به مناسبت تولد جلال خالقي‌مطلق
معتبرترين تصحيح شاهنامه فردوسي
محسن آزموده
بيستم شهريورماه، هشتاد و پنجمين سالروز تولد جلال خالقي‌مطلق است. شايد بسياري از خوانندگان اين يادداشت، نام استاد را نشنيده باشند و او را نشناسند، اما بي‌ترديد قريب به اتفاق فارسي‌زبانان و علاقه‌مندان به زبان فارسي، با شاهنامه فردوسي آشنايي دارند و حتي اگر همه يا بخش‌هايي از آن را نخوانده باشند، داستان‌هاي آن به گوش‌شان خورده است. اگرچه بيشتر ايرانيان با شخصيت‌ها و داستان‌هاي شاهنامه زندگي كرده‌اند، قصه نبرد اندوهبار رستم، جهان پهلوان ايراني با جوان برومندش سهراب رامي‌دانند، بر سرنوشت غمبار پهلوانان بزرگي چون سياوش و اسفنديار تلخ گريسته‌اند و از شنيدن يا خواندن هفت خان رستم و هفت خان اسفنديار، احساس غرور كرده‌اند، قيام كاوه آهنگر عليه ضحاك ماردوش، پادشاه ستمگر و خورنده مغز جوانان، دادخواهي و آزاديخواهي را در آنها شكوفا كرده و از حماقت‌ها و بلاهت‌هاي پادشاهاني چون كيكاووس و گشتاسب يا غرور و نخوت شاهاني چون جمشيد حرص خورده‌اند، از عاشقانه زال و رودابه به وجد آمده‌اند و تحقق انسان كامل را در كيخسرو ديده‌اند. اين همه و بسيار بيش از اينها را حكيم ابوالقاسم فردوسي، در شاهكار جاودانه‌اش روايت كرده و استاد جلال خالقي‌مطلق، بيش از 50 سال تلاش كرده تا روايتي ويراسته و دقيق از آن به ما عرضه كند، نزديك‌ترين شكل ثبت شاهنامه، آن‌طور كه حكيم طوس پديد آورده است.
جلال خالقي‌مطلق، متولد تهران و دانش‌آموخته در مدارس نوشيروان و مروي، تحصيلاتش را دررشته‌هاي شرق‌شناسي، مطالعات آلماني و مردم‌شناسي در دانشگاه كلن آلمان ادامه داد و به علت عشق و علاقه به شاهنامه فردوسي و زبان فارسي، همزمان به تحقيق درباره اين كتاب پرداخت و رساله‌اي با موضوع «زنان شاهنامه» نوشت و در سال 1349 از دانشگاه كلن دكترا گرفت. يك‌سال پس از فارغ‌التحصيلي به هامبورگ رفت و از سال 1350 خورشيدي در بخش مطالعات ايراني دانشگاه هامبورگ مشغول به كار شد. خالقي‌مطلق در همان زمان نگارش رساله، دريافت كه تصحيحات و چاپ‌هاي معتبر شاهنامه، اشتباه‌هاي زيادي دارند، بنابراين به بررسي نسخه‌هاي خطي و دستنويس‌هاي شاهنامه پرداخت و از 45 دستنويس در كتابخانه‌هاي مختلف دنيا، فيلم و عكس تهيه كرد و پس از چند سال بررسي آنها، 15 دستنويس را كه از بقيه معتبرتر بود، برگزيد و آنها را در دو گروه اساس تصحيح قرار داد، 12 دستنويس اصلي و 3 دستنويس غيراصلي با ترجمه عربي بنداري اصفهاني. خالقي‌مطلق همه اين دستنويس‌ها را در مقالاتي مفصل و جداگانه معرفي و ارزيابي كرده، همچنين در مقالاتي ديگر و در مقدمه شاهنامه، اصولي كلي شيوه تصحيح و دلايل برتري يك دستنويس بر ديگري را به صورت مفصل توضيح داده است. حاصل تصحيح ويراسته، منقح، انتقادي و دقيق از شاهنامه است كه به اذعان اكثريت شاهنامه پژوهان تا به امروز، قابل اطمينان‌ترين تصحيح از اثر فردوسي است.
البته كار عظيم استاد خالقي‌مطلق تنها در ارايه تصحيح انتقادي و دقيق شاهنامه خلاصه نمي‌شود. او همچنين كتاب‌ها و مقالات دقيق و ارزشمندي در زمينه شاهنامه‌پژوهي نگاشته كه هر يك از آنها در رمزگشايي و فهم جنبه‌هايي از اين كتاب بزرگ بسيار رهگشا و سودمند است، همچنانكه يادداشت‌هاي بسيار سودمند او بر مجلدات شاهنامه كه در 3 جلد قطور در انتهاي چاپ هشت جلدي دايره‌المعارف بزرگ اسلامي منتشر شده است. به اينها بايد اضافه كرد، مقالات و نوشته‌هاي ارزشمند، خالقي‌مطلق درباره ساير اديبان و نويسندگان بزرگ ايراني همچون نظامي‌گنجوي و بيهقي و خيام كه در هر يك پنجره‌اي تازه به جهان فكري و ادبي اين بزرگان مي‌گشايند. كوتاه سخن آنكه امروز متني منقح و قابل اعتماد از بزرگ‌ترين كتاب فارسي در اختيار داريم و اين همه به لطف سخت‌كوشي و همت والاي استاد جلال خالقي‌مطلق است. ضمن تبريك تولد به استاد، براي ايشان عمري دراز و با عزت و احترام آرزومنديم. ايدون باد.