انتخابات سرنوشت‌ساز لبنان
آيا تغيير از صندوق راي بيرون مي‌آيد؟
شهاب شهسواري
روز گذشته انتخابات سرنوشت‌ساز سراسر در لبنان برگزار شد، انتخاباتي كه دو سال بعد از انفجار سهمگين بندر بيروت و سه سال بعد از اعتراضات گسترده مردمي به وضعيت وخيم اقتصادي اين كشور بحران‌زده غرب آسيا برگزار مي‌شود تا پارلمان و دولت آينده لبنان را تعيين كند. پيش‌بيني‌ها تا پيش از آغاز راي‌گيري نشان مي‌داد كه مشاركت راي‌دهندگان در انتخابات امسال نسبت انتخابات سال ۲۰۱۸ گسترده‌تر خواهد بود. يك روز قبل از آغاز انتخابات، ميشل عون، رييس‌جمهور لبنان در سخنراني خود از شهروندان خواست كه به صورت گسترده در انتخابات شركت كنند. وي گفت: «انقلابي كه از صندوق آرا بيرون بيايد، صادقانه‌ترين نوع انقلاب است.» احزاب و جريان‌هاي سياسي لبنان از نيمه شب جمعه تبليغات انتخاباتي خود را متوقف كرده بودند تا روز يكشنبه انتخابات در اين كشور برگزار شود. سي‌ان‌ان روز يكشنبه گزارش كرد در منطقه طريق الجديده بيروت كه معمولا مشاركت راي‌دهندگان بسيار ناچيز است، روز يكشنبه صف‌هاي طويلي از راي‌دهندگان شكل گرفته بود. در انتخابات امسال علاوه بر تحريم انتخابات از سوي يكي از قدرتمندترين جريان‌هاي اهل سنت، تعداد زيادي فهرست‌هاي جديد از جمله در ميان اهل سنت و همچنين از سوي جريان‌هاي سياسي برآمده از اعتراضات سال ۲۰۱۹ براي نخستين‌بار در انتخابات شركت كرده‌اند.در انتخابات امسال بيش از ۳ ميليون و ۵۰۰ هزار لبناني واجد شرايط راي دادن هستند و قرار است از ميان ۷۱۸ نامزد كه در ۱۰۳ فهرست انتخاباتي حضور دارند در ۱۵ حوزه و ۲۷ زيرحوزه انتخاباتي ۱۲۸ نماينده پارلمان را انتخاب كنند. تعداد نامزدها در انتخابات امسال بيش از ۱۰۰ نفر بيشتر از انتخابات پيشين در سال ۲۰۱۸ است. ۱۲۸ كرسي پارلمان لبنان به صورت مساوي ميان ۶۴ نماينده مسيحي و ۶۴ نماينده مسلمان و دروزي تقسيم مي‌شوند و در ميان مسلمانان هم ۲۷ كرسي در اختيار اهل سنت و همين تعداد در اختيار شيعيان قرار مي‌گيرد، در حالي كه دو كرسي متعلق به علوي‌ها و ۸ كرسي متعلق به دروزي‌ها است. به همان نسبت كه كرسي‌هاي پارلمان در لبنان ميان اقوام و مذاهب تقسيم شده است، مقام‌هاي ارشد نيز به همين شكل ميان مسيحيان، اهل سنت و شيعيان تقسيم مي‌شود. بر اين اساس، رييس‌جمهور لبنان از ميان مسيحيان ماروني كه ۳۴ كرسي در پارلمان دارند، نخست‌وزير از ميان اهل سنت و رييس پارلمان از ميان شيعيان انتخاب مي‌شود.