در مذاكرات ميان سيدابراهيم رييسي و نيكول پاشينيان مطرح شد
هدف‌گذاري ۳ ميليارد دلاري
براي مناسبات ايران و ارمنستان
شهاب شهسواري
دو هفته بعد از سفر حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران به ايروان، نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان به تهران آمد تا مهمان سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران باشد. پاشينيان اسفند ۱۳۹۷ در زمان رياست‌جمهوري حسن روحاني نيز به تهران سفر كرده بود و در مدت اخير در حاشيه نشست‌هاي منطقه‌اي چندبار با سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران ديدار و گفت‌وگو كرده بود. اين نخستين سفر رسمي پاشينيان به تهران در دولت سيزدهم است كه درست بلافاصله پس از نشست سه‌جانبه سوچي با حضور روساي جمهور روسيه و آذربايجان و با هدف عادي‌سازي روابط ميان جمهوري‌هاي ارمنستان و آذربايجان، انجام شد. موضوع مخاصمه ۳ دهه‌اي ميان دو همسايه شمالي ايران، در گفت‌وگوها ميان رييس‌جمهور ايران و نخست‌وزير ارمنستان هم مورد توجه قرار گرفت. در نشست خبري مشترك رييسي و پاشينيان، رييس‌جمهور ايران بر اهميت صلح و امنيت در قفقاز براي ايران تاكيد كرد: «مسائل منطقه بايد به دست كشورهاي منطقه حل شود و هرگونه دخالت بيگانگان در اين منطقه به جاي اينكه مشكلي را حل كند، خود مشكلي ايجاد خواهد كرد.» نيكول پاشينيان نيز تاكيد كرد كه در گفت‌وگوهاي روز گذشته اطلاعات كاملي در مورد نشست سه‌جانبه سوچي دراختيار رييسي قرار داده است.
به گفته سيدابراهيم رييسي، دو كشور توافق كرده‌اند كه سطح مبادلات تجاري ميان ايران و جمهوري ارمنستان به ۳ ميليارد دلار در سال برسد. پيش از اين نيز اميرعبداللهيان در سفر به ارمنستان از تلاش دو كشور براي رساندن سطح مبادلات تجاري از ۷۰۰ ميليون دلار كنوني به يك ميليارد دلار و سپس برنامه‌ريزي براي رساندن اين مبادلات به ۳ ميليارد دلار سخن گفته‌بود. به گفته سيدابراهيم رييسي در نشست خبري مشترك با نيكول پاشينيان، ميزان مبادلات تجاري ميان ايران و ارمنستان در سال جاري ۴۳درصد رشد داشته است. پاشينيان همچنين از امضاي يادداشت تفاهمي براي تمديد قرارداد تهاتر گاز و برق ميان ايران و ارمنستان خبر داد. توافق ۲۰ ساله تهاتر گاز و برق ميان ايران و ارمنستان از سال ۱۳۸۸ امضا شده است و به نوشته خبرگزاري تسنيم براساس آن ايران سالانه ۲،۳ ميليارد متر مكعب گاز به ارمنستان صادر و به ازاي آن ۳،۳ ميليون كيلووات برق از ارمنستان وارد مي‌كند.
نشست سه‌جانبه سوچي
نخست‌وزير ارمنستان يك روز پيش از سفرش به تهران، در نشستي سه‌جانبه به ميزباني ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و با حضور الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان در سوچي شركت كرده‌بود. اين نشست به گفته طرف روسي با هدف عادي‌سازي روابط ميان ايروان و باكو برگزار شده بود. نيكول پاشينيان در سفر خود به تهران در نشست خبري مشترك با رييس‌جمهور اسلامي ايران، ضمن اشاره به نشست سه‌جانبه دوشنبه در سوچي روسيه گفت: «در مورد اين نشست اطلاعاتي به آگاهي جناب آقاي رييسي رساندم و در اين زمينه موافق نقطه‌نظرات آقاي رييس‌جمهور در مورد استقرار صلح و امنيت پايدار در منطقه هستم.» وي تاكيد كرد كه ارمنستان اصرار دارد كه حتما مسوولان جمهوري اسلامي از كليه مسائلي كه در مذاكرات سه‌جانبه مطرح مي‌كنيم، آگاهي داشته باشند. اصرار داريم كه جمهوري اسلامي ايران بايد از تحولات روابط ارمنستان با آذربايجان، روابط ارمنستان با تركيه و مساله قره‌باغ اطلاعات و آگاهي كافي داشته باشند.
