خيابان يا صندوق راي

 

اما در نارمك، تهرانپارس، تجريش و... بيشتر تجمعات اعتراضي مشاهده شد. در حالي كه اگر ريشه مطالبات اقتصادي بود بايد نشانه‌هاي آن در كانون‌هاي مرتبط نيز مشاهده مي‌شد. شهرهايي چون تهران، رشت، اصفهان و شيراز در زمره استان‌هاي برخوردار كشور با طبقه ميانه اثرگذار هستند و اتفاقا كانون اعتراضات اخير در اين شهرها جريان داشته است. اين نشانه‌ها به ما مي‌گويد كه ريشه مطالبات اجتماعي و سياسي بوده است.

اگر در سال 98 موضوع به سرعت جمع نمي‌شد، شك نكنيد طبقه متوسط نيز به ميدان ورود مي‌كرد و پيگير مطالبات خود مي‌شد. هرچند در سال 98 بهانه آغاز اعتراضات اقتصادي و موضوع گراني بنزين بود، اما در آن رخداد نيز مطالبات سياسي و اجتماعي در تجمعات اعتراضي سال98 نقش اصلي را داشت. فقط بهانه‌اش اقتصادي بود.

ماجراي سال 98 تبعات فراواني براي كشور داشت و مانند يك زخم درمان‌نشده باقي ماند. من معتقدم در تمام سال‌هاي پس از انقلاب هيچ حادثه‌اي از اين منظر نمي‌تواند با رخداد آبان 98 برابري كند. حادثه‌اي كه شكافي را شكل داد كه هنوز هم پر نشده است. حتي ريشه بسياري از تحركات اين روزها را نيز مي‌توان در سال98 جست‌وجو كرد. زخم‌هاي عميقي در آن سال ايجاد شدند كه هنوز هم مرهمي براي آنها تدارك ديده نشده است. مبتني بر اين واقعيت‌هاست كه اين روزها مسوولان تلاش مي‌كنند بدون خشونت گسترده موضوع را جمع كنند. يعني نمي‌خواهند حادثه آبان 98 در مهر 1401 تكرار شود. اينكه آيا مي‌توانند يا نه بحث ديگري است.

متاسفانه در برخي برهه‌ها به نظر مي‌رسد كه ارتباط تصميم‌سازان با واقعيت‌هاي موجود در جامعه، ارتباط پويايي نيست. بايد از تجربه‌هاي تاريخي درس بگيريم و اين اشتباهات را تكرار نكنيم، بايد ببينيم محمد رضا پهلوي چه كرد كه باعث دگرگوني عظيم سال57 شد. يك نمونه از اشتباهات گذشته در بستر تاريخ را براي شما شرح مي‌دهم، هر سال در 21 آذر، محمدرضا پهلوي به مناسبت نجات آذربايجان در مراسمي حاضر مي‌شد. آخرين سالي كه شاه در مراسم روز 21آذر حاضر شد مربوط به سال56 است. يعني چند ماه قبل از توفان انقلاب. شاه در آن مراسم اعلام كرد من و ارتش و مردمم اجازه نمي‌دهيم ايران به ايرانستان تبديل شود. تصور شاه اين بود كه كشور با سرعت به سمت پيشرفت حركت مي‌كند و گروهي اندكي كه از سوي دشمنان تحريك و تهييج و تطميع مي‌شوند، معترضند. شاه تصور مي‌كرد كه به زنان حق راي و حق طلاق و... داده، به كشاورزان زمين داده و به طبقه متوسط رفاه داده و... بنابراين اكثر اين اقشار با او همراهند. تنها گروهي روشنفكر و دانشجو و چپ از نظر او مخالف ايده‌هايش بودند. تحولات بعدي نشان داد كه شاه تا چه اندازه با واقعيت‌هاي عيني جامعه ايراني بيگانه بود. اين تجربه تاريخي پيش روي ماست، مبتني بر اين تجربه سياستگذاران همواره بايد نگران درك خود از واقعيت‌هاي جريان يافته در جامعه باشند و تلاش كنند اين دريافت را به روز آوري كنند. شاه چون قبول نداشت كه سياست‌هايش اشتباه بوده، هيچ تلاشي براي اصلاح آنها صورت نداد. نمونه ديگري از اين رويكردها را صدام داشت كه خود را رهبر و نجات بخش عرب‌ها مي‌دانست. اين داشته‌هاي تاريخي درس‌هاي فراواني براي ما دارد كه بايد از آن بهره برد.

حضور خياباني تنها در يك صورت مي‌تواند نفعي براي توسعه سياسي داشته باشد و آن اينكه اين تجمعات همراه با نفي خشونت و حركات راديكال باشد و پيامي را به تصميم‌سازان منتقل كند. اما چرا امروز شرايط كشور با دوران شاه متفاوت است؟ در گذشته همه مسيرها به شخص شاه ختم مي‌شد، هويدا، اسداله علم و...تاثيري نداشتند.امروز چهره‌هايي در عرصه سياسي كشور حضور دارند كه واقعيت‌هاي موجود در كشور را درك كرده و تلاش مي‌كنند به متوليان منتقل كنند. چهره‌هايي چون سيد محمد خاتمي، علي اكبر ناطق نوري، حسن روحاني، اسحاق جهانگيري، علي لاريجاني، محمدرضا باهنر و... ميان اصلاح‌طلب، ميانه‌رو و اصولگرا .وجود دارند كه منشا اثر هستند. ممكن است، برخورد مناسبي با اين چهره‌ها صورت نگيرد و از چرخه تصميم‌سازي‌ها خارج شوند، در ليست اعضاي مجمع تشخيص قرار نگيرند، رد صلاحيت شوند و... اما اين افراد حلقه ارتباطي ميان مطالبات مردم و تصميم‌سازان و سياستگذاران هستند. شايد اين تجمعات خياباني، اين پيام را به طيف‌هاي راديكال‌تر فعال در سيستم و سياستگذاران منتقل كند كه به گونه‌اي ديگر بينديشند و اينقدر موضوعات را يك بعدي نگاه نكنند و اجازه دهند اين حلقه ارتباطي نقش خود را ايفا كند.

