تبعات توفان‌هاي نمكي درياچه اروميه؟
هشدار درباره اتصال جزاير درياچه اروميه به خشكي
گروه اجتماعي
مديركل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي گفت: بر اثر خشك شدن درياچه اروميه جزاير اين درياچه به خشكي متصل شدند.
سعيد شهند در گفت‌وگو با ايلنا، در رابطه با تاثيرات خشكي درياچه اروميه بر مهاجرت پرندگان به اين درياچه گفت: با توجه به اينكه مهاجرت پرندگان از نيمه دوم سال به درياچه آغاز مي‌شود و معمولا در نيمه دوم سال با فروكش كردن گرماي هوا و آغاز بارش‌ها وضعيت درياچه رو به بهبودي مي‌رود بنابراين امسال نيز درياچه و تالاب‌هاي اقماري آن ميزبان پرندگان مهاجر مخصوصا فلامينگو خواهند بود. خشكي درياچه اروميه بر تعداد پرندگان مهاجر تاثيرگذار بوده به‌طوري كه تعداد آنها نسبت به سال‌هاي گذشته كمتر شده است.
به دنبال اين هشدار، مسوول سابق دفتر نظارت و پايش ستاد احياي درياچه اروميه ضمن اشاره به تبعات بي‌شمار خيزش توفان نمك ناشي از خشك شدن درياچه اروميه تنها راه جلوگيري از اين توفان را احياي درياچه دانست و گفت: با گفتمان مشترك، همدلي و همراهي همه دستگاه‌هاي متولي بخش آب و به دور از رقابت‌هاي جناحي و سياسي مي‌توان درياچه اروميه را احيا كرد و جلوي بروز اين پديده خطرناك را گرفت.
عليرضا شريعت در گفت‌وگو با ايسنا به تركيبات ريزگردهاي توفان‌هاي نمكي درياچه اروميه اشاره و اظهار كرد: بر اساس گزارش‌هاي مطالعات صورت گرفته توسط دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تبريز و اروميه - كه در همان ابتداي شروع فعاليت ستاد صورت گرفت - ذرات موجود در ريزگردهاي نمكي درياچه اروميه حاوي تركيبات كلسيم، آهن، آلومينيوم و منيزيم هستند. كلسيم موجود در محيط خطر ابتلا به سنگ كليه، گرفتگي مجاري كليه و رگ‌هاي خوني را بالا مي‌برد. آهن موجود در اين ريزگردها نيز ممكن است منجر به ورم و بروز آسيب‌هاي چشمي شود و جذب آن از طريق تنفس طولاني‌مدت نيز التهاب ريه را در پي دارد.
او افزود: تنفس منيزيم موجود در ريزگردها باعث افسردگي، گيجي و ضعف عمومي مي‌شود، اما درباره آلومينيوم وضع از اين هم بدتر است و حتي تنفس كوتاه‌مدت ذرات حاوي آلومينيوم باعث سرفه، تحريك شش و صدمه به دستگاه تنفسي مي‌شود. اگرچه خشكي درياچه اروميه طيف گسترده‌اي از بيماري‌ها يا اختلالات را موجب مي‌شود، اما مهم‌ترين و شايع‌ترين اين اختلالات متوجه ريه، مري، سيستم عصبي و دستگاه‌هاي داخلي خواهد شد.
مسوول سابق دفتر نظارت و پايش ستاد احياي درياچه اروميه ادامه داد: متاسفانه موضوعي كه هميشه مغفول مي‌ماند، بي‌توجهي بسياري از مسوولان و حتي دلسوزان در خصوص اثرات مخرب خشك شدن درياچه اروميه و ديگر درياچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها بر بهداشت رواني مردم است، چراكه همه اين نعمات خداوندي به منظور ايجاد آرامش روحي و روان انسان‌ها آفريده شده است و نابودي آنها علاوه بر مشكلات جسماني، عوارض روحي و رواني بسياري دارد و بايد به عنوان يك موضوع مهم مورد توجه قرار گيرد.
