روز جهاني فلسفه
حمزه كرمي
هر چند يونسكو سومين پنجشنبه ماه نوامبر يعني ۲۷ آذرماه را روز جهاني فلسفه ناميده است، ظاهرا قبل از آن چنين روزي، روز جهاني فلسفه ناميده مي‌شده است. در دنياي مدرن فلسفه با زندگي مردم عجين و آميخته شده است و تعقل در زندگي آنها در نمايشنامه‌ها، شعرها و فيلم‌هاي سينمايي و ادبيات‌شان هر روزه تكرار مي‌شود و اينچنين است كه آنها راه عقلانيت و توسعه را در زندگي در پيش گرفته‌اند و رمز اصلي پيشرفت‌هاي تكنولوژيكي غرب در روي آوردن و زندگي كردن با عقلانيت است. اما در كشور ما فلسفه مهجور و منزوي و متروك است و جز عده‌اي خاص دركي از آن ندارند!! فلسفه امكاني براي بروز و ظهور نمي‌يابد!!چون فضاي جامعه فضايي عقلاني نيست و از طرفي گسترش خرافات و بي‌خردي نيز مزيد بر مشكلات جامعه شده است! فيلسوفان ما اغلب نمي‌توانند در جامعه خود نقشي ايفا كنند، آنها حتي براي زندگي روزمره خود با مشكلات روبه‌رو هستند و زندگي درويشانه‌اي دارند چون فلسفه طرفدار و بازاري ندارد!!! با وجودي كه فلسفه، مادر علوم محسوب مي‌شود و در طول زمان بسياري از پرسش‌هاي بشر را پاسخ داده و مجهولات فراواني را معلوم كرده با اين وصف شوربختانه در كشور ما فلسفه و فيلسوفان منزلتي نيافته‌اند. روزگاري در قم علامه طباطبايي درس فلسفه مي‌گفت، بر اثر فشارهاي اهل ظاهر، آن كلاس‌ها كه شاگرداني چون استاد مطهري در آن شركت مي‌كردند، تعطيل و علامه مجبور به ترك قم شد و پس از آن استاد مطهري نيز از قم به تهران مهاجرت كرد. نقل است وقتي مرحوم حاج مصطفي فرزند امام خميني از شير آبي يا ظرف آبي، آب نوشيده بود اطرافياني بودند كه معتقد بودند چون پدر ايشان درس فلسفه مي‌گويد بايد آن شير يا ظرف آب را هفت بار بشويند تا نجسي آن پاك شود!!! و در اين حد فلسفه را نجس و ناپاك مي‌دانستند! در طول تاريخ اما فيلسوفان بزرگ‌ترين تاثير را بر بشريت گذاشته‌اند و هنوز هم با بخش مهمي از بشريت زندگي مي‌كنند.
فيلسوفان براي تفسير جهان تلاش كردند و بسياري از آنها از تفسير جهان به تغيير جهان رسيدند!! روزگاري نزديك به پانصد سال قبل از ميلاد مسيح (ع) بودا كه شاهزاده‌اي در ناز و نعمت بود از قصر پدر خارج شد و به رياضت و تدبر در جهان پرداخت. برخلاف اعتقاد مرسوم، بودا پيامبر نبوده بلكه يك فيلسوف بود و در حال حاضر و پس از بيست‌وپنج قرن از زندگي او، بيش از يك‌ونيم ميليارد نفر جمعيت جهان پيرو آموزه‌هاي اويند!!و هنوز هم روزانه انسان‌هاي زيادي به مكتب او ايمان مي‌آورند. ماركس مي‌گفت: «فيلسوفان براي تفسير جهان آمده‌اند، اما من براي تغيير جهان.» و اينچنين بود كه با پايه‌گذاري مكتب ماركسيست بيش از يك‌سوم خاك كره زمين و بالاتر از يك‌ونيم ميليارد نفر جمعيت جهان به مكتب ماركسيست گرويدند. پس از شكست ماركسيست به دليل عدم سنخيت آن با فطرت الهي انسان، هنوز هم تاثيرات افكار ماركسيستي و پوزيتيويستي در گوشه و كنار جهان ديده مي‌شود. اينچنين فيلسوفان در تحولات زندگي بشر نقش‌آفريني كرده‌اند!! هرچند گاهي نقش آنها باعث سردرگمي و نابود كردن فرصت‌هاي بشر شده است!! جنگ جهاني اول و دوم و كشتار بيش از پانزده ميليون نفر فقط در جنگ جهاني دوم باعث به وجود آمدن مكتب فلسفي اگزيستانسياليسم