بله ممكن است تندروها به اين جمع‌بندي برسند كه از همان شب اول ماجراي مهسا اميني و آغاز اعتراضات در سنندج، سقز، ديواندره و...بايد موضوع به سرعت جمع مي‌شد. همين امروز هم برخي طيف‌ها وجود دارند كه معتقد به برخورد چكشي هستند. اماخوشبختانه هنوز افرادي در ساختار سياسي كشور هستند كه با اين نوع تندروي‌ها مخالفند.

كسر قابل توجهي از سياسيون در داخل كشور و بسياري نيز در خارج مي‌گويند كه خير، نمي‌توان مطالبات را از طريق صندوق‌هاي راي و...دنبال كرد.اين دسته از افراد هرشخص و جرياني كه از كنشگري سياسي معقول صحبت كند را خيانتكار مي‌دانند و به آنها فحش مي‌دهند و آنها را گماشته، سوپاپ اطمينان و...مي‌دانند. اشكال ندارد بگذاريد، براندازها فحاشي و تهديد كنند. جالب اينجاست كه تندروهاي داخلي هم همين رفتار را دارند، يعني چهره‌هاي اصلاح‌طلب و ميانه رو را با همان الفاظي مي‌رانند كه براندازها طعنه مي‌زنند. اما ايرادي ندارد، بايد ديد چه نوع رفتار سياسي و اجتماعي و عمومي به نفع مردم و فرداي جامعه است.ترويج خشونت، رفتارهاي راديكال و غير معقول هيچ فايده‌اي براي فرداي نسل‌هاي اين كشور ندارد و گرهي از هزار توي مشكلات باز نمي‌كند. اگر داشت، امروز وضعيت كشورمان اين‌گونه نبود،بلكه بايد سياستگذاران و تصميم‌سازان را به سمت اصلاحات تدريجي، اما پايدار سوق داد.

چون شاه اساسا اعتقادي به اصلاح نداشت. او احساس مي‌كرد، هر آنچه انجام داده درست است. برويد مصاحبه‌اش با اوريانا فالاچي را بخوانيد. مي‌گفت كدام حاكمي مانند من به مردمش آزادي، رفاه و توسعه داده است. كدام حاكمي مانند من مردم‌دار است. او توهمي داشت كه همه‌چيز خود را بر اثر اين توهم باخت.

خطري كه كشور را تهديد مي‌كند از جانب همين تفكرات افراطي است. اين افراد امروز هم مي‌گويند چرا محكم‌تر به دهان مطالبه‌كنندگان زده نشده است. اين هم خطرناك است و تبعات خطرناكي به دنبال دارد. بايد صداي مردم را شنيد و مطالبات آنها را پيگيري كرد. اما به‌‌رغم اين واقعيت، تفاوت اين ساختار سياسي با ساختار سياسي دهه 50، همان حضور يك حلقه ميانه است كه مطالبات مردم را حمل مي‌كنند و به گوش تصميم‌سازان مي‌رسانند. چهره‌هايي كه نام آنها را بردم؛ اينها هستند كه از يك رفتار معقول صحبت مي‌كنند و خواستار اصلاح وضع موجود در بستر غير خشونت‌آميز هستند.

حتما همين‌طور است. مثلا سيد محمد خاتمي چه قدرتي دارد. عباس عبدي چه قدرتي دارد. كرباسچي و تاجزاده و... چه قدرتي دارند؟ قدرت همه اينها را كه جمع كنيد در ظاهر به اندازه يك افسر اطلاعاتي صاحب قدرت نيستند. اما قدرت اين افراد در توانايي آنها براي اقناع عمومي و به صحنه كشاندن مردم است. نفوذ آنها توانايي است كه براي جلب افكار عمومي دارند.اتفاقا اين براي كشور يك ظرفيت قابل توجه است. به همين دليل هم تندروها از آنها بيزارند چون كاري را كه آنها نمي‌توانند انجام دهند براي اينها شدني است.

اميدوارم اين‌گونه نشود و سياستگذاران متوجه تحولات باشند. نبايد فضاي سياست ورزي معقول و قانوني در كشور به اندازه‌اي محدود شود كه اين تصور عمومي شكل بگيرد مسير تغيير از عرصه‌هاي خياباني مي‌گذرد. مردم بايد احساس كنند از دل يك كنشگري سياسي و اجتماعي خردمندانه مي‌توانند مطالبات خود را دنبال كنند. در غير اين صورت فضاي عمومي جامعه همچنان آبستن تحولات تازه‌اي خواهد بود. من از اين مي‌ترسم.