وضعيت موزه‌هاي خوزستان مساعد نيست
مجتبي گهستوني
استان خوزستان با توجه به پيشينه تاريخي غني، ظرفيت بالايي براي ايجاد انواع موزه دارد. از جمله آثار و مكان‌هاي تاريخي يا فرصت‌هايي مانند صنايع نفت، راه‌آهن، كشاورزي، نيرو و انرژي، ورزش، فرهنگ اقوام مختلف، صنايع دستي، علوم جانوري، علوم گياهي و حتي درخصوص مهارت‌هاي كشتيراني حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد.
از حدود دو دهه پيش دولت موظف شد كه به منظور اهتمام ملي در شناسايي، حفاظت، پژوهش، مرمت، احيا، بهره‌برداري و معرفي ميراث‌فرهنگي كشور و ارتقاي توان گردشگري، توليد ثروت و اشتغال‌زايي و مبادلات فرهنگي در كشور، اقدام به ايجاد و توسعه موزه‌هاي پژوهشي-تخصصي وابسته به دستگاه‌هاي اجرايي كند. در همين راستا اداره كل ميراث فرهنگي خوزستان، بعد از انقلاب دو موزه مردم‌شناسي دزفول و مسجد‌سليمان و موزه باستاني ايذه را ايجاد كرده و همچنين در حال ساخت موزه منطقه‌اي خوزستان در شهر اهواز است. با اين حال موزه‌هاي شوش، هفت‌تپه و آبادان مربوط به قبل از انقلاب هستند و فعاليت مي‌كنند.
پيش‌بيني مي‌شود در موزه منطقه‌اي خوزستان، به عنوان بزرگ‌ترين و مهم‌ترين موزه جنوب غرب ايران، يافته‌هاي نفيس ميراث‌فرهنگي خوزستان در قالب موزه «باستان‌شناسي» به نمايش گذاشته شود. موزه منطقه‌اي خوزستان در اين مقياس، مهم‌ترين بناي موزه‌اي خوزستان محسوب مي‌شود، اما درخصوص موزه ايذه از جمله موضوعات ضروري كه بايد از سوي نماينده شهرستان ايذه در مجلس شوراي اسلامي پيگيري شود، انتقال سند ساختمان سابق جهاد كشاورزي اين شهرستان به نام موزه ايذه است. موضوعي كه توافق‌هاي شفاهي درباره آن انجام شده است. اما موضوع بسيار ضروري درباره موزه ايذه حفاظت از آثار و بناست. اين درحالي است كه موزه ايذه كه به عنوان بزرگ‌ترين موزه جنوب غرب كشور شناخته مي‌شود، فاقد رده حفاظتي است. رده حفاظتي از آنجايي تاثير دارد كه به صورت دايم پليس مستقر و داراي يك جايگاه كاملا نظامي است. همچنين در خوزستان اداره كل راه‌آهن زاگرس واقع در شهر انديمشك، اقدام به راه‌اندازي موزه ابزار راه‌آهن كرده است كه البته با استانداردهاي موزه‌اي فاصله بسيار دارد.
علاوه بر تمام اين موارد، بيش از يك دهه است كه موزه مردم‌شناسي غرب خوزستان بلاتكليف است. پيش‌تر طبق تفاهمي بين شهردار و ميراث‌فرهنگي خوزستان قرار شد در شهر سوسنگرد، موزه‌اي در زمين اهدايي شهرداري با اعتبار شركت نفت ساخته شود. سرانجام عمليات ساخت و ساز فاز اول از سال 1388 آغاز شد و در سال 1391 به پايان و دو سالن موزه به بهره‌برداري رسيد. شهردار وقت قرار بود سند آن را به ميراث‌فرهنگي واگذار كند اما به‌رغم توافق‌هاي انجام شده، شهرداري ساختمان موزه را طي يك تفاهمنامه‌اي به رسم امانت به بنياد حفظ آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس واگذار كرد. اين بنياد هم بعدها اين ساختمان را با وجود عدم موافقت شهرداري و شوراي شهر به نيروي انتظامي جهت احداث مجتمع فرهنگي واگذار كرد و تاكنون فعاليتي در آن انجام نشده است. دانشگاه شهيد چمران اهواز هم در سال 1382 اقدام به راه‌اندازي موزه علم و طبيعت كرد كه اين موزه به دليل قرار گرفتن در محوطه عظيم دانشگاه تابع برخي مقررات است و بازديدهاي گروهي نيازمند برخي هماهنگي‌هاي قبلي است. حالا كه نام اين دانشگاه به ميان آمد، جا دارد به وضعيت بلاتكليف دانشكده ادبيات يا همان ساختمان سه گوش در اهواز اشاره كنم. بيش از يك دهه از جابه‌جايي دانشكده ادبيات در محل ساختمان سه گوش مي‌گذرد. از آن زمان تاكنون اين بناي بسيار با ارزش خالي است. بارها بحث آن در ميان بوده كه به موزه تبديل شود. با وجود اينكه بخش‌هايي از آن مرمت شده اما تعلل دانشگاه در مرمت و تكميل و بهره‌برداري از بنا هم فعالان ميراث‌فرهنگي را نگران كرده و هم موجب نگراني‌هايي براي بخشي از جامعه دانشگاهي شده است.
خوزستان به عنوان دروازه تاريخ و گهواره تمدن از نبود موزه‌هاي خصوصي و موزه‌هاي موضوعي رنج مي‌برد. هر چند اقدام به بررسي و صدور مجوز براي برخي مجموعه‌داران در حميديه، رامهرمز و شوشتر كرده است. بنياد حفظ آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس نيز علاوه بر اينكه در خرمشهر داراي يك موزه جنگ است، اما در شهر اهواز در حال ساخت موزه‌اي عظيم‌تر در حوزه دفاع مقدس است. البته در برخي شهرهاي خوزستان، موزه‌هايي هم به صورت مقطعي شكل گرفتند ولي دوام نياوردند. در بهبهان براي مدتي در محل فرهنگسراي بهبهانيان موزه‌اي موقت داير بود. در رامهرمز و در محل عمارت و باغ صميمي موزه‌اي برپا بود كه بخشي از يافته‌هاي محوطه باستاني جوبجي در آن به نمايش گذاشته شده بود. در آبادان هم براي مدتي موزه اسناد خطي در محل مسجد تاريخي رنگوني‌ها برپا بود. با اينكه به موجب قانون، به كليه دستگاه‌هاي اجرايي اجازه داده مي‌شود از محل اعتبارات عمومي نسبت به ايجاد موزه‌هاي پژوهشي و تخصصي در حوزه وظايف قانوني خود اقدام كنند، اما اداره گمرك خوزستان، بانك ملي خوزستان، راه‌آهن جنوب، دانشگاه شهيد چمران، آموزش و پرورش خوزستان، اداره كل راه و شهرسازي خوزستان و دانشگاه علوم پزشكي جندي‌شاپور كه از بناهاي ثبت ملي شده برخوردارند به وظيفه خود براي راه‌اندازي موزه‌هاي تخصصي عمل نكرده‌اند. با وجود اينكه موزه‌ها مراكزي هستند كه به ما ياد مي‌دهند كه حافظه جمعي خود را از نسل‌هاي قبل تا بعد حفظ كنيم، اما با توجه به تنوع موزه‌ها، به راحتي مي‌توان تمام تنوعي كه در خوزستان وجود دارد را در موزه‌ها به نمايش گذاشت اما شوربختانه وضعيت اكثر موزه‌هاي خوزستان به‌رغم برخي اقدام‌هاي اثربخش، چندان مساعد نيست.
فعال ميراث فرهنگي