نگاهي به گزارش اخير آنكتاد درباره سرمايه‌گذاري خارجي در ايران
جذب پول خارجي در كف 5 ساله
گروه اقتصادي
با وجود آنكه گزارش تازه كنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنكتاد) نشان مي‌دهد ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در ايران طي سال 2021 ميلادي بيش از 6 درصد رشد كرده؛ اما بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه رتبه جذب سرمايه‌گذاري خارجي در ايران در مقايسه با كشورهاي منطقه، تنها از كشورهايي مانند افغانستان، كويت و ارمنستان اندكي بيشتر بوده است. خبرگزاري فارس، 24 خردادماه امسال با اشاره به گوشه‌هايي از گزارش «آنكتاد» عنوان كرد كه ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در ايران طي سال گذشته ميلادي به يك‌ميليارد و ۴۲۵ميليون دلار رسيده است. اين خبرگزاري نزديك به دولت در گزارش خود تلاش كرد تا افزايش ميزان سرمايه‌گذاري خارجي در دولت سيزدهم را پس از يك دوره سه‌ساله افت اين شاخص، پررنگ جلوه دهد. به نوشته اين خبرگزاري سرمايه‌گذاري خارجي در ايران در سال‌هاي۲۰۲۰، ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ به‌ترتيب ۱۱درصد، ۴/ ۳۶درصد و ۳۰درصد افت كرده بود.
سرمايه‌گذاري خارجي چيست
و چرا مهم است؟
سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي يا Foreign direct investment كه به اختصار FDI خوانده مي‌شود؛ سرمايه‌گذاري يك شركت يا شخص حقيقي در كشوري ديگر جهت تجارت يا توليد است. در ادبيات اقتصادي، اين نوع فعاليت در نقطه مقابل سرمايه‌گذاري در سهام يا portfolio investment قرار مي‌گيرد كه سرمايه‌گذاري‌اي تأثيرپذير از شرايط اقتصادي كشور هدف محسوب مي‌شود. بر اين اساس، مي‌توان گفت كه سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي بستگي به شرايط اقتصادي و سياست خارجي يك كشور دارد. معمولاً شاخص‌هاي فضاي كسب و كار و امنيت سرمايه‌گذاري در بهبود شاخص سرمايه‌گذاري خارجي اثر مستقيمي دارند. بنابراين تغيير در هر يك از اين شاخص‌ها نيز ممكن است در ميزان سرمايه‌گذاري خارجي در يك كشور اثر داشته باشند. البته در سه سال گذشته، به واسطه همه‌گيري بيماري كوويد-19 ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در تمام دنيا كاهش پيدا كرد. اما سال گذشته و با فروكش كردن كوويد، بار ديگر كشورهاي مختلف تلاش كردند تا نظر مثبت سرمايه‌گذاران و صاحبان دارايي را براي جذب پول جلب كنند.
سهم ايران چقدر است؟
گزارش منتشر شده توسط آنكتاد نشان مي‌دهد كه ايران در سال 2021 ميلادي توانسته يك ميليارد و ۴۲۵ ميليون دلار سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي جذب كند كه نسبت به سال 2020 كه رقم سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي يك ميليارد و 342 ميليون دلار بوده، 6.1 درصد بيشتر است. رسانه‌هاي نزديك به دولت كنوني تلاش كرده‌اند تا در خبر منتشر شده خود عنوان كنند كه ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در سال گذشته، به روند صعودي بازگشته؛ اين يك موضوع قابل قبول است؛ اما نكته مهم آنكه ميزان سرمايه خارجي جذب شده در اقتصاد ايران در سال ۲۰۲۱ ميلادي با وجود افزايش نسبت به سال قبل از آن همچنان از سال‌هاي پيش از بحران كرونا كمتر است. در عين حال، سهم ايران از كل سرمايه‌گذاري خارجي در جهان كمتر از 1 دهم درصد و از كل سرمايه‌گذاري خارجي جذب شده در منطقه جنوب آسيا حدود ۲.۷ درصد است. اين را هم بايد اضافه كرد كه كاهش اثرات همه‌گيري كرونا فرصت بزرگي را براي كشورهاي تشنه سرمايه‌گذاري ايجاد كرده تا ميزان جذب پول را بالا ببرند. در سال گذشته ميلادي سرمايه‌گذاري خارجي در كل جهان 64 درصد نسبت به سال 2020 ميلادي بالاتر رفته است. اما سهم ايران از كل پول‌هاي جذب شده، فقط 1 دهم درصد بود.
