گفت‌وگوهاي ايران با اردن و مصر هم در بغداد آغاز شده است
تهران در مسير بازسازي روابط عربي
احمد دستمالچيان: واشنگتن از مذاكرات اعراب با ايران حمايت مي‌كند
شهاب شهسواري
فواد حسين، وزير خارجه عراق پنجشنبه هفته گذشته در گفت‌وگويي با شبكه خبري الحدث عربستان سعودي از برگزاري گفت‌وگوهايي جداگانه ميان ايران با مصر و اردن در عراق خبر داد. ۱۵ ماه بعد از اينكه گفت‌وگوهاي محرمانه ايران با عربستان سعودي در بغداد با ميانجي‌گري نخست‌وزير عراق آغاز شد، حالا عراق ميزبان دو نشست جداگانه ديگر ميان ايران و دو كشور عربي ديگر است كه در طول دهه‌هاي گذشته رابطه چندان گرمي با تهران نداشتند. به‌رغم اظهارنظر وزير امور خارجه عراق، مقام‌هاي رسمي جمهوري اسلامي ايران، انجام چنين گفت‌وگوهايي را تاييد نكرده‌اند. به گزارش خبرگزاري رسمي جمهوري اسلامي، حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران انجام گفت‌وگوهاي مستقيم ميان ايران و مصر را رد كرده است. وي با بيان اينكه تاكنون مذاكره مستقيمي با طرف مصري نداشته‌ايم، اظهار داشت: «مصر كشور مهمي در جهان اسلام است و توسعه روابط بين تهران و قاهره به نفع دو ملت است.» روابط ديپلماتيك ميان تهران و قاهره ۴۳ سال است كه قطع شده و تلاش‌هاي پيشين براي از‌سرگيري روابط ناكام مانده‌بود. مشخص نيست كه آيا تلاش‌هاي تازه‌اي كه به گفته وزير خارجه عراق با پيشنهاد جمهوري اسلامي ايران براي ايجاد كانال تازه گفت‌وگو با مصر آغاز شده است، مي‌تواند اين روابط را احيا كند يا نه. يك ديپلمات پيشين جمهوري اسلامي ايران كه سابقه خدمت طولاني در كشورهاي عربي دارد به «اعتماد» مي‌گويد كه گفت‌وگوهاي جاري ميان ايران و كشورهاي عربي با پشتيباني و حمايت ايالات متحده امريكا انجام مي‌شود و نشان‌دهنده تمايل اعراب به توسعه همكاري‌هاي منطقه به جاي جنگ و تنش براي رسيدن به صلح و امنيت در منطقه است.
عدم تاييد گفت‌وگوهاي مستقيم
ايران و مصر در عراق
به گزارش ايرنا، وزير امور خارجه ايران در پاسخ به سوالي درباره مذاكرات ايران، اردن و مصر در بغداد گفت: «ما هنوز مذاكره‌اي را براي پيشرفت و توسعه روابط به‌طور مستقيم با طرف مصري نداشته‌ايم اما برخي تلاش‌ها در جريان است كه در چارچوب همكاري‌هاي بين كشورهاي اسلامي تهران و قاهره هم روابط‌شان به حالت طبيعي برگردد.» اميرعبداللهيان بيان كرد: «ما اكنون در قاهره دفتر حفاظت منافع داريم و متقابلا طرف مقابل هم در تهران دفتر حفاظت منافع دارد. توضيح من ناظر بر اين مساله است كه مصر كشور مهمي در جهان اسلام است و ما روابط طبيعي و رو به توسعه تهران و قاهره را به نفع دو كشور و دو ملت و منطقه مي‌دانيم.»
تلاش‌هاي عراق براي از‌سرگيري
روابط تهران و رياض
وزير خارجه عراق ضمن اعلام خبر گفت‌وگوهاي تهران با اردن و مصر، از آغاز دور تازه گفت‌وگوهاي ايران و عربستان به صورت علني و در قالب گفت‌وگوهاي ديپلماتيك خبر داده بود. تهران و رياض از فروردين‌ماه سال ۱۴۰۰ تاكنون پنج دوره مذاكرات امنيتي در بغداد برگزار كرده‌اند. تاكنون چندين بار احتمال برگزاري ديدارهاي ديپلماتيك ميان ديپلمات‌هاي ايران و عربستان و حتي احتمال ديدار رسمي وزراي خارجه دو كشور و بازگشايي سفارتخانه‌ها مطرح شده است كه هيچ‌يك از آنها در ماه‌هاي گذشته تاييد نشدند. با اين حال به نظر مي‌رسد كه دورنماي ارتقاي مذاكرات جاري در بغداد، نسبت به گذشته جدي‌تر شده باشد. از هفته گذشته با سفر مصطفي كاظمي به جده و تهران و گفت‌وگوهايي كه با مقام‌هاي ايران و عربستان انجام داد، زمزمه‌هايي از علني شدن گفت‌وگوهاي ايران و عربستان و ارتقاي سطح مذاكرات به مذاكرات ديپلماتيك مطرح شد. برخي رسانه‌ها روز شنبه گزارش داده بودند كه مصطفي كاظمي قرار است براي رساندن نتايج گفت‌وگوهايش در تهران بار ديگر به جده سفر و در آنجا با محمد بن سلمان و ديگر مقام‌هاي ارشد عربستان ديدار و گفت‌وگو كند. گفته مي‌شود كه نتيجه اين سفر مي‌تواند در برگزاري ديدارهاي ديپلماتيك ميان مقام‌هاي تهران و رياض تاثير تعيين‌كننده داشته‌باشد.
