نگاهي به گزارش تازه مركز آمار ايران:
اثر شديد شوك‌درماني بر طبقه فقير
تورم سالانه خوراكي‌ها در آستانه سه رقمي شدن است
مسعود يوسفي
پس از انتشار گزارش تورم مصرف‌كننده در خردادماه كه نشان از افزايش شديد تورم يك‌ماهه داشت؛ حالا مركز آمار ايران جزييات گزارشي را منتشر كرده كه به روشني اثر تورم و شتاب افزايش قيمت‌ها را بر دهك‌هاي با درآمد پايين به تصوير كشيده است. اين گزارش تازه به نوعي شدت تورم در دهك‌هاي درآمدي را نشان مي‌دهد. چنانكه مشخص شده، در حالي كه تورم ماهانه خرداد كالاي مصرفي براي كل كشور 12.2 درصد بوده، در دهك اول، اين تورم ماهانه 19.5 درصد و در دهك دهم 8.4 درصد حس شده است.
اما اين اعداد به چه معناست؟ اقتصاددانان جمعيت هر جامعه‌اي را به لحاظ درآمد و مصرف به 10 رتبه تقسيم‌بندي مي‌كنند و هر يك از اين رتبه‌ها را دهك مي‌نامند. در آمار توصيفي، دهك‌ها مقاديري هستند كه تابع توزيع تجمعي داده را به 10 قسمت مساوي تقسيم مي‌كنند. دهك اول نشان‌دهنده 10درصد از خانوارهايي است كه كمترين هزينه سالانه را داشته‌اند. بنابراين مي‌توان گفت كه اين دسته از خانوارها جزو فقيرترين اقشار جامعه محسوب مي‌شوند. در نقطه مقابل دهك دهم، 10درصد از خانوارهايي را نشان مي‌دهد كه بيشترين مبلغ را صرف هزينه سالانه خود كرده‌اند، لذا اين دسته از خانوارها از مرفه‌ترين اقشار جامعه هستند.
اگر كليه هزينه‌هاي جاري خانوار در ماه از هزينه اجاره تا خوراك و پوشاك و حمل‌ونقل و تحصيل و... حدود 700 الي يك ميليون و 600 هزار تومان در ماه باشد، اين خانواده در دهك 1 قرار مي‌گيرد و جزو 10درصد فقيرترين خانواده‌هاي جامعه است. هزينه حدود يك ميليون و 700 هزار تومان خانواده را در دهك 2 قرار مي‌دهد. هزينه 2 ميليون توماني دهك 3، هزينه حدود 3 ميليون توماني دهك 4، هزينه حدود 3ميليون و پانصد هزار توماني دهك 5، هزينه حدود 4 ميليون و سيصد هزار توماني دهك 6، هزينه حدود 5 ميليون توماني دهك 7، هزينه حدود 6 ميليون و هفتصد هزار توماني دهك 8، هزينه حدود 8 ميليون توماني دهك 9 و درنهايت هزينه خانوارهايي كه حدود 16 ميليون تومان است دهك 10. در واقع دهك 10 تشكيل شده از 10درصد ثروتمندترين افراد جامعه است.
با اين تعريف، مشخص مي‌شود كه شدت تورم خردادماه براي دهك‌هاي فقيرتر، بيشتر بوده است. در حالي كه دهك دهم (يعني دهك ثروتمند) تورم ماهانه 8.4 درصد را تجربه كرده‌اند؛ دهك اول (يعني فقيرترين افراد جامعه) تورم 19.5 درصدي، دهك دوم تورم 17.9 درصد، دهك سوم تورم 16.6 درصدي را داشته‌اند. براي پي بردن بزرگي اين اعداد، كافي است بدانيد كه تورم براي دهك اول (فقيرترين افراد جامعه) در ارديبهشت ماه سال جاري 3.5 درصد بوده و ظرف يك ماه، نزديك به 9 درصد تورم به اين دهك تحميل شده است. در حالي كه براي دهك دهم (ثروتمندترين افراد جامعه) تورم ارديبهشت ماه 4 درصد بوده و حالا به 8.4 درصد رسيده؛ يعني فقط 4.4 درصد رشدپيدا كرده است.