شد. اين مكتب صرفا به انسان و فلسفه وجودي او مي‌پردازد و مسائل مبتلابه انسان‌ها، چون وجود انسان و خواسته‌ها و درخواست‌ها و تنگناهاي او را مانند رنج، پوچي، تنهايي، غربت و... بررسي مي‌كند و امروزه اين فلسفه تاثير فراواني را در جهان غرب برجاي گذاشته است. فيلسوفان در طول تاريخ رنج‌ها و آزارهاي فراواني هم براي تنوير و هدايت بشريت متحمل شده‌اند. روزگاري در همين اروپاي متمدن، كليسا نظرات و ديدگاه‌هاي جوردانو بورنو فيلسوف معروف ايتاليايي كه معتقد به وحدت وجود بود و تثليث مسيحت را انكار مي‌كرد، مخالف آموزه‌هاي كليسا قلمداد كرد و به مخالفت با او برخاست. به حكم كشيشان مسيحي او را زنده‌زنده در آتش سوزاندند!!! در جهان اسلام فيلسوفان بزرگي چون ابن‌سينا، سهروردي و ملاصدرا رنج آوارگي و تبعيد و اعدام را به خاطر عقايد فلسفي‌شان تحمل كردند. بسياري از آثار ارزشمند ابن‌سينا در همين آوار‌گي‌ها از بين رفت. صاحبان قدرت كمر به كشتن او بسته بودند و ابن‌سينا از شهري به شهري ديگر در حال فرار و گريختن از حاكمان جائر زمان خود بود. بسياري از كتاب‌ها و مكتوبات او در اين گريزهاي مستمر مفقود يا به آتش كشيده شد!! سهروردي به حكم صاحبان فتوا و فقهاي زمانه خود و اهل ظاهر به اعدام محكوم شد و در حلب سوريه با رنج گرسنگي و تنهايي (كه شكل اعدام مورد درخواست خودش بود) به ديار معبود شتافت. ملاصدرا از هجمه صاحبان فتوا در اصفهان به روستاي كهك قم گريخت و زندگي را با تنهايي و در تبعيد به سرانجام رساند و... . در طول تاريخ فيلسوفان غيرمسلمان و مسلمان به خاطر جهالت هم‌عصران خويش مشقت‌هاي فراواني را متحمل شده‌اند و مانند سقراط به اعدام محكوم شده و جام شوكران را سركشيده و به زندگي خويش با اجبار خاتمه داده‌اند تا چراغ عقلانيت و پرسشگري در جامعه بشري روشن و پرفروغ بماند. اينك ديدگاه فلاسفه مدرن به جهت آنكه ابن رشد (كه او را تنها شارح ارسطو مي‌دانستند) عالم مثال و خيال متصل را از معرفت‌شناسي و آنتولوژي حذف كرده است و بر اساس علوم تجربي و يافته‌هاي پوزيتيويستي جهان را تفسير مي‌كنند و اين تفسير باعث جدا شدن فيلسوفان غربي و پيروان آنها و انسان امروزي از ساحت عالم قدسي شده است. رنج‌هاي بشر غربي از پوچي و بي‌معنايي زندگي تا تنهايي روزبه‌روز افزايش يافته و به قول هانري كربن فيلسوف شهير فرانسوي فلسفه اشراقي و شهودي ملاصدرا و سهروردي با وجودي كه متعلق و همزمان با دوره قرون وسطي است ولي در اين دوره براي انسان مدرن جهت معنا بخشيدن به مفهوم زندگي ارزش و اهميت پيدا كرده است. اگرچه برخي اديان دچار انحراف و اعوجاج شده‌اند حكمت و فلسفه و فيلسوفان اسلامي مي‌توانند پادزهري براي مشكلات و درد بشريت باشند، اگر ميداني بيابند و به آنها توجه و عنايتي بشود. روز فلسفه روز گراميداشت كليه فيلسوفاني است كه در طول تاريخ براي تنوير افكار انسان‌ها تلاش كرده‌اند. روز كساني است كه عقلانيت و خردورزي را ترويج داده و به مجهولات و چرايي‌هاي زندگي بشر پاسخ گفته‌اند. اين روز بزرگ را به همه طرفداران فلسفه و عقلانيت تبريك مي‌گويم. به اميد روزي كه فلسفه در زندگي ما ايرانيان، جايگاه مناسب و مطلوب خود را پيدا كند. ان‌شاءالله.
دكتراي فلسفه تطبيقي