تمايل اعراب به همكاري دست‌جمعي
در منطقه
احمد دستمالچيان، سفير پيشين ايران در اردن و لبنان به «اعتماد» مي‌گويد: «به نظر من الان يك رويكرد مثبتي ايجاد شده است، به‌خصوص كه عربستان متوجه شده است كه بايد در مقابل واقعيت‌ها كوتاه بيايد و در مقابل ايران اسلامي همكاري داشته باشد. پنج دور مذاكره در بغداد انجام شده و قرار است كه دور بعدي مذاكرات در سطح سياسي برگزار شود. مصر و اردن هم در همين مسير به نتيجه رسيده‌اند كه بايد همكاري دسته‌جمعي شكل بگيرد و اين تفرق به ضرر جهان اسلام و به ضرر همه كشورهاي عربي و اسلامي خواهد بود.» دستمالچيان معتقد است: «منطقه چاره‌اي جز اينكه به سمت گفت‌وگوهاي دسته‌جمعي و همكاري‌هاي مشترك برود، ندارد. طي دو دهه گذشته، ثابت شده است كه هرچه منطقه بيشتر به سمت تنش، تشنج، آشوب و جنگ حركت كند، بيش از گذشته بي‌ثبات مي‌شود و منافع همه به خطر مي‌افتد.» اين ديپلمات پيشين تاكيد مي‌كند: «الان اين تجربه تلخ پيش روي منطقه است كه بعد از اينكه تكفيري‌ها عراق و سوريه را مورد تاخت‌وتاز قرار دادند و همچنين عربستان به يمن تجاوز نظامي كرد و هيچ بهره‌اي نبرد. اين تجربه ثابت كرد كه جنگ هيچ نتيجه و دستاورد مثبتي ندارد. در نتيجه اگر اين منطقه قرار است به صلح، ثبات و امنيت برسد، بايد يك همكاري دسته‌جمعي و مشترك داشته باشند كه مشتمل بر همكاري امنيتي، سياسي و اقتصادي بشود تا همه كشورها بتوانند از نعمت اين همكاري بهره ببرند.»
تكذيب گمانه‌زني‌ها در مورد ناتوي عربي
طول هفته‌هاي گذشته گمانه‌زني‌هايي در مورد تشكيل يك ائتلاف امنيتي جديد، ميان كشورهاي عربي متحد عربستان سعودي با همراهي اسراييل منتشر شده بود. عبدالله دوم، پادشاه اردن، ابتداي تير ماه در يك مصاحبه از امكان تشكيل يك ائتلاف نظامي در غرب آسيا همانند پيمان ناتو سخن گفت و تاكيد كرد كه بايد چشم‌انداز چنين ائتلافي به‌شدت واضح باشد. وي در مصاحبه با شبكه امريكايي سي‌ان‌بي‌سي، تصريح كرد كه از تشكيل يك ائتلاف نظامي مشابه ناتو در منطقه غرب آسيا حمايت خواهد كرد، مشروط بر اينكه «اين كار با [همراهي] كشورهاي هم‌فكر انجام شود. اردن به‌طور فعال با ناتو همكاري مي‌كند و خود را شريك اين ائتلاف مي‌داند؛ ده‌ها سال است كه اردن شانه به شانه نيروهاي ناتو جنگيده و مي‌جنگد.» همزمان گزارش‌هايي در مورد آغاز گفت‌وگوها براي ايجاد يك سامانه دفاع هوايي مشترك بين اسراييل و تعدادي از كشورهاي عربي مطرح شد و خبرهايي در مورد گفت‌وگوها ميان تعدادي از كشورهاي عربي و اسراييل براي ايجاد يك ائتلاف امنيتي ضد‌ايراني به گوش رسيد. با اين حال مقام‌هاي كشورهاي عربي يكي پس از ديگري دورنماي تشكيل چنين ائتلافي را تكذيب كرده‌اند.
