نداريم و منتظر هستيم اين توافق حاصل شود.»
وي ادامه داد: «آنچه بيش از همه ارزش دارد اين است كه وقتي هيات امريكايي به وين برمي‌گردد با يك دستوركار مشخص و گرفتن تصميمات لازم و تصميماتي كه شايد خودشان فكر كنند سخت است، ولي به واقع بازگشت به تعهدات ساده‌ترين كار براي يك دولت مسوول است.» وي گفت: «جمهوري اسلامي ايران و طرف‌هاي برجامي تصميمات سخت خود را همان سالي گرفتند كه در برجام ماندند و اجازه دادند اين توافق بين‌المللي زنده بماند، امروز براي امريكا موقعيتي است كه به جاي فرافكني و به جاي اقداماتي كه كمك موثري به نشان دادن تغيير رفتار در امريكا نمي‌كند، با دستوركار مشخص به وين بيايند.»
اميرعبداللهيان: به تلاش‌ها براي رسيدن به يك توافق خوب و حتي فوري ادامه مي‌دهيم
انريكه مورا: ضروري است كه مذاكرات هرچه سريع‌تر به نتيجه برسند
ميخاييل اوليانف: مذاكرات ظاهرا در مرحله نهايي است
راب مالي: بايد برجام را احيا كنيم، چرا كه به نفع ماست