اولين گفت‌وگوي تلفني مستقيم وزراي خارجه ايالات متحده و روسيه
پس از آغاز جنگ اوكراين
صريح اما بدون دستاورد
محمدحسين لطف‌الهي
وزراي امور خارجه ايالات متحده و روسيه روز جمعه براي اولين‌بار از زمان آغاز حمله نظامي روسيه به اوكراين به صورت تلفني با يكديگر گفت‌وگو كردند تا درباره تبادل احتمالي زندانيان به بحث و تبادل نظر بپردازند. تماسي كه هرچند نتوانست گشايشي ايجاد كند اما آغازي بود براي از سرگيري روابط ديپلماتيك مستقيم واشنگتن و مسكو در سطوح عالي.
آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده در نشست خبري كه پس از اين تماس تلفني برگزار شد اعلام كرد در گفت‌وگو با سرگئي لاوروف، همتاي روسيه‌اي خود از او خواسته است تا توافق پيشنهادي امريكا در خصوص تبادل زندانيان شامل بريتني گرينر و پائول ان ولان را بپذيرد. وزارت امور خارجه امريكا از هر دو اين افراد كه هم‌اكنون در روسيه زنداني هستند با عنوان «كساني كه به اشتباه بازداشت شده‌اند» ياد مي‌كند.
به گزارش «اعتماد»، بريتني گرينر ستاره بسكتبال زنان ايالات متحده روز 17 فوريه در يك فرودگاه در روسيه به جرم همراه داشتن ماري جوانا بازداشت شد و پس از اعتراف در جلسه اول دادگاه خود، ممكن است با حكم زندان طولاني‌مدت مواجه شود. پائول ولان، عضو سابق نيروي دريايي ايالات متحده نيز از سال 2018 و به اتهام جاسوسي در مسكو زنداني است و دادگاهي در روسيه او را به 16 سال زندان محكوم كرده است.
يك فرد آگاه از روند گفت‌وگوهاي دولت بايدن و دولت ولاديمير پوتين در روسيه مي‌گويد به دليل فشارهاي زيادي كه روي كاخ سفيد براي آزادي خانم بريتني گرينر وجود دارد، دولت امريكا تصميم گرفته تا به كرملين پيشنهادي مبني بر معاوضه بريتني گرينر و پائول ولان با ويكتور بوت - شهروند روسيه كه به اتهام تجارت اسلحه در ايالات متحده زنداني است- ارايه كند.
بلينكن در نشست خبري افزود كه از لاوروف خواسته تا اين پيشنهاد را به دقت بررسي كند اما تاكيد كرد نمي‌تواند چيزي از واكنش لاوروف بگويد يا ارزيابي خود را مبني بر اينكه به نتيجه رسيدن اين توافق تا چه اندازه محتمل يا دور از دسترس است، مطرح كند.
در بيانيه‌اي كه وزارت امور خارجه روسيه در پي تماس تلفني لاوروف و بلينكن صادر كرده، بخش بسيار كوتاهي از بيانيه به موضوع تبادل زندانيان اختصاص داده شده و آمده است كه لاوروف به همتاي امريكايي خود توصيه كرده تا ديپلماسي آرام و محرمانه‌اي را در پيش بگيرد و اين مساله تحت‌تاثير درز اطلاعات به رسانه‌ها قرار نگيرد.
از جنگ اوكراين تا توافق از سرگيري صادرات غلات
بر اساس روايت روس‌ها در اين تماس تلفني دو وزير در خصوص جنگ اوكراين، توافق از سرگيري صادرات غلات و امنيت غذايي جهان نيز گفت‌وگو كرده‌اند. به نوشته وزارت امور خارجه روسيه، لاوروف به بلينكن گفته است كه طي «عمليات ويژه نظامي» در «جمهوري خلق دونتسك» و «جمهوري خلق لوهانسك» روسيه به خواسته‌ها و اهداف خود به‌طور كامل خواهد رسيد. وزير خارجه روسيه هشدار داده ادامه روند تجهيز «ملي‌گرايان اوكرايني» به تجهيزات امريكايي و تجهيزات ساخت كشورهاي عضو ناتو تنها به «طولاني‌تر شدن عذاب كي‌يف» مي‌انجامد. لاوروف همچنين در اين گفت‌وگوي تلفني مدعي شده است كه نيروهاي مسلح روسيه به‌شدت هنجارهاي حقوق بين‌الملل را رعايت مي‌كنند و روسيه در تلاش‌هاي مستمر براي بازگرداندن زندگي صلح‌آميز به سرزمين‌هايي است كه «آزاد» شده‌اند.
