نگاهي به كتاب تصفيه‌هاي گسترده استاليني
نظريه‌هايي درباره
سياستمدار فولادي
مهدي نصيري|كتاب تصفيه‌هاي گسترده استاليني، ويراسته نوح برلاتسكي و ترجمه شهربانو صارمي پنجمين عنوان از مجموعه چشم‌اندازهايي از تاريخ معاصر جهان است كه از سوي انتشارات ققنوس منتشر شد. اين مجموعه از ديدگاه‌هاي مختلف به رويدادهاي سرنوشت‌ساز تاريخ معاصر مي‌پردازد. نسخه اصلي اين كتاب كه پنجمين عنوان از مجموعه چشم‌اندازهايي از تاريخ معاصر جهان است، سال ۲۰۱۳ از سوي انتشارات بهشت سبز (Greenhaven press) منتشر شده است. امروزه در غرب ژوزف استالين را يكي از بي‌رحم‌ترين خودكامگان و جانيان تاريخ مي‌شناسند، اما كساني در روسيه هنوز او را به دليل قدرت بخشيدن به روسيه و پيروزي در جنگ جهاني دوم تحسين مي‌كنند. حتي در غرب هم هنوز كساني پيدا مي‌شوند كه طرفدار استالين باشند. در كتاب چشم‌اندازهايي از تاريخ معاصر جهان: تصفيه‌هاي گسترده استاليني، مولفان تحليل‌هاي گوناگوني درباره دوران استبدادي استالين در اتحاد شوروي و تاثير پايدار رژيم او بر جهان امروزي ارايه مي‌كنند. اين كتاب از سه بخش تشكيل شده است. بخش اول كتاب به زمينه تاريخي تصفيه‌هاي استاليني پرداخته است. ديدگاه اول در اين بخش نگاهي اجمالي به تصفيه بزرگ كرده است. در اين بخش روايت هيروآكي كوروميا از تصفيه‌هاي بزرگ و رئوس كلي برخي از مباحث تاريخي ثبت شده است. ديدگاه دوم به بررسي مصايبي كه برنامه پنج ساله استالين آفريد، پرداخته است. در اين بخش توصيف روزنامه‌نگار ولزي از اوضاع روسيه در اوايل دهه ۱۹۳۰ ارايه شده است. در ديدگاه سوم درباره بازجويي‌هاي همراه با شكنجه صحبت شده است. در اين بخش گفته‌هاي بيل جيمز نويسنده استراليايي در كتابي درباره تجربيات زندانيان كولاك بيان شده است. در ديدگاه چهارم محاكمه پزشكان متهم به توطئه بررسي شده است. در اين بخش ارگان رسمي شوروي، پزشكان يهودي را به خيانت متهم مي‌كند. در ديدگاه پنجم جانشين استالين، او و تصفيه‌هايش را محكوم مي‌كند. نيكيتا خروشچف جانشين استالين، شخصيت استالين و استفاده از وحشت را محكوم مي‌كند. در بخش دوم كتاب مباحث پيراموني تصفيه‌هاي گسترده استاليني بررسي شده است. ديدگاه اول اين بخش به اينكه تصفيه، واكنشي منطقي به فساد حزب كمونيست بود، پرداخته است. ماريو سوزا نويسنده كمونيست سوئدي معتقد است حزب كمونيست روسيه در دهه ۱۹۳۰ فاسد بود و تلاش‌هاي استالين براي پاكسازي آن ضرورت داشت. در ديدگاه دوم گفته شده كه تصفيه ابزاري در دست استالين براي تثبيت بي‌رحمانه قدرت بود. بنابر استدلال ويليام سيوئل نويسنده ماركسيست، استالين از تصفيه براي تحكيم قدرت بروكراتيك خود و خيانت به انقلاب كمونيستي استفاده كرد. ديدگاه سوم در بخش دوم مي‌گويد، تصفيه نتيجه نابخردانه بدگماني (پارانويا) استالين بود. ديدگاه چهارم اعلام كرد كه ميزان كشته‌هاي دوران حكومت استالين كم، برآورد شده است. بنابر استدلال آر.جي.