رزمايش سپاه و اظهارات وزير خارجه در ارمنستان، اهميت ثبات و امنيت در منطقه را براي ايران نشان داد
پيام واضح ايران در قفقاز
محسن پاك‌آيين: تهران در صورت تلاش براي تغيير مرزها تصميم مقتضي را خواهد گرفت
شهاب شهسواري
پنجشنبه هفته گذشته همزمان با آخرين روز رزمايش نيروي زميني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در كرانه ارس، حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه به ارمنستان سفر كرد تا در ديدار با مقام‌هاي اين كشور بر اهميت صلح و ثبات در منطقه قفقاز جنوبي و مخالفت ايران با هرگونه تغيير در مرزهاي منطقه تاكيد كند. در سفر اميرعبداللهيان به ارمنستان، تهران در ادامه تلاش‌هاي خود براي حفظ مرزهاي سنتي و دالان‌هاي تاريخي منطقه، سركنسولگري ايران را در شهر قاپان در استان سيونيك ارمنستان افتتاح كرد و مذاكراتي براي تكميل كريدور جنوب-شمال، از مسير ايران و ارمنستان براي اتصال اقيانوس هند به درياي سياه، انجام داد. همزمان با افتتاح سركنسولگري ايران در قاپان، نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان و آرارات ميرزويان، وزير خارجه اين كشور در ديدارهاي‌شان با حسين اميرعبداللهيان، بر آمادگي ارمنستان براي تاسيس سركنسولگري ارمنستان در تبريز تاكيد كردند. همزمان نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در رزمايش ۳ روزه ايران مقتدر، عبور از رودخانه مرزي ارس و پياده كردن نيروها آن سوي رود ارس را تمرين كردند. مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران، تاكيد مي‌كنند كه اين رزمايش به معناي تهديدي براي همسايگان نيست. سيدعباس موسوي، سفير جمهوري اسلامي ايران در جمهوري آذربايجان، در آستانه آغاز رزمايش ايران مقتدر در كرانه ارس، در توييتر نوشته بود: «پيام روشن رزمايش اقتدار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران براي كشورهاي همسايه صلح، دوستي و تحكيم امنيت پايدار و براي دشمنان اعلام آمادگي براي دفاع از مرزهاي كشور و پاسخ قاطعانه به هرگونه تهديد و مداخلات كشورها و رژيم‌هاي فرامنطقه‌اي است.»
در ماه‌هاي گذشته و با ازسرگيري درگيري‌هاي مرزي ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان و تكرار ادعاهاي باكو درخصوص تاسيس دالان زنگزور براي اتصال سرزمين اصلي جمهوري آذربايجان به جمهوري نخجوان، نگراني‌ها در مورد ازسرگيري جنگ در قفقاز جنوبي و تلاش جمهوري آذربايجان براي تصرف بخش‌هايي از خاك ارمنستان افزايش پيدا كرده است. مقام‌هاي جمهوري آذربايجان معتقدند كه براساس توافق آتش‌بسي كه پاييز ۱۳۹۹ ميان جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان با وساطت روسيه امضا شد، اين حق براي باكو درنظر گرفته‌شده است كه يك دالان اختصاصي درون خاك ارمنستان براي اتصال سرزمين اصلي به جمهوري خودمختار نخجوان ايجاد كند. ايران صراحتا در مقابل اين ادعا واكنش نشان داده است و تاكيد مي‌كند كه با هرگونه تغيير در مرزهاي كنوني در منطقه مخالف است. به‌رغم انجام رزمايش نيروي زميني سپاه در كرانه ارس، تهران همچنان تاكيد مي‌كند كه پيام اين رزمايش صلح و دوستي است. اما محسن پاك‌آيين، سفير پيشين جمهوري اسلامي ايران در آذربايجان، در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه در صورت اقدام براي تغيير مرزها در شمال ايران، تهران چه واكنشي نشان خواهد داد؟ مي‌گويد: «جمهوري اسلامي ايران اوضاع را رصد مي‌كند و در زمان مقتضي هم تصميم‌هاي لازم را مي‌گيرد. بحث تغيير مرزهاي جغرافيايي در حال حاضر جدي نيست و فقط در حد يك پيش‌بيني و تحليل است، ولي به هر شكلي، هر حادثه‌اي در منطقه تصميم‌گيري خواهد كرد.»
