نگاهي به اسناد استراتژي دفاع ملي ايالات متحده
«ايران به دنبال بمب هستهاي نيست»
چين و روسيه جدي‌ترين تهديدها عليه امنيت ملي امريكا شناخته شدند
محمدحسين لطف‌الهي
هشت ماه پس از حمله سراسري روسيه به اوكراين و درست در شرايطي كه چين به تقويت توان هستهاي، فضايي و سايبري خود مشغول است، پنتاگون سندي را منتشر كرد كه در آن استراتژي دفاع ملي ايالات متحده، وضعيت زرادخانه‌هاي هستهاي امريكا و سياست اين كشور در خصوص دفاع موشكي تشريح شده است.
در اين سند مهم كه با نام سند «استراتژي دفاع ملي ايالات متحده» شناخته مي‌شود، دولت جو بايدن از چين و روسيه به عنوان جدي‌ترين تهديدها عليه امريكا نام برده اما ميان اين دو قدرت «تجديدنظرطلب» تفاوت قائل شده و ضمن توصيف چين به عنوان يك تهديد «آرام» اما رو به رشد، از روسيه به عنوان يك تهديد «حاد» اما رو به افول نام برده است. وزارت دفاع امريكا در اين سند به اولويت تهديدها عليه ايالات متحده، واكنش نيروهاي مسلح به تهديدها و طيف گسترده‌اي از موضوعات را نظير بودجه يا اينكه چه سلاح‌هايي بايد توسعه پيدا كنند، مورد بررسي قرار داده است. قابل پيش‌بيني بود كه اين سند با آخرين سند استراتژي دفاع ملي در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ كه سال 2018 منتشر شده تفاوت‌هايي معنادار داشته باشد اما سند دولت بايدن با آخرين سند استراتژي امنيت ملي كه در يك دولت دموكرات منتشر شده بود (دولت باراك اوباما) نيز تفاوت‌هايي جدي دارد و نشان مي‌دهد چگونه جهان طي يك دهه گذشته دچار تغييراتي اساسي و بنيادين شده است.
در آخرين سند استراتژي دفاع ملي ايالات متحده در دولت اوباما، وزارت دفاع امريكا در پي كاهش وابستگي ايالات متحده به نقش تسليحات هستهاي در افزايش توان بازدارندگي بود. همچنين آنها از روسيه و چين به عنوان شركاي مهم در مسير خلع سلاح هستهاي كره شمالي و جلوگيري از دستيابي جمهوري اسلامي ايران به بمب هستهاي نام مي‌بردند. سند جديد هرچند جزييات زيادي را از تغييرات به وجود آمده در تاكتيك‌ها و نيروي انساني پنتاگون براي مقابله با تهديدات جديد مطرح نمي‌كند اما با دقت قابل توجهي به توصيف تهديدهاي پيش روي امريكا به ويژه دو كشور چين و روسيه مي‌پردازد.
موضوع ايران نيز از موضوعات مهم مورد اشاره در اين سند است. در بخش بررسي وضعيت هستهاي جهان در سال 2022، توضيحات زيادي در خصوص آنچه امريكايي‌ها «جاه‌طلبي‌هاي هستهاي ايران» مي‌خوانند داده شده و برخي تسليحات رونمايي شده در سال جديد ميلادي نيز مورد بررسي قرار گرفته شده است. يكي از محورهاي اصلي سند راهبردي جديد مفهوم «مهار يكپارچه» است كه به معناي استفاده همزمان امريكا از قدرت نظامي، اقتصادي و ديپلماتيك و درعين حال همكاري نزديك با متحدان اين كشور، از جمله در زمينه جنگ‌افزارهاي هستهاي امريكا، با هدف منصرف كردن دشمنان از حمله نظامي است.
از نكات جالب توجه درباره اين سند، اين است كه از زمان انتشار آن در ماه مارس به صورت طبقه‌بندي‌شده به‌روزرساني خاصي روي آن صورت نگرفته و به رغم تحولات قابل توجهي كه از آن زمان در جهان اتفاق افتاده پنتاگون هنوز تصميم به تغيير دوباره سند استراتژي دفاع ملي امريكا نگرفته است. در ادامه به بررسي بخش‌هاي جالب توجه اين سند خواهيم پرداخت.
1. تهديد هستهاي روسيه
پنتاگون حمله نظامي روسيه به اوكراين را به عنوان مثالي به كار مي‌برد كه نشان مي‌دهد «تهديد هستهاي براي آينده جهان همچنان وجود دارد و اين تهديد در يك رقابت ژئوپليتيكي مي‌تواند افزايش پيدا كند.» در اين سند تاكيد شده كه روسيه از سلاح‌هاي هستهاي به عنوان سپري در برابر فشارها عليه تجاوز نظامي غيرموجه به كشور همسايه بهره مي‌برد.