شوك شديد تورم خوراكي براي دهك‌هاي فقير
بخش بزرگي از بي‌سابقه‌ترين تورم ماهانه در تاريخ اقتصاد ايران به دليل شوك‌هاي قيمتي در حوزه كالاهاي خوراكي، آشاميدني و مصرفي به وجود آمده است. با قطع زنجيره تامين كالاهاي اساسي به وسيله ارز ترجيحي، قيمت اين كالاها به صورت آزاد محاسبه و به بازار عرضه شد. اما در ميان طبقات فقير، اثر اين شوك قيمتي شديدتر بود.
تورم خوراكي‌ها و كالاي مصرفي در خرداد امسال براي دهك اول 31 درصد بوده؛ در حالي كه اين عدد براي دهك ثروتمند كمي بيش از 22 درصد ثبت شده است. در اين بخش هم اتفاق بي‌سابقه‌اي افتاده است. تورم خوراكي‌ها براي هر دو دهك ثروتمند و فقير در ارديبهشت ماه، در كانال 3 درصدي بوده، اما برنامه «جراحي اقتصادي» كه مشتركا توسط سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، بانك مركزي و حتي وزارت كار و رفاه اجتماعي اجرا شده؛ كاري كرده كه طبقه فقير به يك‌باره با شوك نزديك به 30 درصدي افزايش تورم آن‌هم فقط در يك ماه مواجه شوند.
چه اثري دارد؟
دليل اينكه تورم در بخش كالاهاي خوراكي براي خانواده‌هاي فقير بالا رفته روشن است. حذف ارز ترجيحي، قيمت كالاهاي اساسي را بالا برده و آنها مجبور شده‌اند پول بيشتري براي خريد اين نوع كالاها بپردازند. كالاهاي اساسي بخش عمده‌اي از سبد كالايي خانوارهاي دهك فقير را تشكيل مي‌دهد. چون هر كسي ابتدا بايد به سير كردن شكم خود فكر كند و سپس به سراغ خريد كالاي بادوام برود. بنابراين اثر چنين تورمي براي خانوارهاي دهك اول، هزينه‌كرد بيشتر براي كالاي مصرفي و خوراكي است.
اين روند براي خانوارهاي دهك دهم، كمتر است. چون خانوارهاي ثروتمند، براي خريد كالاي بادوام مشكلات كمتري دارند. بخش بزرگي از درآمد خانوارهاي فقير با خريد كالاي خوراكي و مصرفي، «بلعيده» مي‌شود و ديگر پولي براي سبدهاي كالايي غيرخوراكي مثل مسكن، لوازم خانگي، تفريح و فرهنگ يا كيف و كفش و پوشاك و... نمي‌ماند. با اين اوصاف شايد بتوان از اين منظر، ركود در بازارهاي مختلف كالاهاي بادوام در ماه‌هاي آينده را نيز پيش‌بيني كرد.
سهم شديد تورم خوراكي در دهك‌هاي فقير
با نگاهي جزيي‌تر به گزارش جديد مركز آمار مي‌توان شواهدي درباره اثر شديد خوراكي‌ها بر خانوارهاي فقير و دهك‌هاي اول تا هفتم پيدا كرد. در اين 7 دهك كه از فقيرترين افراد جامعه آغاز مي‌شود و به سمت درآمدهاي بالاتر حركت مي‌كند؛ سهم خوراكي‌ها و كالاهاي مصرفي از تورم خردادماه امسال، دو رقمي بوده؛ در حالي كه در دهك‌هاي هشتم و نهم و دهم درآمدي (كه درآمدهاي بالاتري داشته‌اند) تورم اثري تك‌رقمي در بخش خوراكي‌ها گذاشته است. در دهك اول- فقيرترين افراد جامعه- سهم خوراكي‌ها و كالاهاي مصرفي از تورم خردادماه امسال 17.5 درصد بوده و در دهك هفتم اين عدد به كمي بيشتر از 10 درصد كاهش پيدا كرده است. اما در دهك دهم سهم كالاي مصرفي از تورم خرداد ماه به حدود 5 درصد رسيده است. يعني تقريبا يك‌چهارم عددي كه براي فقيرترين افراد وجود داشته است.