ابراهيم رييسي امروز در نشست سران كشورهاي ساحلي درياي خزر
در عشق‌آباد شركت مي‌كند
درياي بدون مرز
شهاب شهسواري
ششمين نشست سران كشورهاي ساحلي درياي خزر، امروز با حضور سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران و سران جمهوري‌هاي آذربايجان، تركمنستان، روسيه و قزاقستان برگزار مي‌شود. ششمين نشست سران كشورهاي ساحلي درياي خزر، ۲۰ سال بعد از نخستين نشست اينچنيني بار ديگر در عشق‌آباد برگزار مي‌شود. انتظار مي‌رود نشست بعدي سران، سال ۲۰۲۶ در تهران برگزار شود. پيش از سفر رييس‌جمهور به تركمنستان، حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه كشورمان روز گذشته براي شركت در نشست وزراي خارجه كشورهاي حاشيه درياي خزر، بعد از پايان سفرش به تركيه به عشق‌آباد سفر كرد. اميرعبداللهيان روز گذشته در جمع همتايان خود از جمهوري‌هاي آذربايجان، تركمنستان، روسيه و قزاقستان بر ضرورت تسريع در تعيين خطوط مبدا و حدود و مرزها ميان كشورهاي ساحلي تاكيد كرد و همچنين خواستار تسريع تاسيس دبيرخانه موقت كنوانسيون تهران (در خصوص محيط زيست درياي خزر) و برگزاري دومين همايش اقتصادي خزر در روسيه شد.
سران كشورهاي كرانه خزر در حالي در طول ۲۰ سال گذشته هر چهار سال در پايتخت يكي از كشورهاي ساحلي گرد هم آمده‌اند كه هنوز پيشرفتي براي تايين خطوط مبدا و تحديد حدود و مرزهاي دريايي ميان كشورها به ويژه در جنوب درياي خزر ايجاد نشده است. بهرغم امضاي كنوانسيون وضعيت حقوقي درياي خزر در اجلاس گذشته در آكتائوي قزاقستان، هنوز مذاكرات براي تعيين مرزها به نتيجه نرسيده است، هر چند كه كشورهاي ساحلي، به خصوص همسايگان ايران به سرعت در حال افزايش بهره‌برداري از منابع زيرسطحي و توسعه توانمندي‌هاي ترانزيتي و نظامي خود در درياي خزر هستند. در حالي كه ايران با شعار «خزر؛ درياي صلح و دوستي» دنبال همكاري ميان پنج كشور حاشيه‌اي درياي خزر و جلوگيري از حضور نظامي كشورهاي خارجي در درياي خزر است، بحث سهم ايران از پهنه خزر، همچنان يكي از سوالات بي‌پاسخ سياست خارجي كشور باقي مانده است. دولت روسيه تاكنون در توافق‌هاي دوجانبه با جمهوري‌هاي آذربايجان و قزاقستان، مرزهاي آبي خود را با اين كشورها تعيين كرده و معتقد است كه ايران بايد مرزهاي خود را با جمهوري‌هاي تركمنستان و آذربايجان به صورت دوجانبه مورد توافق قرار دهد، اما ايران معتقد است كه بر اساس توافق‌هاي موجود تا زمان امضاي توافق پنج‌جانبه، هيچ يك از توافق‌هاي دوجانبه در خصوص مرزهاي ملي اعتبار نخواهد داشت.
سردار بردي محمداف، رييس‌جمهور تركمنستان، دو هفته پيش در سفر رسمي به تهران، رسما از سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور كشورمان براي شركت در اجلاس سران كشورهاي ساحلي درياي خزر در عشق‌آباد دعوت كرده بود. اين دومين سفر سيد ابراهيم رييسي به عشق‌آباد است. رييسي سال گذشته همراه با هيات عاليرتبه سياسي و اقتصادي براي شركت در پانزدهمين اجلاس سران سازمان همكاري اقتصادي (اكو) به عشق آباد سفر كرده بود.
پنجمين اجلاس سران كشورهاي ساحلي درياي خزر، چهار سال پيش با حضور حسن روحاني، رييس‌جمهور وقت ايران در آكتائوي قزاقستان برگزار شده بود. در اجلاس مذكور يكي از كليدي‌ترين سندهاي حقوقي درياي خزر با عنوان «كنوانسيون وضعيت حقوقي درياي خزر» به تصويب سران پنج كشور ساحلي رسيده بود. با اين حال، ۳۰ سال پس از نخستين ديدار سران كشورهاي ساحلي و ۲۰ سال پس از آغاز به كار نشست سران، هنوز تعيين خط مبدا و تحديد حدود دريايي رسما انجام نشده است. كنوانسيون وضعيت حقوقي نيز اين مهم را به مذاكرات بعدي و توافق پنج جانبه سپرده است. همان‌طوري كه در ماده يك كنوانسيون مطرح شد، مباحث مطروحه در ارتباط با روش تعيين خطوط مبدا مستقيم بايد در موافقتنامه جداگانه‌اي بين همه طرف تعيين شود.
