دولت تركيه براي آغاز يك عمليات نظامي گسترده جديد عليه سوريه آماده مي‌شود
طمع بي‌پايان آنكارا به خاك همسايه جنوبي
شهاب شهسواري
گمانه‌زني‌ها در مورد از سرگيري عمليات تهاجمي تركيه در شمال سوريه در طول هفته‌هاي گذشته بار ديگر از سر گرفته شده است. مقام‌ها و رسانه‌هاي نزديك به حكومت تركيه از برنامه‌اي براي ايجاد يك منطقه حائل به عمق ۳۰ كيلومتر در خاك سوريه در عرض مرزهاي ۸۰۰ كيلومتري تركيه و سوريه سخن مي‌گويند كه قرار است ميليون‌ها پناهجوي سوري كه در حال حاضر در خاك تركيه به سر مي‌برند، بالاجبار به اين مناطق اشغال شده جديد كوچ داده شوند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه دوشنبه هفته گذشته طي سخناني در نشست كابينه در مورد عمليات قريب‌الوقوع آنكارا عليه سوريه گفته بود: «روند لحاظ گام‌هاي لازم در جهت تكميل كسري‌هاي مرتبط با ايجاد منطقه امن با عمق 30 كيلومتري در مرزهاي جنوبي‌مان را آغاز مي‌كنيم. مناطقي كه از سمت آن به كشورمان و مناطق امن حمله مي‌شود، در اولويت عمليات‌ها قرار دارد. به محض تكميل آمادگي‌هاي نيروهاي مسلح، سازمان اطلاعات و نيروهاي امنيتي تركيه عمليات آغاز خواهد شد. اين موضوع را روز پنجشنبه در نشست شوراي امنيت ملي به‌طور دقيق بررسي و تصميمات لازم را اتخاذ خواهيم كرد.» نقشه جديد تركيه براي تهاجم نظامي جديد به خاك سوريه با مخالفت علني امريكا، متحد تركيه در ناتو مواجه شده است. در عين حال هنوز موضعي رسمي از سوي دولت روسيه به عنوان مهم‌ترين حامي دولت مركزي سوريه در اين مورد اعلام نشده است. در شرايطي كه روسيه، به عنوان اصلي‌ترين حامي نظامي دولت مركزي سوريه، در حال حاضر درگير عمليات نظامي در اوكراين است، تركيه نگراني چنداني از واكنش دفاعي دمشق در مقابل از سرگيري عمليات نظامي كه نزديك به سه سال است متوقف شده است ندارد. برخي رسانه‌هاي تركيه مدعي شده‌اند كه نظاميان روسيه خروج از برخي مناطق شمال سوريه را آغاز كرده‌اند و قرار است نظاميان روس براي شركت در جنگ اوكراين خاك سوريه را ترك كنند.
روز پنجشنبه شوراي امنيت ملي تركيه به رياست رجب طيب اردوغان رييس‌جمهوري تشكيل جلسه داد. در اين جلسه موضوع عمليات نظامي جديد عليه سوريه مطرح شد و در بيانيه پاياني اين نشست، شوراي عالي امنيت ملي تركيه مدعي شد كه عمليات نظامي عليه همسايگانش به معناي تعرض به تماميت سرزميني همسايگان نيست. به گزارش پايگاه خبري شبكه تي‌آر‌تي تركيه در بيانيه منتشر شده در پي اين نشست آمده است، عمليات‌هاي نظامي كه در مرزهاي جنوبي انجام مي‌دهيم هرگز تماميت ارضي همسايگان را هدف قرار نداده بلكه يك ضرورت امنيت ملي است. در اين بيانيه همچنين آمده است، از كشورهايي كه با حمايت از تروريسم حقوق بين‌المللي را نقض مي‌كنند، دعوت شد به اين نگرش پايان داده و حساسيت امنيتي تركيه را درنظر بگيرند. تركيه كه همواره پايبند به روح و قانون هم‌پيماني در اتحادهاي بين‌المللي بوده است، از متحدان خود نيز توقع اين مسووليت و صداقت را دارد.