پنتاگون، روسيه را كشوري مجهز به 2000 سلاح تاكتيكي هستهاي توصيف كرده كه در حال حاضر به هيچ معاهده‌اي براي محدود كردن تعداد اين تسليحات متعهد نيست و اين احتمال وجود دارد در شرايط خاص براي نهايي كردن پيروزي يا جلوگيري از شكست نهايي از آن استفاده كند.
در سند مذكور، نگاهي بسيار كلي به رويكرد پنتاگون براي مهار تهديد روسيه انداخته شده و هرچند ممكن است اين مساله از مشمول طبقه‌بندي شدن بخشي از سند ناشي شده باشد، وزارت دفاع امريكا تصديق كرده است كه ايالات متحده براي مواجهه با اين تهديد تغييراتي در استراتژي، آرايش و وضعيت كلي نيروهاي نظامي‌اش بايد ايجاد كند. سند جديد راهبردي وزارت دفاع امريكا درعين حال بر افزايش تحقيق و توسعه فناوري‌هاي پيشرفته از جمله هوش مصنوعي، جنگ سايبري و جنگ‌افزارهاي مافوق صوت تاكيد مي‌كند و با اشاره به چالش‌هاي سال‌هاي اخير در استخدام نيروي متخصص مي‌افزايد كه پنتاگون براي جلب اين نوع متخصصين بايد فرهنگ خود را تغيير دهد. بازبيني از تهديدهاي هستهاي و استراتژي امريكا در آرايش جنگ‌افزارهاي هستهاي به عنوان ضميمه جداگانه‌اي از اين سند منتشر شده است. استراتژي دفاع ملي ايالات متحده مجموعا دو ضميمه دارد كه ضميمه دوم، بازنگري در دفاع موشكي امريكاست. در سند مذكور آمده است: از زمان انتشار آخرين سند بازنگري دفاع موشكي در سال ۲۰۱۹ تهديدات موشكي چه در كميت و چه از نظر تنوع و پيچيدگي افزايش سريع داشته‌اند. منافع امنيت ملي امريكا به شكلي فزاينده توسط طيف وسيعي از موشك‌ها از جمله بالستيك كروز و مافوق صوت تهديد مي‌شوند. اين اولين‌باري است كه گزارش‌هاي راهبردي وزارت دفاع امريكا در هر سه عرصه بازبيني استراتژي دفاع ملي، دفاع موشكي و سياست و آرايش نيروهاي هستهاي كشور به‌طور همزمان تهيه و منتشر مي‌شود. به رغم مسائل مطرح‌شده در اين سند، هرچند تهديد هستهاي از سوي روسيه وجود دارد اما ايالات متحده همچنان معتقد است كه «هنوز» نشانه‌اي از نهايي شدن تصميم روسيه براي استفاده از «بمب كثيف» يا تسليحات هستهاي وجود ندارد.
در اين سند، روسيه يك تهديد «حاد» توصيف شده اما لويد آستين وزير دفاع ايالات متحده تاكيد دارد اين تهديد در درازمدت نمي‌تواند قدرت امريكا را به چالش بكشد و روسيه يك قدرت رو به افول است.
2. چين، خطر اصلي
بلندپروازي‌هاي هستهاي چين يكي از بزرگ‌ترين نگراني‌هاي وزارت دفاع امريكاست. سند استراتژي دفاع ملي امريكا، چين را «همه‌جانبه‌ترين و جدي‌ترين چالش براي امنيت ملي ايالات متحده» مي‌نامد و در بخش بررسي وضعيت هستهاي جهان، از اين كشور به عنوان يكي از قدرت‌هاي هستهاي كنوني و ابرقدرت‌هاي هستهاي آينده نام مي‌برد. در اين سند عنوان شده است كه پكن تصميم دارد تعداد تسليحات هستهاي استراتژيك خود را به بيش از 1000 عدد برساند: «در دهه 2030 ميلادي ايالات متحده براي اولين‌بار در تاريخ خود به جاي يك ابرقدرت هستهاي رقيب با دو ابرقدرت هستهاي رقيب روبرو خواهد شد. دو رقيب استراتژيك و دو دشمن بالقوه.»