انتخابات سال جاري در لبنان در شرايط حساسي برگزار مي‌شود، هرچند در طول چند دهه گذشته اين كشور كوچك كرانه مديترانه همواره گرفتار بحران‌هاي متعدد از جنگ‌هاي داخلي تا اشغال خارجي و مشكلات اقتصادي بوده است، اما از سال ۲۰۱۹ و در پي اعتراضات گسترده عمومي، شهروندان لبناني به شكل گسترده‌اي نسبت به عملكرد حاكميت اين كشور بدبين شده‌اند. انفجار سال ۱۳۹۹ بندر بيروت كه بيش از ۲۰۰ كشته و ۷۰۰۰ مجروح برجا گذاشت و عامل آن سوءمديريت مقام‌هاي دولتي در نگهداري مواد خطرناك شيميايي در انبارهاي بندر اعلام شد، بر آتش خشم شهروندان افزوده است. شايد اين انتخابات واپسين فرصتي باشد كه شهروندان لبناني به ساختار كنوني نظام طايفه‌اي اين كشور مي‌دهند. در پي يك دوره بحران اقتصادي از سال ۲۰۱۹ تاكنون، نزديك به سه چهارم از جمعيت لبنان به زير خط فقر سقوط كرده‌اند. پارلمان در نخستين گام رييس خود را انتخاب خواهد كرد كه احتمال زيادي وجود دارد بار ديگر بعد از ۳ دهه رياست مستمر اين مقام به نبيه بري، رهبر جنبش امل برسد. در گام بعدي، رييس‌جمهور ميشل عون، از جريان‌هاي سياسي براي مشورت با هدف معرفي نامزد نخست‌وزيري دعوت خواهد كرد. اين فرآيند ممكن است مدت‌ها طول بكشد. ميشل عون، رييس‌جمهور كنوني لبنان وعده داده است كه پاييز امسال، زماني كه دوره شش ساله رياست‌جمهوري‌اش به پايان مي‌رسد ديگر براي اين مقام نامزد نخواهد شد و اجازه خواهد داد تا پارلمان رييس‌جمهور جديدي را به جاي او انتخاب كند، اما مشخص نيست كه جناح‌هاي سياسي لبنان تا آن زمان بتوانند به تصميم قطعي براي انتخاب نخست‌وزير جديد برسند.
ائتلاف‌هاي انتخاباتي
اين انتخابات يك ويژگي منحصر به فرد ديگر هم دارد، براي نخستين‌بار از سال ۲۰۰۵، سعد حريري، نخست‌وزير چند دوره‌اي لبنان در اين انتخابات به عنوان نامزد شركت نكرده است. او سال گذشته اعلام كرد كه از سياست كناره‌گيري مي‌كند و جريان تحت رهبري‌اش به عنوان المستقبل را كه در دو دوره گذشته نماينده اصلي جريان اهل سنت در پارلمان لبنان بود، ترك خواهد كرد. به رغم كناره‌گيري سعد حريري از سياست، برادر او، بها حريري براي نخستين‌بار وارد سياست لبنان شده است و هر چند خود نامزد حضور در انتخابات نيست با تاسيس يك جريان سياسي جديد به نام سوا لبنان، قصد دارد بخشي از نيروهاي پراكنده اهل سنت را به نفع خود جمع كند. خروج سعد حريري از انتخابات، وضعيت انتخابات را در ميان اهل سنت به‌شدت رقابتي كرده است. با كناره‌گيري حريري و جريان المستقبل از انتخابات، عملا ائتلاف ۱۴ مارس كه طي سال‌هاي گذشته محل جمع شدن گروه‌هاي مخالف حزب‌الله و مقاومت لبنان بود، دچار فروپاشي شده است. هرچند در اين انتخابات حزب سوسياليست ترقي‌خواه به رهبري وليد جنبلاط كه عمدتا از سوي دروزي‌ها حمايت مي‌شود و حزب نيروهاي لبناني به رهبري سمير جعجع از مسيحيان ماروني در اين انتخابات مشاركت كرده‌اند. به گزارش سي‌ان‌ان، هرچند حريري از هوادارانش خواسته است كه انتخابات را تحريم كنند، اما مشاهدات ميداني حاكي از اين است كه در حوزه دوم لبنان كه يكي از اصلي‌ترين حوزه‌هاي نفوذ حريري محسوب مي‌شد، راي‌دهندگان به شكل گسترده‌اي پاي صندوق‌هاي راي حاضر شده‌اند.
