هفته‌نامه اكونوميست
هشدار داد
جهان در آستانه قحطي است
مسعود يوسفي
هفته‌نامه اكونوميست در گزارش اصلي خود به موضوع بسيار مهم «توليد غذا» در سراسر دنيا پرداخته و عنوان كرده كه جهان در وضعيتي شكننده قرار دارد كه جنگ كنوني روسيه و اوكراين مي‌تواند نوعي «گرسنگي جمعي» ايجاد كند. موضوعي كه از ديدگاه اين نشريه رفع آن يك وظيفه همگاني است.
اكونوميست با اشاره به حمله روسيه به اوكراين اضافه مي‌كند: اين جنگ در حال ضربه زدن به سيستم جهاني توليد غذاست كه پيش‌تر به دليل تاثيرات كوويد 19، تغييرات اقليمي و شوك‌هاي انرژي تضعيف شده است. صادرات غلات و دانه‌هاي روغني اوكراين عمدتا متوقف شده و محصولات صادراتي روسيه نيز در معرض تهديد قرار دارند. اين دو كشور روي هم رفته 12 درصد از كالري مورد نياز مردم جهان را تامين مي‌كنند. زماني كه هند اعلام كرد صادرات گندم خود را به دليل موج گرماي فزاينده متوقف مي‌كند؛ قيمت گندم كه از ابتداي سال 53 درصد رشد كرده بود، 16 مه 6 درصد ديگر هم گران‌تر شد.
اكونوميست در ادامه مي‌نويسد: آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد هجدهم مه (سه روز پيش) هشدار داد كه در ماه‌هاي آينده «شبح كمبود جهاني غذا» بر جهان سايه مي‌افكند و اين كمبود مي‌تواند سال‌ها ادامه يابد. گراني محصولات استراتژيك به تعداد افرادي كه در سراسر دنيا از سوءتغذيه رنج مي‌برند، مي‌افزايد. برآورد اكونوميست اين است كه تعداد اين افراد از 440 ميليون نفر به 1.6 ميليارد نفر افزايش پيدا كند. نزديك به 250 ميليون نفر نيز در آستانه قحطي قرار دارند. اگر - اين احتمال بسيار قوي است- جنگ در اوكراين ادامه يابد و توليد مواد غذايي در روسيه و اوكراين محدود شود، صدها ميليون نفر ديگر نيز ممكن است به آمارهاي فقر غذايي اضافه شوند. ناآرامي‌هاي اجتماعي و سياسي گسترش مي‌يابد، كودكان از رشد متعارف باز مي‌مانند و مردم از گرسنگي مي‌ميرند.
اكونوميست در ادامه اين گزارش به صراحت عنوان مي‌كند كه «ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه نبايد از غذا به عنوان يك سلاح استفاده كند» و مي‌افزايد: كمبود مواد غذايي در دنيا نبايد به عنوان يك نتيجه ناگزير از رويداد جنگ تلقي شود و رهبران جهان بايد گرسنگي و قحطي را به عنوان يك مشكل جهاني ببينند كه نياز فوري به راه‌حل جهاني دارد.
به نوشته اين هفته‌نامه، روسيه و اوكراين، 28 درصد تجارت جهاني گندم، 29 درصد تجارت جو، 15 درصد تجارت ذرت و 75 درصد تجارت روغن آفتابگردان را در دست دارند. اين دو كشور صادركننده نيمي از غلات مورد نياز دو كشور لبنان و تونس هستند. براي ليبي و مصر اين رقم دوسوم است. صادرات مواد غذايي اوكراين كالري 400 ميليون نفر را تامين مي‌كند. جنگ اين منابع را مختل مي‌كند، زيرا اوكراين، آب‌هاي سرزميني خود را براي جلوگيري از حمله روس‌ها مين‌گذاري و روسيه بندر اودسا را محاصره كرده است.
اكونوميست به پيش‌بيني «برنامه جهاني غذا» درباره بحران كمبود مواد غذايي اشاره كرده و نوشته است: حتي پيش از جنگ اوكراين برنامه جهاني غذا هشدار داده بود كه 2022، سال وحشتناكي خواهد بود. چين بزرگ‌ترين توليدكننده گندم گفته است كه پس از كاهش سطح بارش‌ها كه كاشت گندم را به تاخير انداخت، عملكرد اين محصول ممكن است بدترين در تاريخ چين باشد. اكنون علاوه بر گرماي شديد در هند، دومين توليدكننده بزرگ جهان، كاهش بارندگي‌ها موجب مي‌شود تا محصول گندم در ساير مناطق موسوم به سبدهاي نان، از كمربند گندم امريكا گرفته تا منطقه Beauce در فرانسه تحت تاثير قرار گيرد. منطقه شاخ آفريقا نيز تحت تاثير بدترين خشكسالي چهار دهه اخير قرار گرفته است. به عصر تغييرات اقليمي و آب و هوايي خوش آمديد.
اكونوميست با بيان اينكه تمام اين رخدادها، تاثيرات ناخوشايندي بر فقرا خواهند داشت، مي‌افزايد: در اقتصادهاي نوظهور، خانوارها 25 درصد از بودجه خود را صرف غذا مي‌كنند. در كشورهاي جنوب صحراي آفريقا اين عدد تا 40 درصد مي‌رسد. در مصر، نان 30 درصد از كل كالري مصرف‌كنندگان را تامين مي‌كند. در بسياري از كشورهاي واردكننده محصولات غذايي، دولت‌ها قادر به پرداخت يارانه جبراني براي كمك به افراد آسيب‌پذير نيستند.به ويژه اگر اين كشورها واردكننده انرژي نيز باشند، با آشفته بازار ديگري نيز روبه‌رو مي‌شوند.
