ماجراي ابر 5 كيلومتري گاز متان در جنوب تهران چيست؟

شركت كنترل كيفيت هواي تهران در حالي هواي ديروز پايتخت را با شاخص آلاينده‌هاي بين 100 تا 110 در وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس اعلام كرد كه دو روز بعد از انتشار گزارش اداره كل هوانوردي و فضايي امريكا NASA درباره شناسايي ابر 5 كيلومتري متان در آسمان جنوب تهران، در گزارش اين واحد تخصصي وابسته به شهرداري تهران، هيچ اشاره‌اي درباره آلاينده متان CH4 به عنوان يكي از آلاينده‌هاي هواي مناطقي از پايتخت وجود نداشت. در گزارش تفكيكي شركت كنترل كيفيت هواي تهران براي روز جمعه 6 آبان، اشاره شده بود كه شاخص كيفيت هوا بابت ذرات معلق كمتر از 2.5 ميكرون در وضعيت ناسالم براي گروه‌هاي حساس بوده و آلاينده‌هاي مورد بررسي در 35 ايستگاه پايتخت هم شامل مونوكسيد كربن CO، ازن O3، دي‌اكسيد نيتروژن NO2 ، دي‌اكسيد گوگرد SO2، ذرات با قطر كمتر از 2.5 PM و ذرات با قطر كمتر از 10 PM بود اما در اين فهرست هيچ خبري از ميزان گاز متان CH4 (اين گاز گلخانه‌اي با قدرت مخرب 80 برابر بيشتر از دي‌اكسيدكربن در طول 20 سال) نبود. 

روز چهارشنبه، خبرگزاري يورونيوز در گزارشي به نقل از اداره كل هوانوردي و فضايي امريكا خبر داد كه محققان ناسا، ظرف 5 ماه گذشته و به دنبال نصب طيف‌‌سنج تصويربرداري (EMIT) در ايستگاه فضايي بين‌المللي با قابليت تشخيص گازهاي گلخانه‌اي از جمله متان و دي‌اكسيدكربن، موفق به شناسايي 50 ابر ساطع‌كننده متان در چند منطقه جهان از جمله آسياي مركزي (تركمنستان) خاورميانه و جنوب غربي ايالات متحده (حوزه پرمين، جنوب شرقي نيومكزيكو و يكي از بزرگ‌ترين ميادين نفتي جهان) شده‌اند كه به استناد تصاوير ثبت شده توسط اين طيف‌سنج، يكي از اين كانون‌ها شامل ابري از گاز متان به طول 5 كيلومتر، در آسمان جنوب تهران و بر بالاي يك مجتمع دپوي زباله شناسايي شده و طبق تصاوير به دست آمده، اين ابر 5 كيلومتري در هر ساعت حدود ۸۵۰۰ كيلوگرم متان به هوا مي‌فرستد. تنها مركز وسيع دپوي زباله در جنوب تهران با مختصاتي كه مورد اشاره گزارش ناساست، سايت آرادكوه و متعلق به شهرداري تهران است كه به گفته مسوولان شهري، از 60 سال قبل به دفع و دفن زباله روزانه شهروندان تهراني اختصاص يافته و به دليل حجم بالاي دفع و دفن، حداكثر تا 10 سال آينده بايد اين سايت تعطيل شود چون ظرفيت بسياري از بخش‌هاي آن رو به پايان است. 
به دنبال انتشار گزارش ناسا البته حسين حيدريان، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداري تهران در گفت‌وگو با يك پايگاه خبري با تكذيب ايجاد ابر متان به دليل دپوي زباله در جنوب تهران گفت: «اگر دپوي زباله عامل ايجاد ابر متان بود بايد در طول 60 سال گذشته هم ديده مي‌شد در حالي كه تراكم اين گاز هميشه زير ۵ درصد بوده و ابري در اين ميزان تراكم ايجاد نمي‌شود. در حال حاضر بيشتر زباله‌هايي كه به آرادكوه مي‌رسد پردازش مي‌شود و بخش آلي زباله را به صورت هوازي تبديل به دي‌اكسيدكربن مي‌كنيم. البته چون اطلاعات ناسا براساس تصاوير ماهواره‌اي است، ممكن است ابر مشاهده شده ابرمتان نباشد كه اين موضوع بايد بررسي شود، اما قطعا مربوط به مجموعه آرادكوه نيست و فعاليت‌هاي اين مجموعه چنين ابري را ايجاد نكرده است.»   تكذيب شهرداري تهران درباره ارتباط دپوي زباله‌ها با انتشار گاز متان در حالي است كه سال گذشته و در اولين هفته آبان‌ماه، علي سلاجقه؛ رييس سازمان حفاظت محيط زيست در بازديد از سايت 1200 هكتاري آرادكوه كه بزرگ‌ترين سايت بازيافت زباله خاورميانه محسوب مي‌شود اعلام كرد روزانه 5200 تن زباله با 64 درصد رطوبت از سراسر تهران وارد سايت آرادكوه مي‌شود. 