وزير دفاع ايالات متحده روز پنجشنبه چين را قدرتي دانست كه هم قصد تغيير نظم بين‌المللي را دارد و هم از قدرتي روزافزون براي دستيابي به اين هدف بهره مي‌برد. او با استناد به همين دو دليل چين را رقيب جدي خواند و تاكيد كرد پنتاگون در تلاش براي يافتن پاسخ اين سوال است كه چگونه مي‌توان به چالش‌هاي ايجادشده از سوي پكن پاسخ داد و همزمان از بروز جنگ و تنش شديد خودداري كرد.
اسناد وزارت دفاع امريكا اشاره دارد كه چين و روسيه به‌رغم برخي اختلاف نظرها و اهداف متفاوت يك اتحاد نگران‌كننده را تشكيل داده‌اند كه با توجه به پيشرفت قابل توجه چين در حوزه فناوري‌هاي موشكي و همچنين تركيب شدن توانايي تكنولوژيكي چين با توان نظامي و هستهاي روسيه مي‌تواند خطرساز باشد.
نويسندگان سند مذكور اتفاق نظر دارند كه پكن بارها توانسته با طفره رفتن از پذيرش پيشنهادهاي امريكا از گفت‌وگو درباره سلاح‌هاي هستهاي استراتژيك فرار كند. سند سياست‌هاي راهبردهاي دفاعي امريكا خاطرنشان مي‌كند كه درگيري نظامي با چين «اجتناب ناپذير و مطلوب» نيست ولي پيشگيري از تسلط چين بر برخي از نقاط كليدي جهان را از اولويت‌هاي واشنگتن اعلام مي‌كند. قاعدتا اين اشاره‌اي به تقويت حضور نظامي چين در درياي جنوبي چين و اطراف تايوان است. اين سند مي‌افزايد كه پكن تلاش مي‌كند همكاري و پيمان‌هاي مشترك بين امريكا و كشورهاي جنوب شرقي آسيا را تضعيف كرده و از قدرت نظامي خود براي ارعاب كشورهاي همسايه بهره‌برداري مي‌كند.
3. ايران هستهاي
ايران يكي از موضوعات قابل توجه مطرح شده در سند استراتژي دفاع ملي ايالات متحده است. لويد آستين روز پنجشنبه با اشاره به اين مساله مدعي شد: «ايران مسير رو به جلوي برنامه هستهاي خود را ادامه مي‌دهد، از نيروهايي نيابتي و خطرناك حمايت مي‌كند و حتي براي روسيه پهپاد مي‌فرستد تا مردم اوكراين را وحشت‌زده كند.»
به گزارش «اعتماد»، مقام‌هاي ارشد جمهوري اسلامي ايران بارها ادعاي مقام‌هاي امريكايي در خصوص ارسال پهپاد به روسيه براي استفاده در جنگ اوكراين را تكذيب كرده‌اند. در سند وزارت دفاع امريكا نوشته شده كه فعاليت‌هاي هستهاي ايران «يكي از بزرگ‌ترين نگراني‌ها» است و سياست پنتاگون همچنان اين خواهد بود كه ايران را از دستيابي به سلاح هستهاي باز دارد. همچنين در بخش بررسي وضعيت هستهاي جهان به مساله ايران اشاره شده و آمده است كه «ايران در حال حاضر داراي هيچ كلاهك هستهاي نيست و ما معتقديم در حال ساخت سلاح هستهاي هم نيست.» اين سند تلاش كرده با واژه‌بندي دقيق ميان ميان توانايي‌ها و اهداف ايران تفاوت قائل شود. در بخشي از سند آمده كه ايران «اقداماتي انجام داده كه توانايي اين كشور را در صورت رسيدن به تصميم ساخت سلاح هستهاي افزايش مي‌دهد.» ارزيابي پنتاگون اين است كه هنوز اين تصميم (ساخت بمب هستهاي) اتخاذ نشده است.
4. تهديد كره شمالي، تروريسم
و تغييرات اقليمي
از جمله تهديدات ديگري كه در استراتژي جديد دفاع ملي ايالات متحده فهرست شده، گسترش توان نظامي و هستهاي كره شمالي و وجود سازمان‌هاي تروريستي مانند القاعده و داعش است. تغييرات اقليمي نيز برخلاف زمان رياست‌جمهوري دونالد ترامپ به عنوان يك تهديد نوظهور فهرست شده است. امريكا از عدم پذيرش آغاز گفت‌وگوها از سوي كره شمالي به عنوان يك نگراني سخن مي‌گويد، سازمان‌هاي تروريستي را خطر رو به رشد مي‌خواند و با تغييرات اقليمي به مثابه يك تهديد برخورد مي‌كند.