اين ديپلمات ارشد روس در موضوع امنيت غذايي جهان نيز ضمن ارايه جزييات توافق اخير از سرگيري صادرات غلات اوكراين از طريق دريا و تسهيل صادرات مواد غذايي و كود از روسيه به ساير نقاط جهان، تحريم‌هاي ايالات متحده را «تشديدكننده وخامت اوضاع» توصيف كرده و گفته وعده‌هاي واشنگتن مبني بر اعطاي معافيت صادراتي به مواد غذايي روسيه تحقق نيافته است.
طرف امريكايي روايتي مشابه از موضوعات مورد بحث دارد. وزير خارجه امريكا توضيح داد كه او به لاوروف هشدار داده جهان هرگز «الحاق سرزمين‌هاي اوكراين به روسيه» را به رسميت نمي‌شناسد. بلينكن اعلام كرده است كه از لاوروف خواسته تا روسيه به تعهدات خود در توافق اخير از سرگيري صادرات غلات اوكراين از طريق دريا و تسهيل صادرات مواد غذايي و كود از روسيه عمل كند.
ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين روز جمعه اعلام كرد كه اين كشور آمادگي دارد خيلي زود صادرات غلات خود از طريق درياي سياه را از سر بگيرد. ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين جمعه در جريان بارگيري نخستين كشتي غلات اين كشور به همراه سفيران كشورهاي گروه ۷ در بندر چورنومورسك حضور يافت. او گفت: «اين نخستين كشتي است كه در دوران جنگ بارگيري مي‌شود. اين كشتي تركيه است. همه‌چيز از طرف ما آماده است. ما فقط منتظر سيگنال تركيه و سازمان ملل براي آغاز صادرات هستيم.» رييس‌جمهور اوكراين تاكيد كرد: «براي ما مهم است كه اوكراين همچنان به عنوان يكي از ضامنان امنيت غذايي جهاني باشد.» در تصاوير ويديويي يك كشتي باري تركيه‌اي به نام پولارنت ديده مي‌شود. در بيانيه دفتر رياست‌جمهوري اوكراين آمده است كه صادرات مي‌تواند در «روزهاي آينده» بر اساس اين طرح آغاز شود كه هدف آن امكان ارسال ميليون‌ها تن غلات اوكرايني است كه در حال حاضر به دليل محاصره دريايي روسيه در سواحل درياي سياه اوكراين به بازارهاي جهاني از آزادسازي مسدود شده‌اند. اين كشتي در بندر چورنومورسك در ساحل شمال غربي درياي سياه در جنوب غربي اودسا لنگر انداخته بود. الكساندر كوباكوف، وزير زيرساخت اوكراين گفت كه در مجموع ۱۷ كشتي در بنادر درياي سياه اوكراين قبلا با غلات بارگيري شده‌اند و يك كشتي ديگر اكنون در حال بارگيري است. او به خبرنگاران گفت كه اميدوار است اولين كشتي‌ها بندر را ترك كنند. اين مي‌تواند يك خبر بسيار خوب در راستاي پايان يافتن دست‌كم بخشي از بحران غذايي باشد كه در نتيجه جنگ اوكراين در جهان ايجاد شده اما كارشناسان معتقدند با توجه به بي‌اعتمادي گسترده ميان طرفين و همچنين ريسك بزرگي كه متوجه كشتي‌هاي حمل بار ديگر كشورهاست، از سرگيري سريع و گسترده صادرات از بنادر اوكراين در درياي سياه، هدفي دور از دسترس است.
روسيه و اوكراين تاكنون چندبار در ميانه جنگ براي ايجاد كريدورهاي امن به منظور تخليه شهروندان عادي از مناطق درگيري به توافق رسيده بودند. هر بار اما كمتر از يك روز پس از زمان آغاز اجراي توافق اوكرايني‌ها روس‌ها را متهم مي‌كردند كه به اين كريدورهاي امن حمله كرده و روس‌ها نيز كي‌يف را متهم مي‌كردند از كريدورهاي امن براي تخليه سربازان و ارسال سلاح به مناطق جنگي استفاده مي‌كند. پس از توافق اخير كه ميان روسيه، تركيه، اوكراين و سازمان ملل متحد به امضا رسيد، اوكراين اعلام كرد كه روسيه به بندر اودسا حمله موشكي انجام داده و اين اقدام را نقض توافق معرفي كرد.
