بررسي سناريوهاي احتمالي جنگ اوكراين
رامين فخاري
بحران اوكراين در روزهاي اخير به اوج خود رسيده و روسيه تصميم دارد تا از همسايگي اتحاديه اروپا و ناتو با كشورش ممانعت كند. درشرايطي كه ديپلماسي كارساز نباشد و جنگ شعله‌ور شود، چه سناريوهايي پيش روي اوكراين است؟
در صورت حمايت همه‌جانبه غرب و امريكا از اوكراين، اين كشور به مركز ثقل و نقطه كانوني يك جنگ وسيع مبدل مي‌شود. اما با توجه به اينكه هدف اصلي ايالات متحده امريكا مهار چين است اين سناريو محتمل است كه واشنگتن همه انرژي خود را صرف اوكراين نكرده و سعي كند اوكراين را به باتلاقي براي هدر رفت انرژي روسيه و چين تبديل سازد.
اگر اخبار ناآرامي در اوكراين هميشه در صدر رسانه‌ها باشد اخبار مربوط به تلاش امريكا براي مهار چين و حضور امريكا در درياي‌چين جنوبي به حاشيه رانده و ايالات متحده مي‌تواند از اين مساله به عنوان يك برگ برنده استفاده كند.اما در صورتي كه ايالات متحده وغرب تصميم به مهار كامل روسيه در اوكراين بگيرند، امريكا ناگزير مي‌شود كه بخشي از انرژي خود را در اوكراين صرف مهار روسيه كند. اين مساله مي‌تواند برنامه‌هاي ايالات متحده براي مهار چين و حضور در درياي چين جنوبي را تحت تاثير قرار بدهد و در اين سناريو برنده واقعي بحران اوكراين، چين خواهد بود. با توجه به وابستگي شديد اتحاديه اروپا به سبد انرژي روسيه، احتمال همراهي اعضاي اتحاديه اروپا با اوكراين در اين بحران پايين به نظر مي‌رسد و در نتيجه عامل حمايت يا عدم حمايت امريكا مي‌تواند سرنوشت نهايي بحران اوكراين را تا اندازه‌اي تغيير بدهد. اما در اين صورت نيز با توجه به همسايگي روسيه با مناطق تحت مناقشه، مسكو از نظر لجستيك داراي يك مزيت نسبي نسبت به امريكا و ناتو در اين منطقه است.
در صورتي كه غرب هيچ كمكي به اوكراين نكند و روسيه اقدام به اشغال اوكراين كند، چه سناريوهايي براي اوكراين مي‌تواند محتمل باشد؟
در چنين شرايطي احتمال تاب‌آوري ارتش اوكراين در برابر روسيه بسيار ضعيف است و ممكن است يك يا برخي از سه سناريوي محتمل زير درباره اوكراين رخ بدهد:
در درجه نخست كشور اوكراين داراي يك جمعيت روس زبان است كه از سياست‌هاي روسيه حمايت مي‌كنند، روسيه از حقوق اين جمعيت كه يك‌سوم جمعيت اوكراين هستند حمايت كرده و حتي براي برخي از اين اشخاص تابعيت و بيمه‌هاي اجتماعي از سوي روس‌ها صادر شده است. روسيه براي تجزيه بيشتر اوكراين و تكرار سناريوي شبه‌جزيره كريمه با اتكا به اين جمعيت روس‌زبان سرمايه‌گذاري‌هاي بيشتري خواهد كرد.
موضوع دوم در صورتي كه اوكراين بر حضور ناتو پافشاري كند، مسكو تلاش خواهد كرد تا يك منطقه حائل بين روسيه و اوكراين وپايگاه‌هاي ناتو ايجاد كرده و مرزهاي خود را از خطرات احتمالي حضور ناتو در اين كشور حفاظت كند كه در اين صورت قسمتي از نوارشرقي اين كشور در منطقه مرزي با روسيه از كنترل دولت اوكراين خارج خواهد شد.
سناريوي سوم محتمل كه ممكن است روسيه سعي كند كه شريان‌هاي اقتصادي اوكراين را قطع نمايد و براي اين كار با تسخير منطقه اودسا و پياده كردن يك سناريوي مشابه همانند كريمه بر اين منطقه عملا ارتباط دريايي اوكراين با درياي سياه را قطع نمايد، درنتيجه اوكراين به يك كشور LOCKED LAND (سرزمين محصور در خشكي مشابه افغانستان) مبدل و بسيار آسيب‌پذير خواهد شد.
يك نكته جالب اين است كه تراكم جمعيت روس‌زبان در قسمت‌هاي جنوبي اوكراين مانند خاركيف، زاپروژيا و ميكولاييف، دونتسك بسيار بيشتر از ساير مناطق اوكراين است و رقمي بين 30 تا بيش از 50درصد را شامل مي‌شود. عملا مناطق جنوبي اوكراين كه تنهامسير اين كشور را به دريا مهيا مي‌كنند پذيراي جمعيت روس‌زبان بيشتري هستند و پاشنه آشيل اوكراين در برابر روسيه محسوب مي‌شوند و عملا حتي اگر روسيه وارد جنگ مستقيم با اوكراين نيز نشود از طريق تحريك و حمايت از جمعيت روس‌زبان اين نواحي مي‌تواند به اوكراين براي ممانعت از عضويت در ناتو و اتحاديه اروپا فشار بياورد.
درنهايت اينكه «جنگ» هيچ برنده واقعي ندارد و تنها ميوه جنگ كشته شدن و آوارگي غيرنظاميان، ويراني شهرها و... است. ديپلماسي مي‌تواند به عنوان يك ابزار كار‌آمد در منازعات بين كشورها به عنوان يك راه‌حل عمل كند.
اگر غرب و ناتو از تلاش خود براي اعمال نفوذ در حياط خلوت روسيه دست برداشته، روسيه و اوكراين نيز دغدغه‌هاي امنيتي و سياسي همسايگان را به اندازه بيشتري به رسميت شناخته و همه طرفين مناقشه يك قدم از خواسته‌هاي خود عقب‌نشيني كنند مي‌توان از يك جنگ خانمان‌سوز و ويراني دومين كشور بزرگ اروپا و وقوع يك بحران انساني در بحبوحه پاندمي كرونا جلوگيري كرد.
كارشناس ارشد مطالعات منطقه دانشگاه علامه طباطبايي