اميرعبداللهيان: مشخص شدن حدود و خطوط مبدا شرط اجرايي شدن كنوانسيون حقوقي خزر است
اميرعبداللهيان با اشاره به گذشت چهار سال از زمان امضاي كنوانسيون وضعيت حقوقي درياي خزر گفت: «در اين رابطه اگرچه يك گام مهمي برداشته‌ايم، ولي موضوعات بسيار مهم تعيين مناطق آبي و تحديد حدود بستر و زير بستر درياي خزر همچنان باقي مانده است.» وي در ادامه با اشاره به تشكيل گروه كاري مقامات عاليرتبه در مورد مسائل درياي خزر با هدف كار روي تدوين پيش‌نويس موافقتنامه‌اي در خصوص خطوط مبدا تاكيد كرد: «طي چهار سال گذشته چهار اجلاس گروه كاري براي نهايي كردن پيش‌نويس موافقتنامه خطوط مبدا برگزار شد و هنوز مذاكرات آن ادامه دارد. علاوه بر آن چندين اجلاس براي تدوين و نهايي كردن اسناد تخصصي پنج جانبه به صورت مجازي برگزار شده است كه مذاكرات آنها نيز همچنان ادامه دارد.» وي تاكيد كرد: «براي بهره‌مندي از مزاياي كنوانسيون در به سرانجام رساندن توافق در مورد خطوط مبدا تسريع به عمل آيد. بديهي است مشخص شدن خطوط مبدا منجر به اجرايي شدن كنوانسيون خواهد شد.»
اميرعبداللهيان همچنين از سازوكارهاي پنج جانبه از جمله پيشنهاد اخير روسيه به منظور تكامل و تشكيل ساختار همكاري در درياي خزر اعلام حمايت كرد و گفت: «معتقديم اين ابتكار باعث نظام‌مند كردن و تقويت همكاري‌ها در درياي خزر خواهد شد.» وزير خارجه كشورمان همچنين از پيشنهاد برگزاري دومين «همايش اقتصادي خزر» در روسيه استقبال كرد. او همچنين مساله حفاظت از محيط زيست و منابع زنده درياي خزر را مورد تاكيد قرار داد و گفت: «بهرغم تصميم متخذه در پنجمين اجلاس طرف‌هاي متعاهد كنوانسيون حفاظت از محيط زيست دريايي درياي خزر در عشق آباد در سال ۲۰۱۴ در مورد استقرار دبيرخانه كنوانسيون تهران در منطقه، اين تصميم هنوز اجرايي نشده است، لذا مديريت صحيح حفاظت از محيط زيست درياي خزر و استقرار دبيرخانه موقت كنوانسيون تهران در منطقه مورد تاكيد ماست.»
ديدار رييسي و پوتين در عشق‌آباد
سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران، امروز در عشق‌آباد، علاوه بر شركت و سخنراني در نشست سران كشورهاي ساحلي خزر، با همتايان خود ديدارهاي دوجانبه برگزار خواهد كرد. از جمله ديدارهاي رييسي در اين سفر، ديدار با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه است كه براي نخستين‌بار در پنج ماه گذشته براي يك سفر خارجي از روسيه خارج شده است. سيد ابراهيم رييسي، دي ماه سال گذشته در سفر رسمي به روسيه با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه ديدار و گفت‌وگو كرده بود. قرار است پوتين علاوه بر شركت در اجلاس سران كشورهاي ساحلي درياي خزر و ديدار با رييسي با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان هم در عشق‌آباد ديدار و گفت‌وگو كند. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، روز گذشته در نخستين سفر خارجي خود بعد از آغاز جنگ اوكراين به تاجيكستان سفر كرد تا با همتاي تاجيك خود، امامعلي رحمان، رييس‌جمهور تاجيكستان، در خصوص مسائل مورد علاقه طرفين از جمله وضعيت افغانستان، همكاري‌هاي مشترك دوجانبه براي حفظ امنيت مرزهاي تاجيكستان و پروژه‌هاي ساخت و ساز نظامي مشترك، گفت‌وگو كند.
افزايش فعاليت‌هاي تجاري و نظامي همسايگان ايران در درياي خزر
در حالي كه هنوز تحديد حدود و مرزهاي دوجانبه و چندجانبه در درياي خزر نهايي نشده و اختلافات ميان ايران و دو همسايه شمالي‌اش، جمهوري آذربايجان و تركمنستان در خصوص مرزهاي آبي درياي خزر به جاي خود باقي است، اين دو جمهوري همسايه ايران، فعاليت‌هاي تجاري، ترانزيت و استحصال انرژي از منابع زيرسطحي درياي خزر را تشديد كرده‌اند.