دالان زنگزور و خط قرمز ايران
سفير پيشين ايران در جمهوري آذربايجان در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به حساسيت بالاي شرايط در منطقه قفقاز مي‌گويد: «اختلاف جدي بين جمهوري آذربايجان و ارمنستان براي باز كردن دالان زنگزور كه آذربايجان را به نخجوان وصل مي‌كند وجود دارد.» وي به اختلاف‌نظر ميان ارمنستان و آذربايجان اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «جمهوري ارمنستان معتقد است كه اگر اين را باز شود بايد تماميت ارضي ارمنستان حفظ شود و اين كشور بتواند بر چنين دالاني اعمال حاكميت كند. آدربايجان اين دالان را يك دالان بين‌المللي مي‌داند و معتقد است كه نيازي به حاكميت ارمنستان نيست.» وي معتقد است كه اين اختلافات ممكن است يك جنگ تازه را در منطقه دامن بزند و مي‌گويد: «درگيري‌هاي پراكنده‌اي بين دو كشور صورت گرفته است، اگرچه فعلا آتش‌بس حاكم است، ولي ممكن است كه اين درگيري‌ها مجددا از سر گرفته شود.»
ايجاد يك دالان اختصاصي براي جمهوري آذربايجان، به شكل كامل ارتباط زميني جمهوري اسلامي ايران را با ارمنستان قطع مي‌كند، به همين دليل ايران بارها اعلام كرده است كه با هرگونه تغيير ژئوپليتيك و مرزهاي ملي در منطقه قفقاز جنوبي مخالف است. در همين راستا روز پنجشنبه اميرعبداللهيان در نشست خبري مشترك با آرارات ميرزويان، همتاي ارمني گفته بود: «رييس‌جمهور آذربايجان در گفت‌وگوهاي ديپلماتيك گفته كه هيچ برنامه‌اي آذربايجان براي تغيير ژئوپليتيك منطقه و مرزهاي منطقه نخواهد داشت ولي ما در عالي‌ترين سطوح نسبت به تغيير ژئوپليتيك و مرزهاي منطقه به مقامات ذي‌ربط هشدارها را داده‌ايم و ايران از همه ظرفيت‌ها براي ممانعت از اين اقدام برخوردار است.» به گزارش خبرگزاري فارس، وي افزود: «ايران هرگونه تغيير در ژئوپليتيك منطقه را تحمل نخواهد كرد و اين را خط قرمز خود مي‌دانيم و همه گونه تدابير لازم را براي جلوگيري از چنين نياتي به كار خواهيم گرفت.»
نگراني از دخالت خارجي
يكي از موضوع‌هايي كه در اظهارات مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران بازتاب گسترده‌اي دارد، هشدار در مورد حضور نيروهاي خارجي در منطقه است. محسن پاك‌آيين معتقد است: «وضعيت جاري منطقه باعث شده است كه كشورهاي خارج از منطقه فعال شوند و از اين فرصت استفاده كنند و سعي كنند حضور و نفوذ خود را در اين منطقه افزايش دهند.» وي به تلاش امريكا براي نقش‌آفريني بيشتر در منطقه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «سفر خانم نانسي پلوسي رييس كنگره امريكا به ارمنستان و پيام‌هايي كه از آنجا به آذربايجان داد و قبل از آن هم رييس سازمان سيا سفري به ارمنستان كرده بود، نشان‌دهنده تلاش‌هاي امريكا براي نقش‌آفريني گسترده‌تر در منطقه است.» پاك‌آيين همچنين به حضور اتحاديه اروپا در منطقه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «سازمان امنيت و همكاري اروپا تصميم گرفت كه ۴۰ نفر را به عنوان ناظر به عنوان ناظر به مرزهاي ارمنستان و آذربايجان بفرستد. اينها در كنار روسيه كه در اين منطقه فعال است نشان‌دهنده اين است كه كشورهاي خارج از منطقه هم به مساله قفقاز توجه دارند.» علاوه بر همه اينها، يكي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي ايراني افزايش نفوذ و حضور اسراييل در منطقه قفقاز است. سفير پيشين ايران در جمهوري آذربايجان مي‌گويد: «در اين ميان حضور پنهان رژيم صهيونيسيت كه هم با با آذربايجان و هم با ارمنستان رابطه دارد و علاقه‌مند به تداوم اين جنگ‌افروزي است، بيش از پيش قابل توجه است.» تركيه، طرف ديگري است كه در دو سال گذشته نقش‌آفريني خود را در منازعه ارمنستان و آذربايجان افزايش داده است و در نبردهاي اخير چه به لحاظ سياسي و چه به لحاظ نظامي از باكو حمايت كرده است. پاك‌آيين در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «تحريك‌هاي تركيه در مقاطع مختلف براي اين است كه خصومت آذربايجان را در مقابل ارمنستان كماكان زنده نگه دارد. اينها شرايطي را به وجود آورده است كه ممكن است ثبات و امنيت در منطقه قفقاز به خصوص در كناره رود ارس و مرزهاي ايران از بين برود.»