پوتين: جهان با مهم‌ترين دهه از زمان پايان جنگ جهاني دوم مواجه است
رييس‌جمهور روسيه در يك سخنراني جامع با اعلام اينكه جهان در مهم‌ترين دهه از زمان پايان جنگ جهاني دوم تاكنون به سر مي‌برد، تاكيد كرد كشورش با نخبگان غربي مخالف و به دنبال هژموني در جهان چندقطبي جديد نيست. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در سخنراني نشست «باشگاه گفت‌وگوي بين‌المللي والداي» گفت: دوران تسلط غرب بر جهان در حال سپري شدن است و جهان خطرناك‌ترين و غير قابل پيش‌بيني‌ترين و در عين حال مهم‌ترين دهه از زمان پايان جنگ جهاني دوم تاكنون را در پيش دارد. پوتين در سخنراني خود تاكيد كرد كه روسيه با نخبگان غربي مخالف نبوده و آرزوي هژموني در جهان چندقطبي جديد را ندارد. پوتين در اين سخنراني به جهاني‌سازي بر مبناي «نواستعمارگري» غربي پرداخته و خواستار «ساخت سمفوني تمدن بشري» شد. رييس‌جمهور روسيه تاكيد كرد: جهان به آستانه‌اي تاريخي رسيده است و با احتمالا خطرناك‌ترين، غيرقابل پيش‌بيني‌ترين و در عين حال مهم‌ترين دهه پس از پايان جنگ جهاني دوم روبروست. اهميت امروز در اين است كه همه كشورها اكنون فرصت دارند تا مسير توسعه اصيل خود را انتخاب كنند. وي بيان داشت: نظم نوين جهاني بايد مبتني بر قانون و عدالت باشد، آزاد و عادلانه باشد. تجارت جهاني بايد به نفع اكثريت باشد، نه به نفع شركت‌هاي منفرد. توسعه فناوري بايد به جاي افزايش نابرابري، آن را كاهش دهد. رييس‌جمهور روسيه ادامه داد: جهان همچنين به پلتفرم‌هاي مالي بين‌المللي جديد و مستقل نياز دارد تا به عنوان ذخاير بين‌المللي جايگزين پلتفرم‌هايي شود كه توسط غرب بي‌اعتبار شده‌اند. اول، (غرب) ارزش آنها را از طريق تورم در منطقه يورو و دلار كاهش داد و سپس طلا و ذخاير ارزي خارجي ما را به جيب زد. چندقطبي بودن يك فرصت واقعي و عملا تنها فرصت براي اروپا جهت احياي توانايي سياسي و اقتصادي خود كه امروزه «به‌طور جدي محدود» شده محسوب مي‌شود. پوتين اظهار كرد: «تازماني كه تسليحات هستهاي وجود داشته باشد، تهديد استفاده از آن نيز وجود خواهد داشت. موقعيت‌هايي كه روسيه ممكن است در آنها از سلاح‌هاي هستهاي خود استفاده كند، همه در دكترين هستهاي آن نوشته شده است. مسكو هرگز اولين كسي نبود كه در مورد استفاده از تسليحات هستهاي صحبت كرد، بلكه صرفا پاسخ‌هايي با اشاره را خطاب به اظهارات رهبران غربي مطرح ساخت. روسيه معتقد است كه غرب به عمد از آن باج‌خواهي مي‌كند: براي مثال، هيچ كس در غرب به ادعاهاي ليز تراس، نخس‌‌وزير سابق انگليس مثل «دختري كه كمي عقلش را از دست داده» واكنش نشان نداد.» پوتين در ارتباط با اختلاف با غرب هم تاكيد كرد: روسيه خود را دشمن غرب ندانسته و نمي‌داند و سابقا پيشنهاد همزيستي در ضمن توافق را داده بود، اما با مخالفت مواجه شد. او خاطرنشان كرد: «حداقل دو غرب متفاوت» وجود دارد - غرب سنتي، با فرهنگ بسيار غني و غرب تهاجمي و نو استعماري كه اينگونه ديكته مي‌كند كه با روسيه هرگز نمي‌توان آشتي كرد. پوتين اضافه كرد: روسيه نخبگان غربي را به چالش نمي‌كشد. روسيه به سادگي از حق خود براي موجوديت و توسعه آزاد دفاع مي‌كند. ما در اين ميان برنامه براي تبديل شدن به يك كشور هژموني ديگر نداريم. مسكو همچنين قصد ندارد ارزش‌هاي خود را تحميل كند، بر خلاف غرب، ما به دنبال ورود به حياط خلوت ديگران نيستيم