اكونوميست با اشاره به وضعيت كاشت و برداشت محصولات غذايي در روسيه و اوكراين اضافه مي‌كند: تهديدات اين بحران فزاينده است. اوكراين پيش از جنگ، بخش بزرگي از محصولات تابستاني خود را ذخيره كرده بود. روسيه با وجود هزينه‌هاي سربار براي بخش حمل و نقل، همچنان در حال فروش غلات خود است. با اين حال، سيلوهاي اوكراين كه از جنگ جان سالم به در برده‌اند؛ پر از ذرت و جو هستند و كشاورزان جايي براي ذخيره‌سازي محصول جديد خود ندارند. برداشت محصول از يك ماه ديگر شروع مي‌شود و ممكن است بدون محلي براي ذخيره‌سازي از بين برود. سوخت و نيروي كار براي كاشت دوباره وجود ندارد و روسيه نيز ممكن است به برخي ذخاير بذر و آفت‌كش‌هايي كه از اتحاديه اروپا خريداري مي‌كند؛ دسترسي نداشته باشد.
به گفته اكونوميست، با وجود افزايش قيمت غلات در دنيا، كشاورزان ديگر نقاط جهان قادر به تامين اين كسري توليد نخواهند بود. يكي از دلايل اين است كه قيمت غلات در نوسان است و بدتر از آن، حاشيه سود كشاورزان به دليل افزايش قيمت كود و انرژي كاهش يافته است. اينها هزينه‌هاي اصلي كشاورزان است و هر دو اين بازارها به دليل تحريم‌ها و كمبود گاز طبيعي مختل شده‌اند. اگر كشاورزان مصرف كود را كاهش دهند، عملكرد توليد غلات در جهان آن هم در اين شرايط بحراني بدتر خواهد شد.
اكونوميست در بخش ديگري از گزارش خود به واكنش سياستمداران به اين شرايط اشاره كرده و معتقد است كه شتابزدگي سياستمداران وضعيت را از اين هم بدتر مي‌كند. به نوشته اين هفته‌نامه، از زمان شروع جنگ در اوكراين، 23 كشور از قزاقستان تا كويت محدوديت‌هاي شديدي را بر صادرات مواد غذايي اعمال كرده‌اند. بيش از يك‌پنجم كل صادرات محدود شده و اگر تجارت آن متوقف شود، قحطي رخ خواهد داد.
اكونوميست با انتقاد از رويكرد غربي‌ها به اين موضوع اضافه مي‌كند: صحنه جنگ تبديل به «بازي مقصريابي» شده است. غرب، آقاي پوتين را به دليل تهاجم به اوكراين محكوم مي‌كند و روسيه تحريم‌هاي غرب را. هرچند اختلال در عرضه مواد غذايي در درجه اول به دليل تهاجم روسيه به اوكراين به وجود آمده و برخي تحريم‌ها نيز آن را تشديد كرده است. اين بازي به راحتي مي‌تواند بهانه‌اي براي انفعال و بي‌عملي باشد. نتيجه اينكه بسياري از مردم گرسنه خواهند ماند و برخي خواهند مرد.
اكونوميست عنوان كرده كه دولت‌ها بايد با يكديگر متحد شده و با باز نگه داشتن بازارها شروع كنند. اين هفته اندونزي - تامين‌كننده 60 درصد روغن پالم در دنيا- ممنوعيت موقت صادرات اين محصول را لغو كرد. اروپا بايد به اوكراين كمك كند تا غلات خود را از طريق راه‌آهن و جاده به بنادر روماني يا بالتيك ارسال كند. اگرچه حتي خوش‌بينانه‌ترين برآوردها بر اين است كه فقط 20 درصد از محصولات به اين ترتيب قابل حمل و نقل است. از سوي ديگر، كشورهاي واردكننده غلات نيز نياز به حمايت بيشتري دارند. ذخاير اضطراري غلات بايد فقط به فقيرترين افراد برسد. تامين مالي واردات با شرايط مطلوب، مثلا از طريق صندوق بين‌المللي پول، راهكار ديگري است كه وجود دارد.
اكونوميست مي‌افزايد: تقريبا 25 ميليون تن ذرت و گندم معادل مصرف سالانه تمام اقتصادهاي كمتر توسعه يافته جهان در اوكراين به دام افتاده كه با شكستن محاصره درياي سياه، قابل آزاد شدن است. سه كشور در اين پروسه بايد همكاري كنند: روسيه بايد به كشتيراني اوكراين اجازه حمل و نقل بدهد. اوكراين بايد مين‌هاي كار گذاشته شده در اودسا را پاكسازي كند و تركيه بايد با اسكورت نظامي اين محموله‌ها را از تنگه بسفر عبور دهد.
اكونوميست مي‌نويسد: البته كه اين كار آسان نيست. روسيه كه در ميدان جنگ دست و پا مي‌زند در تلاش براي نابودي اقتصاد اوكراين است و اوكراين تمايلي به پاكسازي مين‌هاي خود ندارد. متقاعد كردن اين دو كشور، وظيفه كشورهايي مانند چين و هند است. كشتي‌هاي حامل غلات ممكن است به اسكورت كشتي‌هاي جنگي نياز داشته باشد كه توسط يك ائتلاف گسترده بين‌المللي تشكيل شده است. تامين غذا براي اين دنياي ضعيف و شكننده، حالا به يك دغدغه جمعي وابسته است.