متان چيست؟
متان، تركيبي از كربن و هيدروژن، عنصر اصلي گاز طبيعي مورد استفاده در منازل و مصارف صنعتي است كه نوعي از گازهاي گلخانه‌اي محسوب مي‌شود و علاوه بر سوخت‌هاي فسيلي، مصرف كود حيواني در بخش كشاورزي، بخارات حاصل از تجزيه لاشه جانداران، دفن و دفع پساب خانگي و صنعتي تصفيه نشده هم از كانون‌هاي توليد اين گاز گلخانه‌اي است. 
سازمان جهاني هواشناسي، در آخرين گزارش خود هشدار داد كه در سال 2021، ميزان انتشار دي‌اكسيدكربن، متان و نيتروز اكسيد NO2 كه از گازهاي گلخانه‌اي مخرب به شمار مي‌روند، به بالاترين حد خود از سال 1984 تاكنون رسيده است. 

ايران همچنان مشغول توليد متان است 
سال 1397 كارشناسان پژوهشكده علوم و فنون انرژي دانشگاه صنعتي شريف، در مقاله‌اي، وضعيت توليد گاز مشعل در ايران و ميزان انتشار اتمسفري گاز متان را بررسي كردند. 
محققان اين مقاله، ضمن تاكيد بر اينكه سوزاندن گازهاي همراه نفت، يكي از سرچشمه‌هاي مهم توليد گازهاي گلخانه‌اي در ايران بوده و هست، مي‌گفتند كه دي‌اكسيدكربن، اكسيدهاي گوگرد، اكسيدهاي نيتروژن، مونواكسيد كربن، ذرات معلق، مواد آلي فرار همچون بنزن و تولوئن، فلزات سنگين همچون آرسنيك و جيوه، علاوه بر گازهايي همچون متان، مهم‌ترين تركيباتي هستند كه بر اثر احتراق گاز مشعل وارد جو مي‌شوند. در اين مقاله اعلام شد كه: «سالانه 400 هزار تن متان (به استناد نتايج مطالعه‌اي در سال 1385) توسط ايران در اتمسفر رها مي‌شود. جمع‌بندي نتايج محاسبات در مورد كليه گازهاي مشعل ايران، نشان مي‌دهد سالانه حدود 47 ميليون تن دي‌اكسيدكربن و 211 هزار تن متان (معادل حدود 53 ميليون تن دي‌اكسيدكربن) حدود 198 هزار تن مونواكسيد كربن، 878 هزار تن دي‌اكسيد سولفور، 41 هزار تن دوده، 23 هزار تن اكسيدهاي نيتروژن و 88 هزار تن هيدروكربن‌هاي فرار غير از متان، از طريق گاز مشعل در كشور منتشر مي‌شود. با در نظر داشتن كل ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي كشور كه حدود ۷۰۰ ميليون تن در سال برآورد مي‌شود، انتشار آلاينده‌هاي ناشي از گاز مشعل بالغ بر حدود 7,6 درصد از كل ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي كشور خواهد بود در حالي كه دولت ايران در توافقنامه پاريس متعهد شده تا سال 2030 ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي را 4 الي 8 درصد كاهش دهد.»
محققان در اين مقاله همچنين ضمن اعلام حجم گاز مشعل و ميزان توليد آلاينده‌هاي ناشي از آن در استان‌هاي كشور، به استناد گزارش‌هاي رسمي گفته بودند كه استان‌هاي خوزستان، بوشهر، هرمزگان، ايلام، كهگيلويه و بويراحمد، فارس، خراسان رضوي و لرستان، به دليل وجود ميدان نفتي يا صنايع تبديلي و فرآوري، آسيب‌خيزترين‌ها هستند چنانكه در سال انتشار اين مقاله (1397) بيشترين آلاينده‌هاي ناشي از گاز مشعل، سهم استان خوزستان (36 درصد) بود و بوشهر با سهم 30 درصدي در رتبه دوم قرار داشت و سپس هرمزگان با سهم 15 درصدي و ايلام با سهم 7 درصدي در رده‌هاي بعد بودند در حالي كه غير از 8 استان مورد اشاره، سهم باقي استان‌ها از آلايندگي گاز مشعل، صفر برآورد شده بود. 
در اين مقاله همچنين اشاره شد كه: «از سال ۹۳ به بعد هرساله با نخستين ‌بارندگي‌هاي فصل پاييز، بسياري از شهروندان خوزستاني دچار مشكلات شديد تنفسي مي‌شوند. به‌طوري‌كه در آبان سال ۹۴ بيش از 10 هزار نفر از مردم به دليل مشكلات تنفسي به بيمارستان‌ها و مراكز درماني مراجعه كردند. برخي منابع از اين ‌بارندگي به عنوان باران اسيدي نام مي‌برند و آن را به آلاينده‌هاي ناشي از گاز مشعل نسبت مي‌دهند، درحالي‌كه برخي مسوولان اين مساله را تكذيب كرده و عوامل ديگري چون آتش‌زدن مزارع نيشكر، انباشت زباله و سكون هوا را از دلايل بروز اين مشكلات معرفي مي‌كنند.»