احمد دستمالچيان، با اشاره به ادعاهاي مطرح‌شده درخصوص تشكيل ناتوي عربي و ائتلاف نظامي امنيتي كشورهاي عربي با مشاركت اسراييل مي‌گويد: «اين ادعا را كشورهاي عربي به خصوص مصر، اردن و عراق تكذيب كرده‌اند. تشكيل ناتوي عربي فعلا از سوي تعدادي از كشورهاي منطقه تكذيب شده است. اين كشورها مي‌دانند كه ناتوي عربي به هيچ كاري نمي‌آيد. تجربه گذشته وجود دارد كه در دوران حضور امريكا نتوانستند كاري كنند، بالطبع رژيم صهيونيستي بسيار ضعيف‌تر از آن است كه بخواهد در چنين طرح امنيتي شركت كند. بعد از اينكه اين ادعا مطرح شد، اردن و مصر تشكيل ناتوي عربي را كه شامل همكاري‌هاي نظامي و امنيتي است و شامل همان چتر دفاع هوايي اسراييل مي‌شد، تكذيب كرده‌اند.» به گزارش ايسنا به نقل از روزنامه النهار لبنان، ايمن الصفدي، وزير خارجه اردن گفت: «هيچ چيزي به اردن درباره يك تشكل نظامي كه اسراييل بخشي از آن باشد ارايه نشده است.» وي گفت: «هيچ چيزي درباره تشكيل ناتو خاورميانه آن‌طور كه در رسانه‌ها منتشر شده به ما گفته نشده است و صحبتي درباره تشكل نظامي منطقه‌اي كه اسراييل بخشي از آن باشد، وجود ندارد.» وزير خارجه اردن گفت: «اين مساله مطرح نيست. اردن چيزي در اين باره نشنيده و چيزي در اين باره به ما ارايه نشده است. اين موضوع در نشست سران ۹ كشور عربي با جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در شهر جده مطرح نشده است. اردن از هر طرحي حمايت مي‌كند كه تاييدكننده تكامل و همكاري عربي چه دفاعي براي مبارزه با تروريسم يا امنيت اقتصادي و امنيت اجتماعي يا مسائل ديگر باشد.» الصفدي درباره معاهده دفاع عربي كه از دهه‌هاي ۱۹۵۰ امضا شده است، گفت: «اين معاهده درحال حاضر موجود نيست.» همزمان العربي الجديد در گزارشي به نقل از منابع آگاه مصري خبر داده است: «نظام مصر همچنان به رساندن پيام‌هاي خود به ايران دال بر اينكه عملا در هيچ يك از رويارويي‌هاي نظامي مستقيم با ايران ورود نخواهد كرد، ادامه خواهد داد.» اين رسانه فرامنطقه‌اي جهان عرب در گزارش خود آورده است كه برخي كشورهاي عربي و تعدادي از ديپلمات‌هاي غربي بر كشاندن مصر به چنين ائتلافي اصرار مي‌كنند، اما دولت مصر علاقه‌اي به مشاركت به ائتلاف عليه ايران در منطقه غرب آسيا ندارد.
حمايت امريكا از گفت‌وگوهاي منطقه‌اي
گزارش‌ها در مورد رونق گرفتن گفت‌وگوهاي منطقه‌اي در‌حالي منتشر مي‌شود كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا قرار است به زودي در رياض در نشستي با حضور چندين كشور عربي حاضر شود. گفته مي‌شود كه بخشي از دستور كار اين نشست درخصوص همكاري‌ها و گفت‌وگوهاي منطقه است. احمد دستمالچيان مي‌گويد كه در پي تمايل امريكا به خروج از منطقه غرب آسيا و خاورميانه، واشنگتن كشورهاي منطقه را به گفت‌وگو به جاي درگيري و تنش دعوت مي‌كند تا از ضرورت‌هاي حضور خود در منطقه بكاهد. اين ديپلمات پيشين معتقد است: «اين مساله را بايد به يك نگاه كلي‌تر و سياست جامع‌تر مرتبط دانست. به نظر من امريكا خواهان اين است كه گفت‌وگوها در منطقه شكل بگيرد. اولويت امريكا در حال حاضر چين است و ديگر منطقه غرب آسيا و خاورميانه در اولويت امنيتي و سياست خارجي امريكا قرار ندارد. حضور و جنگ و درگيري در منطقه براي ايالات متحده امريكا هزينه‌بر است. همان‌گونه كه بارها ترامپ و ساير رهبران امريكا صراحتا اعلام كرده‌اند، امريكا ديگر نمي‌تواند هزينه جنگ و تنش در منطقه خاورميانه را بپردازد. جايگزين جنگ و تنش، صلح و امنيت است.» كاردار پيشين سفارت جمهوري اسلامي ايران در عربستان سعودي مي‌گويد: «صلح و امنيت در چارچوب همكاري‌هاي مشترك شكل مي‌گيرد. هيچ‌وقت امنيت وارداتي نيست و خريدني نيست، اين تجربه كاملا اثبات شده است كه هر قدر دخالت بيگانگان در منطقه بيشتر شود، آشوب و تشنج بيشتر مي‌شود. پوشش حمايت امريكا براي اين گفت‌وگوهاي منطقه‌اي وجود دارد. جمهوري اسلامي ايران همواره روي اين موضوع تاكيد داشته است كه منطقه بايد در چارچوب همسايگان شكل بگيرد و اين اتفاق در حال فعليت يافتن است.»