آيا اوپك واقعا نمي‌تواند جاي خالي روسيه در بازار را پر كند؟
پايان عصر نفت تزاري
گروه اقتصادي
از زمان آغاز حمله روسيه به اوكراين، نفت قيمت‌هاي باورنكردني را تجربه كرد كه در برخي روزها ركورد چندين ساله‌اش را نيز شكسته بود؛ دلار 123 كه در ده سال اخير بي‌سابقه بوده است. البته كه كشف سويه جديد كرونا در چين و قرنطينه‌هاي سختگيرانه اين كشور نيز در شدت گرفتن قيمت نفت بي‌تاثير نبود؛ بسياري از كارشناسان بر اين باورند در صورتي كه سويه جديد، غالب در جهان باشد، علاوه بر اينكه بازگشت تقاضا به روزهاي پيش از كرونا سخت‌تر است، اعمال محدوديت براي جلوگيري از گسترش آن نيز غيرممكن خواهد بود، چرا كه در بسياري از كشورها، محدوديت‌ها برداشته و حتي زدن ماسك در مكان‌هاي عمومي ديگر الزامي نيست. اگرچه به نظر نمي‌رسد شيوع سويه جديد كرونا بر روند رو به رشد قيمت نفت تاثير بگذارد و آن را معكوس كند. از زمان آغاز درگيري در اوكراين و اعمال بسته‌هاي تحريمي عليه بخش‌هاي مختلف روسيه، قيمت نفت در كانال‌هاي صد دلاري قرار گرفت. البته كه به نظر مي‌رسد با رفع اختلاف ميان اعضاي اتحاديه اروپا، گام بلندي براي حذف روسيه از بازار نفت صورت بگيرد اما در حال حاضر به دليل نبود جايگزين مناسب، كشورهاي اروپايي بر سر تحريم انرژي روسيه به توافق نرسيده و درخواستش از اوپك براي پر كردن جاي روسيه نيز بي‌نتيجه مانده است. به نظر مي‌رسد زمان آن رسيده كه جهان براي پايان جنگ در اوكراين همچنين از بين بردن نااطميناني نسبت به آينده اقتصادي و مقابله با پوتين تصميم سخت‌تري اتخاذ كند؛ با نفت بالاي صد دلاري و تبعاتش مانند تورم و بيكاري همراه شود يا تا پايان جنگ (كه زمان آن مشخص نيست) واردات انرژي از روسيه را ادامه دهد. البته كه هرچه جنگ در اوكراين طولاني‌تر باشد، آسيب‌پذيري بازار نفت نيز تداوم خواهد يافت.
چندي پيش و پس از آنكه برخي اعضاي كارتل اوپك از افزايش توليد اجتناب كردند خبرهايي مبني بر توافق اعضاي آژانس بين‌المللي انرژي مبني بر آزادسازي حدود 240 ميليون بشكه نفت طي 6 ماه آينده براي به آرامش رساندن بازار منتشر شد.180 ميليون بشكه از آن توسط امريكا و از ماه مه آزاد خواهد شد. با وجود تلاش‌هاي بسيار، به ثبات رسيدن بازار در كوتاه‌مدت حاصل نخواهد شد، چرا كه تنها جنگ روسيه و اوكراين متغير تاثيرگذار بر اين بازار نيستند؛ در اين راستا «اكونوميست» معتقد است سه نيروي عدم افزايش توليد توسط اوپك، معضلات شيل امريكا و قرنطينه‌هاي پي در پي در چين سه ضلع پيچيده‌تر كردن اوضاع در حياتي‌ترين بازار آن‌هم در ميانه جنگ اوكراين است.
معضل نفت
از زمان آغاز حمله نظامي در خاك اوكراين، نفت قيمت‌هاي عجيب و غريبي را تجربه كرده؛ از 128 دلار در هر بشكه به 98 دلار رسيد اما روز گذشته با افزايشي حدود دو دلاري مجددا به كانال 100 دلاري وارد شد. اگرچه در صورت توافق اروپا و امريكا بر سر تحريم بخش انرژي اين كشور، روزانه 4 تا 5 ميليون بشكه نفت از بازار حذف مي‌شود كه همين امر مي‌تواند بر افزايش بيشتر قيمت‌ها تاثير بگذارد. با حذف نفت روسيه از بازار، نه تنها قدرت چانه‌زني اين كشور در محافل مختلف كاهش پيدا مي‌كند، بلكه عربستان سعودي و امارات متحده عربي بيشترين توانايي براي تاثير در بازار نفت را به دست مي‌آورند؛ براساس گزارش‌هاي رسمي اين دو كشور ظرفيت توليدي براي جبران بخشي از حذف نفت روسيه از بازار را دارند.