آرارات ميرزويان، وزير خارجه ارمنستان گفت: «تمام مسيرهاي ارتباطي كه بايد باز شود در همه جهات بايد تحت نظارت و كنترل و قانون اساسي كشوري باشد كه اين مسير از آن كشور عبور مي‌كند. هر مسيري كه رسيدن به نخجوان به آذربايجان را ايجاد مي‌كند براي اتباع دو كشور و اتباع ثالث مي‌توانيم راه‌هاي زيادي را براي اين بررسي كنيم. نمي‌خواهم وارد جزييات شوم ولي خواسته اصلي طرف ارمني اين است كه مسيرهاي عبوري از خاك ارمنستان بايد طبق قانون و كنترل ارمنستان باشد، ولي متاسفانه با رويكرد بدون سازش طرف آذربايجان مواجه بوديم كه حاضر به كوتاه آمدن و سازش نبودند. گاهي وقت‌ها كشورهاي ثالث و حتي كشورهايي كه مورد انتظار نبودند در راستاي اجراي اين پروژه نظرات و مداخلاتي مي‌كنند كه صحبت‌هايي درباره ايجاد كريدور مي‌كنند كه اين موضوع امكانپذير نيست.»
كريدور درياي سياه به خليج‌فارس
يكي از ابتكارهاي جمهوري اسلامي ايران براي حفظ مسيرهاي سنتي ارتباط ايران با ارمنستان، ابتكار دالان جنوب- شمال و اتصال از اقيانوس هند به درياي سياه از طريق ارمنستان است. اميرعبداللهيان در مراسم افتتاح سركنسولگري ايران در ارمنستان تاكيد كرد كه استان سيونيك ارمنستان يكي از بلوك‌هاي اصلي كريدور جنوب به شمال است. وي تصريح كرد: «ارمنستان را يكي از مسيرهاي مهم ترانزيت شمال جنوب مي‌دانيم و براي تقويت اين مسير ترانزيتي و گسترش آن حداكثر همكاري را با ارمنستان خواهيم داشت.» اميرعبداللهيان، همچنين در نشست خبري مشترك با وزير خارجه ارمنستان تاكيد كرد: «يكي از موضوعات دردستور كار ما اين كريدور است و در نظر داريم با توجه به اهميت و جايگاه هند و نقشي كه مي‌تواند ايفا كند يك فرمت سه جانبه بين ايران، هند و ارمنستان طراحي شود تا بتوانيم در تحقق اهداف اين مسير مهم ترانزيتي بيش از پيش تاثيرگذار باشيم.»
وزير خارجه ارمنستان درباره كريدور درياي سياه- خليج‌فارس گفت: «ارمنستان علاقه‌مند به اين كريدور است از درياي سياه به خليج‌فارس. ما و ايران و بلغارستان توافق خود را امضا كرديم و مذاكرات با ديگر كشورها در حال انجام است و حتي كشورهايي كه از ابتدا در اين برنامه مشاركت نداشتند. فكر مي‌كنم اين كريدور براي خيلي مي‌تواند قابل توجه باشد از جمله هند و بتوانيم اين پروژه را اجرايي كنيم.»
محسن پاك‌آيين به «اعتماد» مي‌گويد: «سفر آقاي اميرعبداللهيان به ارمنستان هم مهم بود. هم تاكيد بر ضرورت تامين امنيت ارمنستان و همچنين تاسيس سركنسولگري ما در قاپان هم مويد سياست ايران مبني بر تامين صلح و ثبات در منطقه و تقويت روابط با همسايگان است.»
واكنش باكو به تحركات ايران در منطقه
به‌رغم تاكيد مقام‌هاي ايران مبني بر پيام صلح و دوستي رزمايش اخير نيروي زميني سپاه پاسداران، مقام‌هاي جمهوري آذربايجان نسبت به اين رزمايش و اظهارات وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران واكنش منفي نشان داده‌اند. سياوش نوروزوف، رييس كميته امور منطقه‌اي پارلمان جمهوري آذربايجان مدعي شده است: «اقدامات اخير ايران عليه (جمهوري) آذربايجان را نمي‌توان روابط حسن همجواري تلقي كرد.» به گزارش فارس به نقل از آرمنيا نيوز، وي با اين ادعا كه تغيير مرزهاي تاريخي و ژئوپليتيك منطقه بر ايران به عنوان كشور هم‌مرز با دو جمهوري ارمنستان و آذربايجان تاثيري ندارد، اظهار داشت: «امروز، ايران اظهارتي درباره اينكه مرزها را نمي‌توان تغيير داد، بيان مي‌كند. ما درباره مرز ارمنستان و آذربايجان حرف مي‌زنيم. ارمنستان و آذربايجان براساس نقشه برخي دوران‌ها تصميم‌گيري خواهند كرد و مرزهاي بين دو كشور منطبق با آن تعيين خواهد شد. اين چه ربطي به يك كشور ثالث از جمله ايران دارد كه در اين مسائل مداخله مي‌كند.»