تركيه از سال ۲۰۱۵ تاكنون چندين عمليات نظامي در خاك سوريه انجام داده است كه به گفته آنكارا با هدف مقابله با حزب كارگران كردستان كه در تركيه گروه تروريستي شناخته مي‌شود، انجام داده است. اين عمليات‌ها در طول سال‌هاي ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ با عنوان‌هاي كنايه‌آميز «شاخه زيتون» و «چشمه صلح» به شكل گسترده‌اي مناطق تحت اشغال تركيه با همكاري گروه موسوم به «ارتش ملي سوريه» در خاك سوريه را گسترش داد. پاييز سال ۲۰۱۹ بود كه بعد از توافق تركيه با امريكا و روسيه براي عقب نشستن نيروهاي كرد تحت حمايت امريكا از نزديكي مرزهاي تركيه و ايجاد مناطق حائل در مرز سوريه و تركيه با گشت‌زني مشترك نيروهاي تركيه و روسيه، اين عمليات‌ها متوقف شد. براساس گزارش‌هاي رسانه‌اي مناطق تل رفعت، عين‌العرب (كوباني) و منبج مهم‌ترين اهداف حملات نظاميان تركيه خواهد بود.
اما نقشه جديد تركيه براي كوچ اجباري پناهجويان از خاك تركيه به درون خاك سوريه، عملا به معناي ايجاد يك منطقه سپر انساني در مقابل درگيري‌هاي بالقوه مرزي تركيه و سوريه و به ويژه كردهاي سوريه است. به اعتقاد كارشناسان اقدام تركيه براي كوچ اجباري صدها هزار نفر پناهجوي سوريه به مناطق مرزي سوريه و اخراج پناهجويان كه نه تنها از لحاظ حقوق بين‌الملل غيرقانوني است بلكه مي‌تواند تركيب جمعيتي منطقه را به صورت كامل تغيير دهد. دولت مركزي سوريه حضور نظامي تركيه و گروه‌هاي شبه‌نظامي تحت حمايتش در شمال و شمال شرقي اين كشور را اشغالگري تلقي مي‌كند، اما به دليل بيش از يك دهه درگيري در جنگ داخلي، توان كافي براي مقابله با حضور نظامي همسايه شمالي در خاك خود ندارد. در عين حال، گروه‌هاي مخالف دولت سوريه كه در قالب گروه شبه نظامي «ارتش ملي سوريه» توسط دولت تركيه سازماندهي و در شمال سوريه تجهيز و تسليح شده است، گفته است كه قصد دارد با استفاده از فرصت حمله نظامي تركيه و تصرف شهرهاي جديد در شمال سوريه، مسير نفوذ به سمت استان كليدي حلب را در اختيار بگيرد و بعد از مدتي تنفس براي اين كشور بحران زده جنگ داخلي در سوريه را از سر بگيرد.
مقام‌هاي تركيه هنوز هيچ برنامه زماني دقيقي براي اجراي نقشه جديد تهاجمي عليه سوريه اعلام نكرده‌اند، اما مقام‌هاي نظامي و سياسي تركيه تاييد كرده‌اند كه برنامه‌هاي جديدي از طريق ايجاد يك نوار حايل سراسري سي كيلومتري براي دور كردن جمعيت كرد سوريه از مرزهاي جنوبي خود دارند. اين منطقه حائل قرار است با كوچ اجباري صدها هزار نفر پناهجوي عرب سوريه به مناطق اشغالي جديد از جمعيت غيرنظامي سرريز شود.
لين مالوف، معاون مدير منطقه‌اي خاورميانه و شمال آفريقاي عفو بين‌الملل به گاردين مي‌گويد: «اظهارنظر اردوغان در مورد بازگشت يك ميليون پناهجو به سوريه كاملا در جهت تبليغات انتخاباتي داخلي است و نشان‌دهنده اين است كه تا چه اندازه از آوارگان سوريه‌اي هر زمان كه لازم باشد، استفاده ابزاري مي‌شود.» وي تاكيد كرد: «هر چند در طول سال‌هاي گذشته تعدادي از آوارگان به سوريه بازگشته‌اند كه بخشي از آن با اجبار بوده است، اما اگر تركيه اين نقشه را عملي كند، يك نقض تعهد عظيم از سوي تركيه در زمينه عدم اجبار پناهجويان به بازگشت است.»
