هانامي
جشن شكوفه‌هاي گيلاس ژاپن
نيلوفر بان
قله پربرف كوه فوجي در زمينه آبي آسمان و پنج درياچه اطرافش، احاطه‌شده ميان شاخه‌هاي پرشكوفه درخت گيلاس تصويري آشنا روي اغلب كارت‌پستال‌هايي است كه مسافران از ژاپن يادگاري مي‌خرند. بهار ژاپن با شكوفه‌هاي گيلاس شناخته مي‌شود. گلبرگ‌هايي كه از رنگ سفيد به صورتي روشن تا تيره، رنگ به رنگ مي‌شوند جاي برف زمستاني را روي شاخه‌ها مي‌گيرند. معبرها، آبراهه‌ها و سطح درياچه‌ها پوشيده از گلبرگ‌هاي گيلاس مي‌شوند و بادهاي بهاري باراني از شكوفه را در هوا پخش مي‌كند و روي سر رهگذران مي‌ريزد. ژاپني‌ها هرساله نوزايي دوباره طبيعت را در موسم شكوفه‌هاي گيلاس با مراسمي كه به آن «هانامي» مي‌گويند جشن مي‌گيرند، به تماشاي گل‌ها مي‌نشينند و زير درختان پيك‌نيك مي‌كنند. هانامي جشن سنتي ژاپن براي لذت بردن از زيبايي گذراي گل‌هاي گيلاس است.
رويش شكوفه‌هاي گيلاس نماد باروري زمين و شروعي دوباره براي طبيعت است، يادآور آغاز فصل كاشت برنج. جشن شكوفه‌هاي گيلاس ژاپن مراسمي براي استقبال از بهار است و از اين نظر به سيزده به در و جشن طبيعت ما شباهت دارد. هانامي كه در زبان ژاپني «تماشاي گل» معني مي‌دهد در هر منطقه حدود يك ماه و تا پلاسيدن شكوفه‌هاي گيلاس در گرما ادامه مي‌يابد. شكوفايي گل‌هاي گيلاس هر ساله از گرم‌ترين نقطه ژاپن در جزيره‌اي جنوبي آغاز مي‌شود و رفته‌رفته به مناطق شمالي گسترش مي‌يابد. سرعت حركت خط شكفتن شكوفه‌ها از جنوب تا شمال ژاپن بيست تا بيست و پنج كيلومتر در روز است. به دليل اهميتي كه اين رويداد در فرهنگ مردم ژاپن دارد گزارش‌هاي مربوط به درجه باز شدن شكوفه‌ها هر روز در اخبار عمومي مي‌شود، اينكه سي يا پنجاه درصد شكوفه‌ها بازشده‌اند و گل‌ها به شكوفايي كامل رسيده‌اند. اين تماشاي دقيق گل‌ها ريشه در فرهنگ ژاپن و آموزه‌هاي بوديستي دارد، اينكه از مشاهده صبورانه و تامل در طبيعت مي‌توان به معرفت رسيد. از خط جنوب تا سردترين مناطق شمالي كشور روي هم رفته سه تا چهار ماه مي‌توان شكوفه‌هاي گيلاس را تماشا كرد، اما گل‌هاي هر درخت تنها كمي بيش از يك هفته دوام دارند. شكوفه‌هاي گيلاس كه «ساكورا» خوانده مي‌شوند براي ژاپني‌ها در عين دلنواز بودن نشان‌دهنده طبيعت زودگذر زندگي هم هستند. در شب‌هاي بهار فانوس‌هاي كاغذي را براي روشنايي به درختان گيلاس آويزان مي‌كنند. انعكاس نورهاي گرم فانوس‌ها روي برگ‌هاي صدفي گيلاس تصاويري خيال‌انگيز مي‌سازد، هانامي در شب‌هاي بهاري به اوج خود مي‌رسد. ساكورا گل ملي و سمبل كشور ژاپن به شمار مي‌آيد. اين كشور غني‌ترين تنوع گونه‌هاي درخت گيلاس را دارد. گونه ساكورا كه زيباترين