وضعيت ايران در مقايسه با كشورهاي منطقه
چطور است؟
گزارش آنكتاد، ايران را در منطقه جنوب آسيا قرار داده است. در ميان كشورهاي امارات، تركيه، عربستان، عمان، پاكستان، بحرين، تركمنستان، كويت، افغانستان و ارمنستان. در واقع مقايسه ارقام سرمايه‌گذاري خارجي در كشورمان طي سال 2021 ميلادي با كشورهاي منطقه مي‌تواند نگاه دقيق‌تري به فضاي كلي اين شاخص ارايه كند. مطابق آمار آنكتاد، رقم سرمايه‌گذاري خارجي در تركيه 12.5 ميليارد دلار در سال گذشته ميلادي بوده است. اين رقم نزديك به 9 برابر عددي است كه به ايران وارد شده. اما امارات متحده عربي در همين مدت زمان، بيش از 20 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خارجي جذب كرده است؛ يعني 15 برابر ايران! اين كشور بالاتر از عربستان قرار گرفته كه با 19ميليارد و 286 ميليون دلار جذب سرمايه‌گذاري خارجي، رقابت بر سر جذب پول‌ها را به امارات واگذار كرده است. در اين منطقه فقط سه كشور امارات، عربستان و تركيه در سال گذشته ميلادي توانسته‌اند عدد جذب سرمايه‌گذاري خارجي را دورقمي كنند. در عين حال، كشور عمان با 3.61 ميليارد دلار، پاكستان با 2.1 ميليارد دلار، بحرين با 1.76 ميليارد دلار و تركمنستان با 1.45 ميليارد دلار جذب سرمايه‌گذاري خارجي رتبه‌اي بالاتر از ايران دارند. پس از ايران كه در سال گذشته ميلادي 1.42 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خارجي جذب كرده كشورهايي چون ارمنستان، كويت و افغانستان قرار گرفته‌اند كه حتي ميزان سرمايه‌گذاري خارجي در آنها به يك ميليارد دلار هم نرسيده است.
مقايسه دو همسايه
ايران و تركيه دو كشور همسايه هستند كه روابط تجاري و سياسي خوبي نيز با يكديگر دارند. در نقطه پاياني اين گزارش مي‌خواهيم نگاهي به روند جذب سرمايه‌گذاري خارجي در اين دو كشور طي سال‌هاي 2015 تا 2021 ميلادي بپردازيم. سال 2015، زماني است كه ايران نخستين گام‌ها را براي توافق با كشورهاي 1+5 و آنچه بعدها «برجام» عنوان شد؛ برداشته بود. در اين زمان، ميزان سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در ايران اندكي بيشتر از 2 ميليارد دلار بود و تركيه 18ميليارد دلار پول جذب كرده بود. با نهايي شدن برجام، ميزان جذب سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي توسط ايران به 3.3 ميليارد دلار افزايش پيدا كرد و تركيه با ثبت 13 ميليارد دلار جذب سرمايه خارجي، در اين شاخص افت كرد. اما در سال 2.17 ميلادي، برجام به ثمر نشست و در حالي كه تركيه باز هم در اين شاخص افت كرده و دو ميليارد دلار كمتر از سال قبل، پول جذب كرد؛ اما ايران از اين فرصت استفاده كرده و ميزان سرمايه‌گذاري خارجي را به بيش از 5 ميليارد دلار رساند. در واقع طي سه سال، جذب سرمايه در كشور همسايه ايران رو به افول گذاشت و به لطف برجام، در ايران بالا رفت. اما بلافاصله پس از خروج امريكا از برجام، شاخص‌ها برعكس شد. در سال 2018 -1397 خورشيدي- ميزان سرمايه خارجي جذب شده توسط ايران به 2.3 ميليارد دلار افت شديد پيدا كرد؛ اما در تركيه به بيش از 12 ميليارد دلار رسيد و حالا بعد از پشت سر گذاشتن همه‌گيري كرونا، ميزان جذب پول توسط تركيه در سال 2021 ميلادي به 12.5 ميليارد دلار رسيده و ميزان سرمايه‌گذاري خارجي در ايران به 1.6 ميليارد دلار افت كرده است. اين آمار به خوبي شرط سياست خارجي مبتني بر تنش‌زدايي و آشتي‌جويانه را براي جذب پول خارجي نشان مي‌دهد. امروز سطح جذب پول به پايين‌ترين حد در 5 سال گذشته رسيده و عبور از اين شرايط مستلزم ديپلماسي اقتصادي و بهبود شاخص امنيت سرمايه‌گذاري است.