اصلي آيدين‌تاشباش، پژوهشگر ارشد در شوراي اروپايي روابط خارجي به گاردين مي‌گويد: «حساسيت امريكا در اين مورد به‌خصوص در مورد استان حسكه است كه هنوز نيروهاي امريكايي در آن مستقر هستند. آنها نمي‌خواهند ثبات منطقه به هم بخورد و مبارزه عليه داعش تحت‌تاثير قرار بگيرد.» اين كارشناس ترك مي‌گويد: «وضعيت ژئوپليتيك فرصت بهتري را براي اردوغان ايجاد كرده است كه مطالبات خودش را افزايش دهد. او با تاكيد بر نگراني‌هاي امنيتي ممكن است كه به خاطر جنگ اوكراين بتواند امتيازهايي را از طرف‌هاي غربي دريافت كند.» وي ادامه مي‌دهد: «سوري‌هايي كه من در استانبول و ديگر شهرها با آنها گفت‌وگو كرده‌ام، خانواده و زندگي‌شان را به اينجا آورده‌اند، گذران زندگي آنها در اينجا است و نمي‌خواهند به سوريه باز گردند، من نمي‌دانم كه ايجاد مناطق حائل بيشتر چگونه مي‌تواند باعث تمايل آنها به بازگشت شود.»
هشدار امريكا درخصوص حمله نظامي مجدد تركيه به سوريه ايالات متحده امريكا به آنكارا نسبت به اجرايي كردن نقشه جديد اشغال نوار مرزي سوريه با تركيه اظهار نگراني كرده و هشدار داده است كه اين اقدام نيروهاي امريكايي را در خاك سوريه به مخاطره مي‌اندازد. ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران گفت: «ما عميقا در مورد گزارش‌ها و بحث‌هاي مرتبط با افزايش بالقوه فعاليت‌هاي نظامي در شمال سوريه و به ويژه اثر آن بر شهروندان غيرنظامي، نگران هستيم.» سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفت: «ما نگراني‌هاي امنيتي تركيه در مرزهاي جنوبي را مشروع مي‌دانيم اما هرگونه عمليات تهاجمي جديد باعث كاهش بيشتر ثبات منطقه‌اي مي‌شود و نيروهاي امريكايي و كارزار ائتلاف عليه داعش را به مخاطره مي‌اندازد.» اين ديپلمات امريكايي تصريح كرد: «ما هرگونه تشديد تنش را محكوم و از حفظ خطوط آتش‌بس كنوني حمايت مي‌كنيم.» ند پرايس افزود: «ما از تركيه انتظار داريم كه مفاد بيانيه مشترك سال ۲۰۱۹ از جمله توقف هرگونه عمليات تهاجمي در شمال سوريه را همچنان اجرايي كند.»
۳ سال پيش، زماني كه تركيه سومين عمليات تهاجمي خود را در خاك سوريه انجام مي‌داد، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور وقت امريكا در گفت‌وگوي تلفني با رجب طيب اردوغان اعلام كرد كه نظاميان امريكايي در سوريه به اهداف‌شان دست يافته‌اند و از اين كشور عقب‌نشيني خواهند كرد. در پي مخالفت‌هاي گسترده در داخل امريكا و به ويژه در ميان جمهوري‌خواهان با اظهارنظر ترامپ، مايك پنس، معاون وقت رييس‌جمهور امريكا در ماه اكتبر ۲۰۱۹ به آنكارا سفر كرد و در ديدار با اردوغان به توافقي براي توقف عمليات نظامي تركيه در خاك سوريه دست يافت كه به بيانيه مشترك اكتبر ۲۰۱۹ مشهور شد.
بعد از اعلام تصميم دونالد ترامپ براي عقب‌نشيني كامل نيروهاي امريكايي از خاك سوريه در سال ۲۰۱۹، گروه‌هاي مسلح كرد كه در قالب جبهه يگان‌هاي مدافع خلق در شرق و شمال شرقي سوريه مستقر هستند و در طول سال‌هاي گذشته با حمايت ايالات متحده امريكا بر مناطق كردنشين سوريه تسلط داشتند، مذاكرات با دولت سوريه و روسيه را براي توافقي تازه به عنوان جايگزين حمايت امريكايي‌ها آغاز كردند. انتقادات داخلي از تصميم ترامپ و احتمال بازگشت قدرت دولت مركزي سوريه و روسيه در شرق سوريه، باعث شد تا دولت امريكا تحت رياست ترامپ، در تصميم خود براي عقب‌نشيني كامل نظاميان از خاك سوريه تجديد نظر كند. در حال حاضر دست كم ۹۰۰ نظامي امريكايي به صورت رسمي تحت عنوان «مبارزه با داعش» در شرق سوريه مستقر هستند. جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا كه در عقب‌نشيني كامل از خاك افغانستان، تصميم‌هاي ترامپ را ادامه داده بود، اما در مورد عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي از سوريه تمايلي نشان نداده است.