گل‌ها را دارد زينتي است و ميوه نمي‌دهد اما برگ گل‌هاي گيلاس خوراكي هستند. از آنها شيريني، كيكي سنتي به نام موچي و چاي درست مي‌كنند. درختان گيلاس نسبت به تغييرات دمايي حساس هستند و موسم شكوفايي آنها مي‌تواند اطلاعات باارزشي براي مطالعه تغييرات آب و هوايي دراختيار بگذارد. در سال‌هاي اخير در بسياري نقاط ژاپن اوج شكوفايي گل‌ها نسبت به آمار ثبت‌شده در هفتاد سال قبل زودتر اتفاق افتاده. متخصصين، تغييرات آب و هوايي زمين را دليل احتمالي اين جابه‌جايي زماني مي‌دانند. پيش از اين شكوفه‌هاي گيلاس همزمان با آغاز سال تحصيلي و كاري جديد به اوج شكوفايي خود مي‌رسيدند ولي اخيرا اين تاريخ آن‌قدر جلو افتاده كه اغلب شكوفه‌ها تا فرا رسيدن روز بازگشايي مدارس ديگر پلاسيده‌اند. در ژاپن مراسم تماشاي گل‌هاي بهاري و ستايش زيبايي شكننده آنها بيش از هزار سال قدمت دارد. در موسم بهار امپراتور و اعضاي خانواده سلطنتي زير درختاني با شاخه‌هاي پرشكوفه جشن مي‌گرفتند. در قرن هشتم و در دوره نارا اين مراسم تنها بين اشراف رايج بود. در ابتدا تماشاي شكوفه‌هاي آلو مرسوم بود اما در دوره اي‌آن شكوفه‌هاي آلو جاي خود را به شكوفه‌هاي گيلاس داد. هشتمين امپراتور دوره ادو براي ترويج مراسم هانامي دستور كاشت گسترده درختان گيلاس را در كشور داد. اربابان فئودال هم با تقليد اين مراسم در اراضي خود باعث رواج آن شدند. كاشت درختان گيلاس در مكان‌هاي عمومي موجب شد نه تنها درباريان و نخبگان سامورايي بلكه تاجرين و كشاورزان هم بتوانند از جشن‌هاي هانامي لذت ببرند. كم‌كم از دوره ادو تماشاي شكوفه‌هاي گيلاس به آييني هرساله براي مردم تبديل شد و تصاوير گل‌ها در هنر ژاپن وارد شدند. از طرح كوزه‌هاي چيني تا نقش پارچه‌هاي لباس سنتي كيمونو، ساكورا راه خود را در چاپ‌ها و مينياتورهاي ژاپني باز كرد و وصف زيبايي شكننده شكوفه‌هابه عنوان نمادي از زندگي، مرگ و تولد دوباره به مضموني ثابت در ادبيات و اشعار ژاپني تبديل شد.
گل‌ها در نيكوترين حالت خويشند
و نمي‌دانند كه من
پير مي‌شوم
اين هايكو از چي گتسو اشاره به فاني بودن زندگي و گل‌ها دارد. درست است كه زندگي زيباست ولي در يك لحظه مي‌تواند مانند برگ‌هاي نازك گل‌ها در بادي تند تمام شود. حس شفقتي كه از ديدن بي‌دوامي زيبايي‌ها ايجاد مي‌شود يادآور مفهوم بوديستي (منو نو آواره) است. منو نو آواره معرفت به زيبايي و درك حس تلخ و شيرين ناپايداري آن در گذر زمان است. اندوهي حزن‌انگيز كه ناپايداري زندگي را مجسم مي‌كند. شكوفه‌هاي زيباي گيلاس را تماشا كن، معلوم نيست چندبار ديگر فرصت باشد و قدر آنها را بدان، چراكه پرشورترين زيبايي‌ها ناپايدارترين آنهاست.