ارزيابي امريكا از اهداف روسيه در اوكراين
همزمان با تكرار ادعاهاي روسيه مبني بر تلاش براي «آزادسازي» برخي مناطق در اوكراين، ليندا توماس گرينفيلد، نماينده امريكا در سازمان ملل در شوراي امنيت اين سازمان گفت، واشنگتن هر روز نشانه‌هاي بيشتري از زمينه‌سازي روسيه براي الحاق كامل مناطق شرقي دونتسك و دونباس و همچنين مناطق جنوبي خرسون و زاپوريژيا مي‌بيند. او مدعي شد كه روسيه به دنبال انتصاب «غيرقانوني مقامات دست‌نشانده خود در مناطق تحت كنترل روسيه است، تا با يك همه‌پرسي ساختگي يا با اجبار، آنها را به روسيه الحاق كند.» گرينفيلد مدعي شد كه سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه نيز صراحتا «اعلام كرده است كه اين هدف جنگي روسيه است.»
لاوروف هفته گذشته در يك اجلاس عرب در قاهره گفت، هدف نهايي مسكو در اوكراين آزادسازي مردمش از «رژيم غيرقابل‌پذيرش» اين كشور است. لاوروف گفت: «ما قطعا به مردم اوكراين كمك مي‌كنيم تا از شر اين رژيم خلاص شوند؛ رژيمي كه ضدمردمي و ضدتاريخ است.»
منابع غربي مدعي هستند لاوروف در اين سخنان به صورت تلويحي اشاره كرده است كه هدف مسكو از عمليات در اوكراين چيزي فراتر از منطقه صنعتي دونباس در شرق اين كشور - كه لوهانسك و دونتسك را دربر مي‌گيرد - است. ديميتري پوليانسكي، معاون نماينده روسيه در سازمان ملل روز جمعه به شوراي امنيت اين سازمان گفت: نازي‌زدايي و غيرنظامي كردن اوكراين به صورت كامل انجام خواهد شد. او گفت: در اين مرحله، ديگر نبايد هيچ چيزي دونباس، روسيه يا مناطق آزادشده اوكراين را تهديد كند، مناطقي كه مردم آن پس از سال‌ها احساس مي‌كنند كه مي‌توانند آنطور كه مي‌خواهند، زندگي كنند. پوليانسكي همچنين به كشورهاي غربي هشدار داد كه كمك‌هاي تسليحاتي آنها به اوكراين ازجمله توپخانه‌هاي دوربرد و راكت‌اندازهاي چندگانه زمين‌به‌زمين، «خط موقت امنيتي را بيش از پيش به مرزهاي غرب نزديك كرده و اهداف عمليات ويژه نظامي روسيه را روشن‌تر مي‌كند.»
توماس گرينفيلد همچنين به انتقاد از كشورهايي پرداخت كه مي‌گويند «امنيت يك كشور نبايد به قيمت به خطر افتادن كشور ديگري تامين شود» و از آنها پرسيد كه حمله روسيه به اوكراين را چه مي‌نامند؟ توماس گرينفيلد از هيچ كشوري نام نبرد. اين ديپلمات همچنين به انتقاد از كشورهايي پرداخت كه بدون ذكر نام روسيه، صرفا از حمايت از دموكراسي صحبت مي‌كنند. او گفت: «بگذاريد شفاف بگويم، اقدامات كنوني روسيه مانع حل‌وفصل مناقشه كنوني است.»
روز گذشته وندي شرمن معاون وزير امور خارجه امريكا نيز در گفت‌وگو با روزنامه اكونوميست در پاسخ به اين سوال كه چگونه مي‌توان پوتين را مجبور كرد كه جنگ در اوكراين را متوقف كند، گفت: نمي‌توانم تصور كنم چه در سر پوتين مي‌گذرد. وي با اشاره به تجربه شخصي خود از ديدار با پوتين اظهار داشت: بيشتر وقت در جلسه سوچي با جان كري وزير آن زمان امريكا بود و ما حدود چهار ساعت را با او گذرانديم. معاون وزير امور خارجه امريكا افزود: پوتين بسيار باهوش است. كاغذي مقابلش نبود و بسيار منعطف است و به خودش اعتماد دارد و فكر مي‌كنم مي‌داند به كجا مي‌رود. وي احتمال داد كه پوتين جنگ در اوكراين را ادامه دهد و افزود كه جهان بايد بداند جاه‌طلبي‌هاي او چيست.