فرصت‌سوزي چند باره در صنعت نفت و گاز
ايران چه زماني به بازار انرژي بازمي‌گردد؟
مديرعامل شركت ملي نفت ايران بامداد يكشنبه در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري از افزايش 40 درصدي توليد نفت كشور با تكيه بر توان داخلي خبر داد. البته كه او در ادامه سخنان خود به اين موضوع نيز اشاره كرد كه افزايش 40 درصدي در شرايطي رخ داد كه تحريم‌ها رفع نشده و سخت‌گيري‌هاي متعدد در زمينه خريدارها و واسطه‌ها و سيستم‌هاي ناوبري كشتيراني حامل نفت، اختلال‌هايي را نيز ايجاد كرده است. يكي ديگر از مواردي كه محسن خجسته‌مهر به آن اشاره كرده، حجم ذخاير نفت و گاز بود كه در اين خصوص گفت: «از نظر حجم مجموع ذخاير نظير نفت خام و گاز طبيعي در رتبه نخست جهان قرار داريم و اين اقتدار اقتصادي جزو مولفه‌هاي قدرت كشور است. ذخاير قابل برداشت نفت خام ايران برمبناي ضريب بازيافت، حدود ۱۵۷ ميليارد بشكه و ذخاير گاز ما حدود ۳۳ تريليون مترمكعب، اما از نظر مجموع نفت و گاز حدود ۳۳۰ تريليون معادل مترمكعب است.» پيش‌تر و در آخرين روز سال 1400، جواد اوجي، وزير نفت در اين خصوص گفته بود كه: «ظرفيت توليد گاز طبيعي كشور نزديك به يك ميليارد مترمكعب و ظرفيت توليد نفت خام ايران نزديك به ۳ ميليون و ۸۰۰ تا ۳ ميليون و ۹۰۰ هزار بشكه است.» بالا بودن ميزان ذخاير نفت و گاز كشور در حالي است كه برخي كارشناسان گمان مي‌كردند با آغاز بحران نظامي اوكراين و تحريم نفت روسيه توسط امريكا، نفت ايران زودتر و حتي تا پيش از امضاي توافق پيرامون احياي برجام راه خود را به بازار باز كند و كشورهاي اروپايي نيز براي كاهش وابستگي به گاز روسيه، به سراغ ايران آيند. البته كه اين امر تا بدين روز صورت نگرفت چرا كه تحريم‌ها مانع از همكاري‌هاي گازي ميان ايران و ساير كشورهاي اروپايي شده است. در اين راستا پايگاه خبري agsiw در گزارشي به بررسي امكان جايگزيني نفت و گاز ايران به جاي روسيه در جهان پرداخت و نوشت: «در جست‌وجوي منابع هيدروكربني غيرروسي، مقامات امريكا و اروپا به رياض، دوحه و ابوظبي سفر كردند اما به تهران نه. اين در حالي است كه ايران بعد از روسيه دومين منابع گازي جهان را داراست. اگر تحريم‌هاي سخت‌گيرانه ايران برداشته شوند آيا بر فروش منابع نفت و گاز اين كشور تاثيري خواهد داشت؟ اگرچه تخمين‌ها متفاوت است اما به نظر مي‌رسد كه ايران حدود 90 ميليون بشكه نفت خام و ميعانات گازي در خشكي، دريا و در تانكرهايي در چين داشته باشد كه براي افزودن حدود يك ميليون بشكه در روز به بازار در سه ماه آينده كافي است. چند ماه طول مي‌كشد كه ايران به توليد 3.8 ميليون بشكه در روز در صورتي كه تحريم‌ها برداشته شوند، برسد كه 2 ميليون بشكه آن صادراتي است. با اين حال، ايران پس از امضاي برجام در سال 2015 نشان داد كه در عرض سه ماه مي‌تواند به چنين توليدي دست يابد. تنها دو عضو ديگر اوپك، امارات و عربستان، ظرفيت توليد اضافي همانند يا بيشتر را دارند. آژانس بين‌المللي انرژي پيش‌بيني كرده كه ممكن است در ماه آوريل توليد روسيه تا 3 ميليون بشكه در روز كاهش يابد.» در روزهايي كه بحران اوكراين باعث يكپارچگي تقريبي جهان بر سر تحريم نفت و گاز روسيه شده و برخي كشورها نيز براي آن برنامه‌هاي مدون و كوتاه‌مدتي تدوين كرده‌اند، بهترين زمان براي حضور ايران در بازار نفت و گاز است اما به دليل تحريم‌ها از كشور دريغ شده؛ اگرچه كه خجسته‌مهر نظر ديگري دارد و بر اين باور است كه ظرفيت توليد نفت به پيش از تحريم‌ها رسيده؛ او در اين خصوص گفت: «پيش از تحريم‌هاي جديد، يعني در شهريور سال ۱۳۹۷، ظرفيت توليد نفت خام حدود ۳ ميليون و ۸۳۸ هزار بشكه بود، اما با آغاز تحريم‌هاي ظالمانه و به علل متعدد بخش قابل‌توجهي از ظرفيت توليد نفت كشور را از دست داديم و اكنون به آن رسيده‌ايم.»
البته كه رسيدن به عددهاي بالاتري براي توليد نفت نيز نيازمند سرمايه‌گذاري چند ده و حتي چند صد ميليارد دلاري است كه در تمام سال‌هاي پس از خروج يكجانبه امريكا از برجام از كشور دريغ شده؛ در واقع نبود سرمايه‌گذاري مناسب شايد يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي وزارتخانه براي افزايش توليد يا توسعه در صنعت نفت و گاز باشد؛ وزير نفت در هفته‌هاي ابتدايي حضورش در وزارتخانه تاكيد داشت كه نياز به سرمايه‌گذاري 22 ميليارد دلاري براي حفظ و نگهداشت توليد ميادين گازي در 6 تا 8 سال آينده است. البته كه چند روز بعد از نيازمندي صنعت نفت و گاز به 160 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خبر داده بود.
بحران نظامي در اوكراين و اهتمام كشورها به تحريم منابع انرژي روسيه، فرصت مناسبي را براي ايران فراهم كرده اما در شرايطي كه سرمايه‌گذاري مناسب در اين حوزه‌ها از كشور دريغ شده و همچنان مذاكرات وين نيز به نتيجه قطعي نرسيده، تنها شاهد فرصت‌سوزي بوده‌ايم.