شريعت با اشاره به نتايج يك پيمايش توضيح داد: نتايج يك پيمايش آماري - كه در ستاد احياي درياچه اروميه و با همكاري پليس راه منطقه انجام شد - نشان داد پرآبي درياچه اروميه باعث كاهش بسيار تصادفات رانندگي در مسير جاده حاشيه درياچه اروميه و حتي كاهش دعواهاي خياباني در شهر اروميه شده و اين روند هنگام خشك شدن درياچه اروميه به‌طور كامل برعكس شده بود. اين موضوع نشان مي‌دهد كه «آب» يك ماده چند وجهي است كه علاوه بر جنبه‌هاي اقتصادي، بهداشت و سلامت و... وجه بهداشت رواني هم دارد.
او به گستره توفان نمك درياچه اروميه اشاره كرد و گفت: توفان نمك درياچه اروميه علاوه بر تحت تاثير قرار دادن استان‌هاي همجوار درياچه، تا هزاران كيلومتر دورتر يعني تا شمال شرق ايران را هم تحت تاثير قرار مي‌دهد و گستره آن به استان‌هاي تهران، قم، خراسان شمالي، خراسان رضوي و سمنان هم مي‌رسد. در بهترين حالت حدود ۶ ميليون نفر از جمعيت ساكن در حاشيه اين درياچه را مجبور به ترك منطقه خواهد كرد.اين ۶ ميليون به كجا مهاجرت خواهند كرد؟ هزاران ميليارد تومان بايد صرف اسكان و زندگي اين افراد در مناطق ديگر شود. آيا به اين فكر كرده‌ايم كه اگر درياچه اروميه احيا نشود و اين جمعيت ۶ ميليون نفري مجبور به مهاجرت به استان‌هاي ديگري شوند چه اتفاقي خواهد افتاد؟ آيا زيرساخت‌هاي لازم براي استقرار اين جمعيت در ديگر استان‌ها وجود دارد؟ قطعا خير!
اين كارشناس آب با اشاره به تاثير گرد و غبار نمك بر كشورهاي همسايه تاكيد كرد كه اين پديده علاوه بر مناطقي در ايران، كشورهاي همسايه را نيز تحت تاثير قرار مي‌دهد و با توجه به آسيب‌هاي ناشي از توفان نمك و راهكارهاي جلوگيري از آن گفت: هر چه رطوبت درياچه اروميه بيشتر باشد، امكان خيزش گرد و غبار نمك از سطح آن كمتر خواهد بود. در صورت تداوم خشكي درياچه و تغيير بافت بستر درياچه، اين ذرات نمكي با كمترين ميزان باد هزاران كيلومتر از غرب تا شمال شرق كشور را در بر خواهند گرفت. به علاوه نشستن اين گرد و غبار روي برگ درختان و گياهان باعث نابودي آنها نيز مي‌شود. مواد و املاح اين گرد و غبار از نظر شيميايي به‌گونه‌اي است كه بر حيات گونه‌هاي جانوري منطقه هم اثرگذار است.
شريعت با تاكيد بر اينكه نمي‌توان جلوي توفان نمك را گرفت، بلكه لازم است درياچه اروميه را از حالت بي‌آبي خارج كرد، به پيش‌بيني مرحوم پرفسور پرويز كردُواني - جغرافيدان و پدر كويرشناسي ايران- درباره عدم احياي درياچه اروميه اشاره و اظهار كرد: او معتقد بود كه درياچه اروميه احيا نخواهد شد، چراكه از نظر مهندسي قابل انجام نيست و براي جلوگيري از تبعات خشك شدن درياچه مانند خيزش گرد و غبار نمك بايد روي كل درياچه يك لايه خاك ريخت. در همان مقطع بنده معتقد بودم كه سخنان پرفسور كردواني درخصوص عدم احياي درياچه اروميه كاملا بجاست ولي از يك منظر ديگر. چالش اصلي عدم احياي درياچه اروميه عوامل غيرمهندسي و غيرتكنيكال هستند و عامل اصلي آن به‌طور قطع عدم باور، اعتقاد و همراهي همه دستگاه‌هاي حاكميتي اعم از قواي سه‌گانه و نهادها و سازمان‌هاي مختلف همچنين تعارض منافع است كه به آن بخشي‌نگري و ماموريت‌محوري بخش‌هاي مختلف را مي‌توان اضافه كرد. به تعبيري درياچه اروميه به محلي براي منازعات حزبي و سياسي و استاني تبديل شد كه اميدوارم هر چه سريع‌تر و با تغيير پارادايم و در يك محيط كاملا غيراحساسي و ملي به داد اين درياچه زيبا و حياتي برسيم.
