چگونه رياض دولت بايدن را در مورد افزايش توليد نفت خام فريب داد
توافق خيالي با بن‌سلمان
شهاب شهسواري
تازه‌ترين اطلاعات منتشر شده نشان مي‌دهد زماني كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا تيرماه سال جاري به عربستان سعودي سفر كرد، مقام‌هاي امريكايي تصور مي‌كردند كه با اين سفر موافقت رياض را براي افزايش چشمگير توليد نفت خام با هدف كاهش قيمت جهاني نفت جلب مي‌كنند. همزمان با افزايش اختلاف‌هاي ميان واشنگتن و رياض به دليل تصميم دولت عربستان سعودي به موافقت با كاهش شديد سقف توليد نفت خام توسط اوپك پلاس، يك رسانه امريكايي در گزارشي به نقل از مقام‌هاي آگاه امريكايي از فرآيندي نوشته است كه باعث شده بود دولت بايدن تصور كند يك توافق با محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي براي افزايش توليد نفت خام توسط عربستان منعقد كرده است. سفر بايدن به عربستان با انتقادهاي گسترده‌اي مواجه شده بود، از جمله اينكه بسياري اين سفر را عقب‌نشيني رييس‌جمهور امريكا از شعارهايش در مورد رسيدگي به موارد نقض حقوق بشر توسط رياض و پيگيري پرونده قتل جمال خاشقجي مي‌دانستند. مقام‌هاي امريكايي پيش از سفر بايدن به عربستان، توانسته بودند به صورت شفاهي با مقام‌هاي عربستان براي افزايش توليد نفت خام توافق كنند، اما رويدادهاي بعدي نشان داد كه سعوديها كاملا منكر وجود چنين توافقي هستند. تصميم ماه گذشته عربستان سعودي در موافقت با روسيه براي كاهش دو ميليون بشكه‌اي سقف توليد اوپك‌پلاس، با واكنش تند مقام‌هاي امريكايي مواجه شد. عده‌اي از نمايندگان كنگره امريكا به دنبال اين هستند كه فروش تسليحات امريكايي به عربستان را متوقف كنند و عواقب ديگري براي اين تصميم رياض در نظر بگيرند. با اين حال تصوير بايدن در حال كوبيدن دست‌ها به دست‌هاي محمد بن‌سلمان در جده كه به معناي عقب‌نشيني از شعارهاي حقوق بشري او در كارزار انتخاباتي بود، در خاطرات مانده است، بدون اينكه واشنگتن بتواند هيچ مابه‌ازايي از طرف سعودي دريافت كند.
به نوشته نيويورك‌تايمز، دولت بايدن برنامه‌ريزي براي سفر به عربستان سعودي را از بهار آغاز كرد. واشنگتن از ابتدا مي‌دانست كه اين سفر انتقادهاي زيادي را بر مي‌انگيزد؛ بايدن در كارزار انتخاباتي خود محمد بن‌سلمان را محكوم كرده، دستور داده بود تا اسناد مرتبط با تحقيقات قتل جمال خاشقجي كه نشان مي‌داد احتمالا محمد بن‌سلمان دستور اين قتل را داده است، از حالت محرمانه خارج شوند و تا آن زمان از هرگونه ديدار رودررو با بن‌سلمان خودداري كرده بود. با اين حال تعدادي از دستياران بايدن منافع كوتاه‌مدت و درازمدتي در بهبود روابط واشنگتن و رياض مي‌ديدند. آنها معتقد بودند كه رابطه با رياض مي‌تواند در موضوع يمن، ايران و افزايش پذيرش اسراييل در منطقه كارساز باشد. علاوه بر همه اينها، تعدادي از اطرافيان رييس‌جمهور امريكا معتقد بودند كه اين سفر مي‌تواند باعث جذب عربستان سعودي براي قانع كردن اوپك به افزايش توليد نفت همزمان با جنگ روسيه عليه اوكراين و افزايش قيمت جهاني انرژي شود.
