بازخواني تبديل يك نام روي تخته اسم و فاميل در تلويزيون
وريا، خندوانه و نهادينه شدن مميزي
سامان سعادت
داستان را كه احتمالا همه مي‌دانيد. كامران تفتي در مسابقه اسم فاميل برنامه خندوانه با حرف «و» براي اسم پسر نوشت وريا و وقتي تصوير كات خورد، وريا تبديل به وحيد شده بود. ويديوي اين اتفاق بلافاصله فضاي مجازي را در نورديد و هواداران استقلال را سر رامبد جوان و برنامه خندوانه و شبكه نسيم خراب كرد. فقط هم هواداران استقلال نبودند. خيلي از فوتبال‌دوستان و منتقدان صداوسيما هم آمدند پاي كار.
ابتدا محمد بحراني يا همان جناب خان به اين مساله واكنش نشان داد. او در استوري اينستاگرامش نوشت: «سلام، اتفاقي كه ديشب در برنامه «خندوانه» افتاد اتفاق بسيار ناخوشايندي بود. اين اتفاق ناخوشايند به عقيده من حتما شايسته يك عذرخواهي است. هر چند بنده هنگام ضبط بخش مسابقه در برنامه ديشب حاضر نبودم كه اگر حاضر مي‌بودم حتما ري‌اكشن نشان مي‌دادم. در هر حال به خاطر اتفاق رخ داده هر چند عملا نقشي در آن نداشتيم به سهم خودم، تمام‌قد و صميمانه از جناب آقاي وريا غفوري و همچنين تمام شما بينندگان عزيز عذرخواهي مي‌كنم، متشكرم. در ضمن ضبط «خندوانه» دو، سه روز پيش به پايان رسيده لذا ما عملا امكان عذرخواهي در خود برنامه را نداريم.»
بعد وقتي همه مي‌پرسيدند پس چرا خود رامبد جوان تهيه‌كننده و مجري برنامه كه خيلي شيك بعد از تبديل شدن وريا به وحيد رفت پاي تخته و شروع كرد نمره دادن واكنش نشان نمي‌دهد؟ ساعتي بعد رامبد جوان با انتشار يك ويديو انتظارات را به سر آورد. رامبد گفت: «وقتي اسم ورياي عزيز توسط كامران تفتي نوشته شد، همان‌جا من به شك افتادم كه اگر قرار باشد در پخش دچار اشكال شود و مجوز پخش نگيرد، امتيازدهي‌هاي‌مان هم در مسابقه برهم مي‌ريزد و خود مسابقه را تحت تاثير قرار مي‌دهد؛ بنابراين همان‌جا با مشورت خود شركت‌كنندگان و تيم سازنده به اين نتيجه رسيديم كه نام ورياي عزيز را پاك كنيم و يك نام ديگر بنويسيم كه حداقل مسابقه دچار اشكال نشود. وگرنه وريا و همه فوتباليست‌ها عزيز ما هستند و ما هيچ قصد توهين و بي‌حرمتي به هيچ كس را نداريم. همين‌جا از خود وريا و طرفدارانش عذر مي‌خواهيم.»
اين توضيحات نه تنها مشكل را برطرف نكرد كه باعث پيچيده‌تر شدن ماجرا شد. چرا رامبد جوان به شك افتاده كه نوشته شدن يك اسم آن هم بدون فاميلي در مسابقه اسم و فاميل ممكن است باعث اشكال در پخش شود؟ پس آيا واقعا حذف وريا غفوري در صداوسيما صحت دارد؟ پس حذف عكس وريا غفوري در برنامه فوتبال برتر اتفاقي نبوده؟ همان كه با اعتراض شديد فرهاد مجيدي مواجه شد؟ پس چرا در برنامه بعدي عكس وريا در وال پشت سر مجري برنامه ديده شد؟
اين ابهامات بود تا اينكه شبكه نسيم بيانيه رسمي صادر كرد و مسووليت اتفاق را به گردن رامبد جوان انداخت. روابط عمومي شبكه نسيم با ارسال بيانيه‌اي به ايسنا توضيح داد: «در پي رويداد پخش شده در مسابقه «قاتي بازي» در برنامه «خندوانه» شب گذشته، پنجشنبه ۲۳ تير ماه، به اطلاع مخاطبان گرامي و فهيم شبكه نسيم مي‌رسانيم كه اين شبكه هيچ‌گونه محدوديت و ممنوعيتي در پخش اسامي فرد خاصي نداشته و تصميم اتخاذ شده، سليقه و نظر تيم توليد برنامه «خندوانه» بوده و هيچ‌گونه ارتباطي با سياست‌هاي سيما و شبكه نسيم ندارد.»
اينجا بود كه خيلي‌ها گفتند رامبد جوان نمونه آن فردي است كه از ترس مرگ خودكشي كرده است. در واقع در حالي كه محدوديتي در كار نبوده او ترسيده مبادا مشكلي ايجاد شود و بنابراين علاج واقعه را قبل از وقوع در نظر گرفته.
با وجود اينكه خيلي‌ها رامبد جوان را مقصر صفر تا صد بالا گرفتن حساسيت بي‌دليل مي‌دانند و البته برخي مثل هميشه «كار خودشونه» گويان به صحنه آمدند و مي‌گويند همه چيز برنامه‌ريزي شده بوده تا حواس‌ها پرت شود، نكته ظريفي ناديده گرفته شده است، آن‌هم تبديل آدم‌ها به مميزي سر خود است. بارها و بارها نويسنده‌ها، شاعران، فيلمسازان، موزيسين‌ها و خواننده‌ها به اضافه روزنامه‌نگاران به اين نكته اعتراف كرده‌اند كه به دليل خطوط قرمز سيال و اعمال نظرات سليقه‌اي مميزها در وزارت ارشاد تا صداوسيما خودشان به نوعي دچار خودسانسوري شده‌اند. يعني هنگام خلق اثر در پس‌زمينه ذهن‌شان هميشه اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آيا اين جمله، اين مصرع، اين ديالوگ، اين صحنه مجوز مي‌گيرد يا نه. خيلي از اوقات مولف‌ها براي اينكه حساسيت مميزها را بالا نبرند سعي مي‌كنند اثر را از لحاظ نزديكي يا عبور از خطوط قرمز تعديل كنند چون اين امكان وجود دارد كه با افزايش تعداد حذفيات اثر به صورت كامل غيرقابل انتشار شود و آن وقت واويلاست.
اين سيستم خودسانسوري و مميز سر خود احتمالا دقيقا همان چيزي است كه صداوسيما و وزارت ارشاد مي‌خواهد، چرا‌كه از يك‌طرف كار خودشان،توضيحاتي كه بايد ارايه دهند، فرآيند رفت و برگشت اثر و در مجموع هزينه‌هاي مادي و معنوي اعمال مميزي كم مي‌شود و از طرف ديگر ذهن مولف هر روز محافظه‌كار‌تر مي‌شود و اين يعني دردسرهاي كمتري توليد مي‌كند.
اتفاقي كه در برنامه رامبد جوان و سر اسم وريا غفوري رخ داد، مي‌تواند نشانه پيروزي تبديل ذهن مولف‌هاي اين مملكت به يك ذهن خودسانسورگر به حساب بيايد. جايي كه تهيه‌كننده برنامه قبل از اينكه پاي مميز وسط بيايد و در مورد سكانسي كه نام وريا آمده اظهارنظر كند، خودش شخصا تصميم مي‌گيرد مميزي را اعمال كند.