اين كارشناس آب به بخشي از فعاليت‌هاي انجام شده در ستاد احياي درياچه اروميه اشاره و اظهار كرد: مهم‌ترين اقدامي كه در تاريخ آب كشور بي‌سابقه بود و براي اولين‌بار با درايت چيت‌چيان - وزير اسبق وزارت نيرو - و پيگيري ستاد اتفاق افتاد، موضوع «الزام به رعايت دقيق حقابه محيط زيستي درياچه اروميه» از طرف اين وزارتخانه بود كه تا آن مقطع به‌‌رغم وجود مصوبات قانوني به آن عمل نمي‌شد و همين موضوع تاثير شگرفي در رهاسازي حقابه به درياچه و آبگيري تالاب‌ها داشت ولي متاسفانه در اواخر دولت دوازدهم و تحت فشارهاي سياسي و همين‌طور تفكر استاني به‌طور ناقص انجام شد. از اقدامات ديگر مي‌توان به مصوبه كارگروه نجات درياچه اروميه به جلوگيري از توسعه كشاورزي يا طرح‌هاي انتقال آب و تغيير الگوي كشت اشاره كرد كه اين فعاليت‌ها هم در دوره گذار دولت دوازدهم و شروع دولت سيزدهم رها شد و اعتبارات لازم براي انجام اين فعاليت‌ها پرداخت نشد كه اميدوارم در دوره جديد و در كارگروه فعلي مساله احياي درياچه اروميه دوباره به عنوان يك مساله ويژه در دستور كار قرار گيرد.
او در ادامه اظهار كرد: به‌طور قطع هر كار جديدي خالي از اشكال نيست و فعاليت‌هاي ستاد احياي درياچه اروميه كاستي‌هايي داشت ولي بايد بپذيريم همين كه بعد از مدت‌ها توانست مساله آب و محيط زيست را در صدر توجه قرار دهد و همه دستگاه‌هاي مرتبط را دور يك ميز جمع كند، به عنوان يك دستاورد بزرگ بايد مورد توجه قرار گيرد و صد البته در همان مدت فعاليت ستاد، به‌‌رغم همه مشكلات و تنگناها درياچه به تثبيت رسيد و همين كه در حال حاضر با الگوبرداري و تجارب حاصله از اين ستاد، ستاد احياي زاينده‌رود هم شكل گرفته نشان‌دهنده آن است كه تجارب اين مجموعه بايد مورد توجه جدي قرار گيرد.
شريعت افزود: با توجه به چند وجهي بودن موضوع آب، اگر بتوانيم موضوعات مربوط به «آب و محيط زيست» را در يك محيط تعاملي و گفت‌وگومحور و استفاده از همه ظرفيت‌هاي ملي شامل دستگاه حاكميتي، بخش خصوصي و ذي‌نفعان حل كنيم به‌طور قطع حل موضوعات ديگر كشور خيلي راحت‌تر خواهد بود.
او ضمن اظهار اشاره به اقدامات يكي، دو ماه اخير دولت سيزدهم و پيگيري و ادامه عمليات اجرايي تعدادي از پروژه‌هاي ستاد احياي درياچه اروميه شامل انتقال پساب شهرهاي اروميه و تبريز به پيكره درياچه و تكميل پروژه سد و تونل انتقال آب زاب گفت: به‌طور قطع در كنار فعاليت‌هاي اجرايي و سازه‌اي، مهم‌ترين و اساسي‌ترين فعاليت‌ها براي احياي درياچه اروميه جلوگيري از توسعه كشاورزي بي‌رويه، كاهش مصرف آب در بخش كشاورزي با تغيير الگوي كشت با در نظر گرفتن معيشت كشاورزان و حمايت از آنان در بازه زماني اين تغيير و تضمين خريد محصولات از كشاورزان، جلوگيري از استقرار صنايع پر آب‌بر، احترام به حقابه زيست‌محيطي درياچه و از همه مهم‌تر پيگيري و استقرار دقيق مديريت واحد حوضه آبريز درياچه اروميه است. تغيير ساختار وزارت نيرو از مديريت آب استاني به مديريت حوضه‌هاي آبريز، توسعه متوازن و التزام به آمايش سرزمين - كه مدت‌هاست مطرح است و بدان توجه نشده- هم بايد به عنوان يك اصل مهم در دستور كار دولت سيزدهم قرار گيرد.