روز دوشنبه وزراي خارجه و حمل و نقل قزاقستان، تركيه و جمهوري آذربايجان در يك نشست سه جانبه در باكو، كارگروهي جديد براي توسعه كريدور شرقي-غربي دو سوي درياي خزر تاسيس كردند. اين كارگروه براي توسعه خط دالان تجاري كه از سوي تركيه با عنوان «كريدور مياني» خوانده مي‌شود، تاسيس شده است تا با استفاده از خطوط ريلي از طريق تركيه، گرجستان و جمهوري آذربايجان و سپس با استفاده از آب‌هاي درياي خزر، تركيه را به بازارهاي آسياي ميانه و چين متصل كند. به گزارش خبرگزاري آناتولي، تركيه اين دالان تجاري را يك گام در جهت احياي جاده باستاني ابريشم مي‌داند. توسعه «كريدور مياني» در حالي با همكاري جمهوري آذربايجان، تركيه و قزاقستان تسريع مي‌شود كه هفته گذشته نخستين قطار باري قزاقستان از خاك ايران به مقصد تركيه و پس از آن اروپا حركت كرده بود. مديرعامل راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران، هدف‌گذاري كريدور ريلي قزاقستان - تركمنستان - ايران - تركيه را جابه‌جايي سالانه ۵ ميليون تن كالا عنوان كرده بود. با اين حال، عادل كاراسماعيل‌اوغلو، وزير زيرساخت و حمل و نقل تركيه، كريدور قزاقستان-آذربايجان-گرجستان-تركيه را «سريع‌ترين و كم قيمت‌ترين مسير» براي انتقال كالا از چين به اروپا توصيف كرده است. او مي‌گويد كه اين مسير به طول ۷۰۰۰ كيلومتر و زمان عبور ۱۲ روز نسبت به مسير روسيه در شمال كه ۱۵ روز زمان انتقال كالا در آن طول مي‌كشد و مسير كانال سوئز كه ۴۵ تا ۶۰ روز زمان مي‌برد، به‌صرفه‌تر است. با اين حال ميعاد صالحي، مديرعامل راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران در گفت‌وگو با صدا و سيما مي‌گويد: «مسير روسيه دچار چالش شده و مسير درياي خزر نيز تركيبي است. اگر ما بتوانيم تعرفه ترجيحي داشته باشيم، مسير تمام ريلي ايران جايگزين ساير مسير‌ها مي‌شود.»
سه‌شنبه هفته گذشته نيز وزارت دفاع جمهوري آذربايجان از برگزاري يك رزمايش دريايي در درياي خزر با هدف ارتقاي سطح مهارت‌ها و نگهداري از تاسيسات انرژي خبر داد. به گزارش فارس و به نقل از ترندنيوز، وزارت دفاع جمهوري آذربايجان اعلام كرد كه در جريان اين رزمايش رزمناوهاي اين كشور همراه با كماندوهاي نيروي دريايي وظايف محوله را بر اساس موارد گفته شده انجام خواهند داد. در اين رزمايش تاكتيكي بيش از ۳۰ فروند كشتي جنگي، قايق و ۱۵۰۰ نيروي نظامي با هدف افزايش مهارت‌هاي نظمي زير نظر فرمانده‌هان يگان‌هاي مربوطه مشاركت دارند. به گفته وزارت دفاع جمهوري آذربايجان، يكي از مهم‌ترين اهداف اين رزمايش «حفاظت از زيرساخت‌هاي انرژي» در بخش درياي خزر جمهوري آذربايجان است. اين وزارتخانه به مدت برگزاري اين رزمايش هيچ اشاره‌اي نكرده است.
تركمنستان هم اعلام كرده درصدد است از طريق افزايش دادن فعاليت‌هاي شركت‌هاي نفتي اين كشور در درياي خزر، تحركات نفتي خود در اين دريا را سرعت بخشد. به گزارش ايرنا و به نقل از پايگاه خبري تركمن پورتال، شركت دارگون اويل در تركمنستان قرار است به موجب توافقي با شركت ملي نفت تركمنستان (تركمن نفت)، فعاليت‌هاي نفتي اين كشور در درياي خزر را توسعه بخشد. سردار بردي محمداف، رييس‌جمهوري تركمنستان در جلسه دولت با تمركز بر لزوم اتخاذ رويكردي مدبرانه و همه‌جانبه براي رفع همه مشكلات در اين زمينه، با پيشنهاد انعقاد توافق موافقت كرد و به «شهيم عبدالرحمانوف» معاون نخست وزير دستور داد به كار در اين جهت ادامه دهد. فعاليت اصلي شركت دارگون اويل توسعه ميادين نفتي جيتون و جيگالي بيگ است كه از ماه مه۲۰۰۰ با موفقيت در آن فعاليت داشته است. در همين حال، شركت بين‌المللي خدمات ميدان نفتي زير نظر شركت پتروشيمي چين به تركمنستان در افزايش توليد نفت كمك خواهد كرد.