محسن پاك‌آيين معتقد است كه اظهارات مقام‌هاي ايراني درخصوص مخالفت با تغيير مرزها، دخالت در امور داخلي ديگر كشورها نيست. وي مي‌گويد: «در اينكه اين اختلاف‌ها و درگيري‌ها بين آذربايجان و ارمنستان است ترديدي نيست و ما هم معتقديم كه اين درگيري‌ها بايد توسط همين دو كشور حل و فصل شود و كشورهاي ديگر هم دخالت نكنند. خود ما هم قصد دخالت نداريم.» پاك‌آيين تصريح مي‌كند: «رزمايش اخير هم در خاك ايران انجام شده است و به معناي دخالت در امور داخلي كشورهاي ارمنستان و آذربايجان نيست.» وي تاكيد كرد: «موضع ايران در مورد عدم تغيير ژئوپليتيك منطقه يك موضع اصولي است كه به نفع همه كشورهاي منطقه است و دخالت در امور كشورهاي ديگر هم تلقي نمي‌شود.» به گفته پاك‌آيين: «به اين دليل كه هرگونه تغيير مرزها منجر به جنگ جديدي در منطقه خواهد شد و اين جنگ جديد پاي كشورهاي ديگر را باز مي‌كند و طولاني خواهد شد و تمام حوزه قفقاز به خصوص بخش جنوبي آن از اين درگيري‌ها متضرر خواهند شد. ما ساليان دراز به خاطر جنگ قره‌باغ شاهد اين درگيري‌ها در حوزه قفقاز بوديم و نمي‌خواهيم جنگ ديگري رخ دهد و اين جنگ فقط در شرايطي رخ مي‌دهد كه شاهد تغيير مرزها در منطقه باشيم. اتفاقا اين موضع را مقام‌هاي رسمي جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان هم چند بار در روزهاي اخير تكرار كرده‌اند كه به دنبال تغيير مرزهاي جغرافيايي و نقض تماميت ارضي كشور مقابل نيستند و قصد دارند كه با مذاكره و مسالمت‌آميز مشكلات‌شان را حل كنند.»
سياوش نوروزوف در عين حال گفته است كه هيچ تهديدي از سوي باكو عليه ايران وجود ندارد و نمي‌تواند وجود داشته باشد. وي مدعي شد: «و در اين مورد درباره چه رزمايشي حرف مي‌زنيم، وقتي تجهيزات سنگين، توپخانه، تجهيزات آنجا جمع مي‌كنيد؟! اگر اين رزمايش نيروهاي مرزي ايران با سلاح سبك بود، قابل درك بود. اما آنها با تجهيزات سنگين، موشك و توپخانه رزمايش انجام مي‌دهند. مشخص است كه نمايش قدرت است... ايران فضاي كافي ندارد كه در ساحل پنج متري ارس تمرين انجام مي‌دهد؟ مساحت به آن بزرگي دارد. برويد در جزيره كيش، ساحل اقيانوس هند رزمايش انجام دهيد؟! چرا در سواحل ارس؟! چرا به نمايش، معبر و پل روي ارس نياز است؟! از رودخانه ارس مي‌توان با دوچرخه رد شد، نيازي نيست براي عبور دادن تانك پل بزنيد.»
محسن پاك‌آيين در اين خصوص مي‌گويد: «جمهوري اسلامي ايران در دو حوزه فعال شده است. در حوزه نظامي رزمايش نيروي زميني سپاه، اقدام بسيار مهمي بود. پيام اين رزمايش پيام دوستي به كشورهاي همسايه ايران از جمله ارمنستان و آذربايجان بود. نشان داد كه ايران به دنبال حفظ ثبات و امنيت در منطقه و در حوزه قفقاز و در حاشيه ارس است. در عين حال پيامي به كشورهايي كه چشم طمع به منطقه دارند، بود كه جمهوري اسلامي ايران حضور كشورهاي فرامنطقه‌اي را براي تامين امنيت اين منطقه نمي‌پذيرد. در عين حال مخالف جدي تغيير مرزهاي جغرافيايي و نقض تماميت ارضي كشورهاي پيرامون خود است و در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام خواهد داد. اين هم پيامي بود براي بدخواهان صلح و امنيت در منطقه.»
وي تاكيد كرد: «در مجموع اميدواريم كه پيام‌هاي اين رزمايش و اين سفر توسط مخاطبينش درك شده باشد و شاهد دوستي بيشتر با كشورهاي پيراموني و تقويت امنيت در منطقه باشيم.»