درخواست مقام‌هاي اروپايي براي عرضه نفت بيشتر توسط كارتل اوپك روز گذشته وارد فاز تازه‌اي شد؛ در ديدار دبيركل اوپك با مقام‌هاي كشورهاي اروپايي كه از سال 2005 تاكنون بي‌سابقه بوده بحث‌هايي پيرامون كاهش قيمت نفت با توسل به عرضه بيشتر توسط اوپك صورت گرفت كه محمد باركيندو بر عدم عرضه نفت به بازار تاكيد كرد. با استناد به گزارش ماهانه اوپك، تقاضاي نفت در سال جاري ميلادي به روزي 100 ميليون بشكه مي‌رسد كه 4 ميليون بشكه بيشتر از سال 2021 ميلادي است. در صورت حذف نفت روسيه از بازار، لازم است توليدكنندگان عمده نفت، حداقل 8 ميليون بشكه نفت در روز به بازار تزريق كنند تا تعادل ميان عرضه و تقاضا حفظ شود. البته كه در اين بين موانع زيادي نيز وجود دارد. آن‌گونه كه معلوم است اوپك نمي‌تواند كمكي براي جبران شوك عرضه در بازار كند؛ باركيندو در اين خصوص به اتحاديه اروپا اعلام كرد كه «تحريم‌هاي جاري و آتي عليه روسيه ممكن است يكي از بدترين شوك‌هاي عرضه نفت را ايجاد كند و جايگزين كردن اين حجم از عرضه غيرممكن بوده و اين گروه نفت بيشتري توليد نخواهد كرد.» بر اساس گزارش‌هاي رسمي اعضاي اوپك در ماه فوريه سال جاري 28.46 ميليون بشكه در روز توليد كرده‌اند. اگرچه توليد اكثر كشورهاي عضو اين كارتل نفتي نسبت به سال 2020 افزايش يافته، اما دبير كلش مي‌گويد كه افزايش بيشتر توليد امكان‌پذير نيست. در شرايطي كه حذف روسيه از بازار انرژي مهم‌ترين و تنها راهكار پايان دادن به جنگ در اوكراين است، برخي كشورهاي اروپايي بيش از گذشته در تحريم انرژي روسيه مردد مانده‌اند.
نفع قيمت بالاي نفت براي عرب‌ها
از زمان آغاز همه‌گيري كرونا تا روز گذشته قيمت هر بشكه نفت جهش 122 درصدي داشته و از 45 دلار در سال 2020 به 100 دلار رسيده است. اين ميزان تغيير بيشتر از همه كشورهاي عربي توليد‌كننده نفت به خصوص عربستان سعودي و امارات را تحت‌تاثير قرار خواهد داد. عربستان در حال حاضر بيش از 9 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كند و به همراه امارات ظرفيت توليدي بالايي براي به ثبات رساندن بازار نفت دارند. از آنجايي كه از اعضاي اوپك دو كشور ونزوئلا و ايران درگير با تحريم‌هاي نفتي هستند، در صورت از بين رفتن تحريم‌ها، شايد بتوانند حجم نفت خروجي از بازار را تا كمي جبران كنند كه ممكن است با مقاومت‌هايي همراه باشد. از زمان آغاز حملات روسيه در خاك اوكراين، كشورهاي عربي توليد‌كننده نفت مهم‌ترين برندگان تلاطم در بازار هستند. البته كه برخي بر اين باورند شايد امريكا نيز بتواند بر هژموني بازار نفت تاثير بگذارد و همراه با كشورهاي عربي، دست روسيه از بازار را كوتاه كنند. اما اكونوميست گزارش داده كه وضعيت اين صنعت در امريكا با سال‌هاي 2014 و 2015 تفاوت‌هاي زيادي كرده؛ يكي از مهم‌ترين آن اعمال سختگيرانه استانداردهاي محيط زيست براي استخراج‌كنندگان است؛ همان چيزهايي كه بايدن در كمپين‌هاي انتخاباتي‌اش بارها از آن سخن گفته بود. نامعلوم بودن «ميزان تقاضا» نيز بر بي‌ميلي توليدكنندگان نفت بي‌تاثير نيست. پيش‌بيني تقاضاي روزانه 100 ميليون بشكه در حالي در گزارش‌هاي اوپك قرار گرفته كه گسترده شدن قرنطينه در چين، نااطميناني نسبت به آينده را افزايش داده است. هفته جاري شركت KPMG در يكي از گزارش‌هاي خود پيش‌بيني كرد كه توليد ناخالص داخلي عربستان به دليل افزايش قيمت نفت 6.7 درصد رشد خواهد داشت.
با وجود اينكه تقريبا تمام اعضاي اوپك از افزايش قيمت نفت بهره مي‌برند، نامعلوم بودن آينده مذاكرات برجام باعث شده كه امكان هرگونه استفاده از شرايط فعلي براي ايران مقدور نباشد. اين امر در شرايطي كه تورم سالانه 1400 بيش از 40 درصد است و پيش‌بيني‌ها در خصوص كسري بودجه 400 هزار ميليارد توماني است و روزانه هزاران نفر از افغانستان به ايران وارد مي‌شوند، مي‌تواند وضعيت كشور را در سايه نبود درآمدهاي نفتي قابل اتكا، سخت‌تر كند.