رومل استاد علوم سياسي، استالين مسوول مرگ بيش از ۲۰ ميليون نفري است كه ادعا شده باعث مرگ‌شان شده است. ديدگاه پنجم به مبالغه در تعداد كشته‌هاي دوران استالين مي‌پردازد. بنابر استدلال تيموتي اسنايدر استاد تاريخ، برآوردهاي قبلي از كشته‌هاي دوران حكومت استالين با شواهد جديد سير نزولي يافته و نشان مي‌دهد كه تعداد افرادي كه به دستور استالين كشته شدند، بيشتر از آنهايي نبود كه به دستور آدولف هيتلر به قتل رسيدند. ديدگاه ششم به اين مساله مي‌پردازد كه جنايات استالين كمتر از هيتلر نبود. بنابر استدلال رون روزنباوم خبرنگار امريكايي، جنايات استالين به اندازه جنايات هيتلر هولناك و اهريمني بود. در ديدگاه هفتم بيان مي‌شود كه استالين به بدي هيتلر نبود. بنابر استدلال آويشاي مارگاليت استاد فلسفه، از تعداد دقيق كشته‌شدگان كه بگذريم، نازيسم به لحاظ فلسفي بسيار اهريمني‌تر از استاليسم بود. ديدگاه هشتم بيان مي‌كند كه استالين هنوز در روسيه محبوب است. به گفته آدريان بلامفيلد خبرنگار، حكومت روسيه و روس‌ها حسرت ثبات و قدرت دوران استالين را مي‌خوردند. ديدگاه نهم مي‌گويد كه استالين در روسيه امروزي محبوبيتي ندارد. بنابر استدلال توماس شرلوك استاد علوم سياسي، حكومت روسيه و مردم اين كشور به شدت منتقد استالين هستند. بخش سوم كتاب به روايت‌هاي شخصي پرداخته است. ديدگاه اول به ياد روسيه شوروي دوران استالين نوشته شده است، اوئن متيوز از تجربيات آلكساندر سولژنيتسس -و پدربزرگ خودش- در گولاك مي‌گويد. در ديدگاه دوم روايت دختري روس از دوران كودكي‌اش در دوران وحشت استالين مي‌گويد. نينا ماركفنا زني كه در دوران وحشت استالين كودكي خردسال بوده از خاطراتش مي‌گويد. در ديدگاه سوم نيكيتا خروشچف به تقبيح استالين و تصفيه‌هاي او مي‌پردازد. نيكيتا خروشچف جانشين استالين و رهبر اتحاد شوروي از تجربيات شخصي‌اش با استالين و تصفيه‌هاي او مي‌گويد. ديدگاه چهارم به دادگاه رودلف اسلانسكي پرداخته است. يكي از جان به دربرده‌هاي مجارستاني از تجربه‌اش در دادگاه نمايشي استاليني مي‌گويد. در ديدگاه پنجم خاطره زن جوان روس از گولاگ بيان شده است. زني جوان كه از خاطراتش در اردوگاه‌هاي كار اجباري شوروي مي‌گويد. زينوويف و كامنف را بعد از يك سال و نيم زندان براي بازجويي به مسكو بردند. تا اين زمان بارها تحقير شده و به لحاظ اخلاقي در هم شكسته بودند. استالين به سبك و سياق خود ترتيبي داد تا تخم نفاق بين اين دو مرد بپاشد. زينوويف از سلول خود براي استالين نامه‌هاي ملتمسانه نوشت «روحم در آتش اين اشتياق مي‌سوزد كه به تو ثابت كنم ديگر دشمن نيستم. براي نشان دادن از هيچ كاري دريغ نمي‌كنم...» كامنف شجاعت نشان داد. به بازجويش گفت «حالا ترميدور [دوران وحشت در انقلاب فرانسه] را با چشم خودت داري مي‌بيني. انقلاب فرانسه درس خوبي به ما آموخت اما نتوانستيم آن را به كار بگيريم. نمي‌دانيم چطور از انقلاب خود در برابر ترميدور محافظت كنيم. اين بزرگ‌ترين اشتباه ماست و تاريخ ما را به خاطر آن محكوم خواهد كرد.» به ييژوف دستور داده شد آن دو را براي محاكمه در ملأعام آماده كند، آنها بايد به خود و تروتسكي افترا مي‌زدند- به‌خاطر انقلاب! خانواده‌هاي آنها را تهديد كردند، تعدادي از آنها گرفتار ان‌كاود شدند. آنها را به زندان انداختند و تحقير كردند.