آمدم اي شاه پناهم بده
احمد مسجدجامعي
يكي از بارزترين مراكز مذهبي كه وجه فرهنگي- هنري آن كم از ديگر وجوه آن نيست، بارگاه امام رضا(ع) است؛ مجموعه‌اي كه مي‌توان آن را محوطه بي‌نظير تاريخي و هنري و موزه هنرهاي قديم و جديد خواند كه از ۱۲۰۰ سال پيش، جلوه‌گاه انواع هنرها بوده است. برخي از مجموعه‌هاي تاريخي-آييني دنيا هستند كه قدمتي ديرينه دارند اما هنر در آنها جاري نيست و در گذشته مانده‌اند؛ درحالي كه محوطه مربوط به حضرت رضا(ع) محصول نسل‌هاي متمادي از هنرمندان ايران بوده است كه در آن، مي‌توان نمونه‌هايي برجسته از خط و خوشنويسي، كاشيكاري، سفالگري، گره چيني، حجاري، پارچه‌بافي، آهنگري، معرق، خاتم‌كاري، منبت‌كاري، معماري، آينه‌كاري، نجاري، فلزكاري و ... سده‌هاي مختلف ايران يا گاهي كشورهاي ديگر را يافت.
در اين بين، كتابخانه آستان قدس رضوي هم جاي خود را دارد و از لحاظ وجود و نگهداري قديم‌ترين نفايس از دورترين زمان‌ها تا امروز بي‌مانند است.
از مهم‌ترين بخش‌هاي اين مجموعه، كتابخانه بي‌نظير آنجاست كه در عين حال از كهن‌ترين كتابخانه‌هاي
بر جاي مانده در جهان است و پيشينه‌اي بيش از هزار سال دارد و از طريق نسخه‌هاي مهم آن مي‌توان موضوعاتي چون تحول و تطور زبان فارسي و وقف كتاب را پيگيري كرد. در همين روزهاي فوت مرحوم استاد احمد مهدوي دامغاني «خدمتگزار بي‌جيره و مواجب فرهنگ و ادب» نيز بحثي درباره نقش ايشان در معرفي گنجينه‌اي از نسخ خطي كه در غرفه‌اي از حرم رضوي پنهان كرده بودند پيش آمد كه در دهه ۵۰ توسط آقاي احمد علي رجايي بخارايي كشف شد.
بعضي از آن نسخه‌ها، به نظر ايشان رسيده و با حواشي و مقدمه و تحقيق آن مرحوم منتشر شده است مانند ديوان خازن (ابو محمد عبدالله خازن؛ شاعر برجسته عربي‌گوي ايراني).
در ميان آثار گرانقدر فرهنگي-هنري، نشانه‌هاي صوتي هم سهمي دارد كه كمتر به آن پرداخته شده است. قديم‌ترين آنها نقاره‌نوازي و نقاره‌خانه است و افزون‌بر آن در هر دوره‌اي، قاريان، مناجات‌خوان‌ها، منقبت‌خوان‌ها و ذاكراني بوده‌اند كه كاري از خود به يادگار نهاده‌اند؛ البته برخي از اين كارها با خدامي است كه براساس وقف‌نامه‌ها اين كارها را پيوسته انجام مي‌دهند. به جز نهاد خدام كه خود جاي گفت‌وگوي بسيار دارد، در دوره ما، «اذان آقاتي»، «صلوات خاصه انصاريان» و «قرائت قرآن خاندان شجريان» رنگ و بوي امام رضا(ع) و مشهد را دارند. مرحوم كريم‌خاني با خواندن شعري از «حسان» نام خود را جزو اين گروه ثبت كرد و با تثبيت جايگاه آواي گرم و رساي خود در حافظه ملي ماند و دريافت نشان رضوي را هم در كارنامه‌اش به ثبت رساند. نكته درخور توجه آنكه شعر و آواز به شكلي گفته شده است كه در هر كسي شوق زيارت برمي‌انگيزد.
در يكي از تهران‌گردي‌هاي منطقه ۱۳ به منزل آقاي چاي‌چيان، شاعر آييني معاصر رفتيم. اين شعر جزو خاطرات شاعر است كه چون مادر را در وضعيت دشوار بيماري با بدني رنجور، به زيارت امام رضا(ع) مي‌برد، اين شعر سوزناك را مي‌سرايد و هرچند مرحوم استاد محمدعلي كريم‌خاني رحمت‌الله عليه فقط سه بيت آن را خوانده، سبب بيشترين شهرت براي سراينده و خواننده شده است.
آمدم اي شاه پناهم بده
خط اماني ز گناهم بده
اي حرمت ملجأ درماندگان
دور مران از در و راهم بده
لايق وصل تو كه من نيستم
اذن به يك لحظه نگاهم بده
نكته درخور توجه آنكه مرحوم كريم‌خاني در خواندن اين شعر تصرف كلامي كرده كه به گرمي و دلنشيني كلام افزوده است. خواندن او آغازي جرس‌گونه دارد؛ نخست مي‌گويد: آمده‌ام...؛ سپس، با فاصله‌اي كوتاه ادامه مي‌دهد: آمدم اي شاه... خواندن او سيري پايين‌رونده دارد و به ندا و نجوا تبديل مي‌شود. در تهران‌گردي آن سال، شهردار منطقه از تصميم خود براي خريدن و نگهداري خانه شاعر سخن گفت كه به سرانجام روشني نرسيد. اميدوارم براي اين صداي ماندگار ملي و برگزيده جشنواره رضوي كاري درخور انجام شود.
مرحوم كريم‌خاني و مرحوم مهدوي‌دامغاني خادمان مخلص حريم رضوي بودند كه به تازگي از ميان ما رخت
بر بستند، اميد كه آن پادشاه پناه‌شان باشد.