اصلي‌ترين حاميان اين سفر، آموس هوچستاين، فرستاده ويژه امور انرژي و برت مك‌گورك، مقام بلندپايه شوراي امنيت ملي، در طول بهار با محمد بن‌سلمان و مشاورانش ديدار كردند. به گفته مقام‌هاي امريكايي ارديبهشت‌ماه يك توافق محرمانه در دو بخش با مقام‌هاي سعودي به دست آمد. بخش اول اين اين توافقنامه اين بود كه افزايش ۴۰۰ هزار بشكه‌اي سقف توليد اوپك پلاس كه براي سپتامبر برنامه‌ريزي شده بود، در ماه‌هاي جولاي و آگوست انجام شود و بعد از آن هم عربستان اين سازمان را وادار كند كه از ماه سپتامبر تا دسامبر هر ماه ۲۰۰ هزار بشكه نفت ديگر به توليد اضافه كند. در نخستين گام اوپك پلاس در ماه ژوئن برنامه‌ريزي براي افزايش سقف توليد در ماه سپتامبر را اعلام كرد و سعوديها نشان دادند كه به بخش اول توافق پايبندند. درست در همان روز بود كه كاخ سفيد رسما اعلام كرد كه بايدن براي سفر به عربستان سعودي آماده مي‌شود.
برخي نمايندگان دموكرات كنگره نسبت به اين اقدام آشتي‌جويانه بدبين بودند. آدام شيف، نماينده از ايالت كاليفرنيا و رييس كميته اطلاعاتي مجلس نمايندگان، علنا اعلام كرد كه جو بايدن نبايد به عربستان سفر كند. او با همراهي ۵ عضو بلندپايه دموكرات مجلس نمايندگان، روز ۷ ژوئن، ۵ روز بعد از اعلام رسمي سفر بايدن به عربستان با ارسال نامه‌اي به كاخ سفيد خواهان رويكرد محتاطانه كاخ سفيد در مقابل عربستان سعودي شدند و تاكيد كردند: «عدم تمايل عربستان سعودي به ايجاد ثبات در بازار انرژي عامل تامين مالي جنايات جنگي ولاديمير پوتين در اوكراين است.» در برابر اين مخالفت‌ها، كاخ سفيد اعلام آمادگي كرد تا در جلسات غيرعلني، در مورد تلاش‌هاي ديپلماتيك دولت در مورد جنگ يمن، ايران و روابط عربستان سعودي با اسراييل به نمايندگان توضيح بدهد. در جلسات استماع با نمايندگان عضو كميته‌هاي اطلاعاتي و روابط خارجي، مك‌گورك و هوچستاين جزييات توافق‌هاي مختلفي را كه با عربستان سعودي انجام داده بودند، از جمله توافق افزايش توليد نفت خام را براي نمايندگان توضيح دادند. براي نمايندگان دموكراتي كه در جلسات استماع دستياران بايدن حضور داشتند، وعده‌هاي سعوديها در مورد نفت خام مي‌توانست هم كمك حال مصرف‌كنندگان امريكايي باشد كه زير بار تورم كمر خم كرده بودند و هم كمك حال بايدن و حزب دموكرات در آستانه انتخابات ماه نوامبر.
با نزديك‌تر شدن تاريخ سفر بايدن به جده، قيمت نفت خام به تدريج كاهش پيدا مي‌كرد. آنچه از اين سفر بيش از ديگر مسائل در خاطره‌ها ماند، تصور كوبيدن دست‌هاي بايدن و محمد بن‌سلماني بود كه در گذشته از سوي رييس‌جمهور امريكا محكوم مي‌شد. اما پشت صحنه اين سفر، مقام‌هاي كاخ سفيد تصور مي‌كردند كه نهايتا توانسته‌اند عربستان سعودي را براي اجراي برخي تعهدات در كنار خود قرار دهند. به نوشته نيويورك‌تايمز مقام‌هاي سعودي هم مشتاق بودند تا به امريكايي‌ها نشان دهند كه به تعهدات‌شان اعتقاد دارند. آنها در طول سفر به همراهان جو بايدن يك نمودار نشان مي‌دادند كه چگونه قيمت نفت از ۱۲۰ دلار با آغاز جنگ اوكراين به ۱۰۱ دلار رسيده است. تصور اين بود كه عربستان سعودي به زودي ۱۱ ميليون بشكه نفت خام به بازار عرضه مي‌كند، سقفي كه در سال‌هاي اخير كم سابقه بود.