برخلاف شكاف و پراكندگي در جريان ۱۴ مارس، جريان ۸ مارس كه حول محور مقاومت لبنان شكل گرفته است به صورت منسجم وارد انتخابات شده است. حزب‌الله لبنان و جنبش امل از ميان شيعيان و جريان المرده، به رهبري سليمان فرنجيه و جريان آزاد ملي به رهبري جبران باسيل، وزير امورخارجه پيشين و نزديك به ميشل عون، رييس‌جمهور با قدرت تمام در اين انتخابات شركت كرده‌اند. در پارلمان كنوني، با ۷۱ نماينده، اكثريت كرسي‌ها در اختيار جريان ۸ مارس است و تصور مي‌شود كه با حفظ اتحاد گروه‌هاي اين جريان، اين گروه‌ها بار ديگر بتوانند اكثريت خود را حفظ كنند.همزمان با ائتلاف‌هاي سنتي سياسي در لبنان، تعداد زيادي از فهرست‌هاي تازه نيز در اين انتخابات وارد شده‌اند. بسياري از اين فهرست‌ها با معرفي چهره‌هاي جديدي كه در گذشته مشاركتي در ساختار حاكميت نداشته‌اند، خود را به عنوان جايگزيني براي وضعيت موجود معرفي مي‌كنند و تلاش كرده‌اند بر نااميدي گسترده راي‌دهندگان از طبقه حاكمان لبنان كه بيش از سه دهه است كم و بيش دست نخورده بر تمام نهادهاي اين كشور مسلط هستند، سوار شوند. با اين حال پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد كه به دليل فقدان زيرساخت‌هاي حزبي و تشكيلاتي و ناشناخته‌بودن بسياري از اين افراد، تعداد كمي از اين چهره‌هاي جديد به پارلمان جديد لبنان راه پيدا كنند.
حزب‌الله: نتيجه هر چه باشد، مي‌پذيريم
شيخ نعيم قاسم معاون دبير كل حزب‌الله لبنان، پس از انداختن راي خود به صندوق در حوزه راي‌گيري «الباشوره» در بيروت، از همه مردم لبنان خواست تا در انتخابات شركت كنند و راي دهند. وي تصريح كرد: «من از همه دعوت مي‌كنم كه راي بدهند و گزينه خود را انتخاب كنند. بعد از انتخابات هيچ‌كس حق ندارد، بگويد كه اين مجلس نماينده او نيست. پس بگذاريد مردم آزادانه و قاطعانه در انتخابات شركت كنند. از اكنون مي‌گوييم كه نتيجه اين انتخابات را هرچه كه باشد و هرگونه تقسيم شود، خواهيم پذيرفت و براي خيزش لبنان، به سوي همه، دست دراز مي‌كنيم.»
فرصتي براي اصلاح فساد و ناكارآمدي
لبنان بزرگ‌ترين بحران اقتصادي از زمان جنگ داخلي اين كشور را پشت سر مي‌گذارد و بسياري از شهروندان ناكارآمدي و ناتواني طبقه حاكمان را عامل اين بحران مي‌دانند. در طول سال‌هاي اخير، ارزش پول ملي لبنان ۹۰ درصد كاهش پيدا كرده است و اين كشور با كمبود شديد كالاهاي اساسي، استهلاك شديد زيرساخت‌ها و گراني و تورم شديد مواجه است. از آنجا كه سقوط اقتصادي لبنان يك سال بعد از انتخابات سال ۲۰۱۸ آغاز شد، اين نخستين‌بار است كه راي‌دهندگان رسما مي‌توانند واكنش خود را به عملكرد حاكمان سياسي نشان بدهند. نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «آنچه در اين انتخابات مورد آزمون قرار مي‌گيرد فقط اين نيست كه كدام كرسي به چه كسي مي‌رسد، بلكه پاسخ به اين سوال اساسي است كه آيا نظام سياسي لبنان توانايي اصلاحات اشكالات گسترده خود را دارد يا نه؟»
فقر و مشكلات زيرساخت‌ها راي‌گيري روز يكشنبه را هم تحت‌تاثير قرار داده بود. براساس گزارش آسوشيتدپرس در شهر شمالي طرابلس كه يكي از آسيب‌ديده‌ترين شهرهاي لبنان از بحران اقتصادي جاري است، بسياري از حوزه‌هاي راي‌گيري بدون برق بودند و راي‌دهندگان مجبور بودند براي خواندن فهرست نامزدها روي ديوار حوزه راي‌گيري از نور گوشي تلفن همراه خود استفاده كنند.