امريكايي‌ها با اين خيال از نشست جده خارج شدند كه توافقنامه در حال اجراست و محمد بن‌سلمان هم از آن راضي است. اما در رياض مقام‌هاي ارشد عربستان سعودي خصوصي به ديگران خبر مي‌دادند كه عربستان هيچ برنامه‌اي براي افزايش توليد نفت ندارد. نشانه‌هاي هشدارآميز زماني روشن شد كه روز ۳ آگوست، اوپك پلاس اعلام كرد كه براي ماه سپتامبر فقط ۱۰۰ هزار بشكه به سقف توليد نفت اضافه خواهد كرد، عددي كه فقط نيمي از توافق خيالي واشنگتن با عربستان بود. مقام‌هاي امريكايي مي‌گفتند كه متوجه دليل اين تصميم نشده‌اند. اما اين تصميم‌ها ادامه پيدا كرد و روز ۵ سپتامبر اعلام شد كه توليد ۱۰۰ هزار بشكه كاهش پيدا مي‌كند، يعني عقب‌نشيني از تصميم ماه قبل. از آن زمان بود كه نگراني و بهت مقام‌هاي امريكايي از مسيري كه عربستان سعودي انتخاب كرده است، آغاز شد. در همان ماه سپتامبر بود كه مقام‌هاي امريكايي زمزمه‌ها در مورد تصميم اوپك‌پلاس براي كاهش شديد توليد نفت در ماه اكتبر را شنيدند. مقام‌هاي امريكايي تلاش را براي ترغيب محمد بن‌سلمان به عقب‌نشيني از اين تصميم آغاز كردند.
مقام‌هاي امريكايي روز ۲۴ سپتامبر با محمد بن‌سلمان و برادرش عبدالعزيز بن‌سلمان، وزير انرژي عربستان سعودي، ديدار و گفت‌وگو كردند. در اين ديدار محمد بن‌سلمان به امريكايي‌ها قول داد كه خبري از كاهش توليد نخواهد بود. اما درست چهار روز بعد كاخ سفيد خبردار شد كه محمد بن‌سلمان، درست خلاف اين تصميم را گرفته است. مقام‌هاي سعودي به امريكايي‌ها گفته بودند كه در جلسه اوپك‌پلاس در وين، رياض از كاهش توليد حمايت خواهد كرد. جانت يلن، وزير خزانه‌داري امريكا تلفني با محمد الجدعان، وزير دارايي عربستان سعودي گفت‌وگو و تلاش كرد او را براي جلوگيري از كاهش توليد نفت اوپك‌پلاس قانع كند.
مقام‌هاي امريكايي معتقدند كه محمد بن‌سلمان تحت تاثير يك نشست بلندپايه با حضور عبدالعزيز بن‌سلمان، وزير انرژي كه استدلال كرده است افزايش توليد باعث كاهش قيمت نفت خام تا ۵۰ دلار خواهد شد، تصميمش را عوض كرده است. به اعتقاد مقام‌هاي امريكا، وزير انرژي عربستان در اين نشست گفته است كه در صورت افزايش توليد نفت، تامين منابع ارزي براي برنامه اقتصادي داخلي عربستان غيرممكن مي‌شود. در برابر عده‌اي از مقام‌هاي امريكايي معتقدند كه نفوذ ولاديمير پوتين باعث اين تصميم شده است. به گفته اين افراد عبدالعزيز بن‌سلمان، وزير انرژي روابط نزديكي با مقام‌هاي روس نزديك به رييس‌جمهور اين كشور دارد و به خصوص به الكساندر نوواك، معاون نخست‌وزير و مسوول سياستگذاري انرژي روسيه بسيار نزديك است.
مقام‌هاي سعودي هر گونه همراهي با روسيه را تكذيب مي‌كنند و مي‌گويند كه خودشان را به عنوان يك ميانجي طبيعي در جنگ اوكراين مي‌دانند. برخي مقام‌هاي امريكايي معتقدند كه احتمال همداستاني رياض و مسكو را مي‌توان از جلسه بعدي اوپك پلاس كه براي ۴ دسامبر (۱۳ آذر) برنامه‌ريزي شده است، دريافت. امريكا و متحدان اروپايي قرار است ماه آينده برنامه تحريم نفت روسيه و وضع سقف قيمت براي خريد نفت از روسيه را عملي كنند. اما اين برنامه به شدت به عملكرد عربستان سعودي بستگي دارد. اگر رياض از افزايش سقف توليد نفت اوپك‌پلاس خودداري كند، آنگاه با اجراي تحريم‌هاي جديد عليه روسيه، قيمت نفت به شدت افزايش خواهد يافت و تلاش‌هاي دولت امريكا عليه روسيه را با مشكل مواجه مي‌كند و باعث تورم جهاني مي‌شود.