در حالي كه برخي رسانه‌هاي اروپايي اين نشست را بدون نتيجه توصيف كرده‌اند، ولاديمير پوتين نشست سه‌جانبه را كارآمد توصيف كرد. در بيانيه‌اي كه در پايان اين نشست سه‌جانبه منتشر شد، جمهوري‌هاي ارمنستان و آذربايجان تعهد داده‌اند كه براي حل اختلافات‌شان در قره‌باغ كوهستاني از زور استفاده نكنند. خصومت سه دهه‌اي جمهوري‌هاي ارمنستان و آذربايجان، دو سال پيش با درگيري‌هاي گسترده ميان دو طرف كه به بيرون راندن نظاميان ارمنستان از مناطق اشغالي در خاك جمهوري آذربايجان شد، وارد فاز تازه‌اي شده است. تابستان امسال، نظاميان جمهوري آذربايجان كه بخش وسيعي از سرزمين‌هاي خود را از اشغال ارمنستان آزاد كرده‌اند، اقدام‌هاي تهاجمي براي پيشروي در خاك ارمنستان انجام دادند. براساس توافق آتش‌بسي كه پاييز ۱۳۹۹ با ميانجي‌گري روسيه ميان باكو و ايروان امضا شد، قرار شده است كه جمهوري آذربايجان يك دالان اختصاصي در خاك خود براي ارتباط ميان خاك ارمنستان و منطقه ارمني‌نشين ناگورنو- قره‌باغ در منطقه لاچين دراختيار ايروان بگذارد. در برابر آذربايجان مدعي است كه ارمنستان هم متعهد شده است دالاني مشابه در خاك خود براي ارتباط ميان سرزمين اصلي جمهوري آذربايجان با جمهوري خودمختار نخجوان دراختيار باكو بگذارد. ايروان تاكيد دارد كه در توافق اشاره‌اي به دالان اختصاصي، خارج از حاكميت ارمنستان نشده است و فقط به تسهيل رفت‌وآمد ميان سرزمين اصلي جمهوري آذربايجان و نخجوان از طريق مسيرهايي در ارمنستان صحبت شده است. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در جمع خبرنگاران درخصوص اين نشست گفت: «يك ديدار بسيار كارآمد در فضايي بسيار خوب براي رسيدن به يك توافق احتمالي در آينده بود. روسيه از هيچ اقدامي براي رسيدن به يك مصالحه جامع و قطعي فروگذار نخواهد كرد.» وي تاكيد كرد: «عادي‌سازي روابط دو كشور به نفع همه است.» وي درخصوص مسير پيش رو بعد از نشست سوچي هم گفت: «ما با دو طرف در تماس خواهيم بود و به گفت‌وگوها براي رسيدن به راهكارهاي ضروري و پايان دادن به مخاصمه ادامه خواهيم داد.»
در بيانيه پاياني نشست سوچي ارمنستان و آذربايجان متعهد شده‌اند كه براي حل و فصل اختلاف‌هاي خود در ناگورنو- قره‌باغ متوسل به زور نخواهند شد. دو كشور همچنين متعهد شده‌اند «همه اختلاف‌ها را فقط برمبناي شناسايي حاكميت ملي و تماميت ارضي يكديگر حل‌وفصل كنند.» دو كشور بر «اهميت تلاش فعالانه براي رسيدن به يك توافق صلح با هدف تضمين صلح پايدار و بلندمدت در منطقه» تاكيد كرده‌اند.
تماس‌هاي اميرعبداللهيان
پيش از سفر نخست‌وزير ارمنستان
پيش از انجام سفر پاشينيان به تهران، حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران نيز در تماس‌هاي تلفني با همتاهاي خود از جمهوري آذربايجان و تركيه تلفني گفت‌وگو كرده‌بود. اميرعبداللهيان روز يكشنبه در گفت‌وگو با جيحون بايراموف، وزير خارجه جمهوري آذربايجان، امنيت جمهوري آذربايجان را امنيت ايران دانسته بود و تاكيد كرد كه ايران مخالف حضور نيروهاي بيگانه در منطقه است. اميرعبداللهيان در اين گفت‌وگو تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران راهكار درست حل اختلاف در قفقاز را در نشست ۳+۳ و مكانيسم‌هاي منطقه‌اي جست‌وجو مي‌كند و همواره به تلاش‌هاي خود براي حل مشكل بين جمهوري آذربايجان و ارمنستان ادامه خواهد داد.» اميرعبداللهيان، روز دوشنبه نيز در تماسي تلفني با همتاي تركيه‌اي خود، مولود چاوش‌اوغلو گفت‌وگو كرد. در اين تماس تلفني وزير خارجه تركيه ضمن ابراز خرسندي از روند گفت‌وگوها ميان جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان گفته بود: «هر دو كشور از دوستان تركيه هستند و دوستي بين اين دو كشور باعث خشنودي ماست.»
نشست خبر رييسي و پاشينيان
روز سه‌شنبه سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور و نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان، در نشستي خبري درخصوص گفت‌وگوهاي دوجانبه سخن گفتند. رييس‌جمهور با اشاره به اينكه روابط تجاري تهران-ايروان طي ماه‌هاي گذشته ۴۳درصد رشد داشته است، تاكيد كرد: «در مذاكرات خود رسيدن سطح همكاري‌هاي اقتصادي و مبادلات تجاري دو كشور به ۳ ميليارد دلار را هدف‌گذاري كرديم كه با اراده موجود در مقامات دو كشور اين هدف كاملا امكان‌پذير است.» رييسي با بيان اينكه روابط خوب موجود ميان دو كشور حتما به روابط بهتر در منطقه و در سطح بين‌المللي خواهد انجاميد، اظهار داشت: «منطقه قفقاز بخشي از تاريخ، تمدن و فرهنگ ايران است و ما نسبت به منطقه قفقاز حساس هستيم؛ امنيت و صلح در منطقه قفقاز براي ايران بسيار اهميت دارد.» رييس‌جمهور تصريح كرد: «در مذاكرات با آقاي پاشينيان به اين نتيجه مشترك رسيديم كه مسائل منطقه بايد به دست مسوولان و دست‌اندركاران كشورهاي منطقه حل شود و هرگونه دخالت بيگانگان در اين منطقه به جاي اينكه مشكلي را حل كند، خود مشكلي ايجاد خواهد كرد.» رييسي با بيان اينكه ظرفيت‌هاي منطقه قفقاز مي‌تواند امنيت پايدار و صلح را در اين منطقه تضمين كند، خاطرنشان كرد: «اميدواريم با پيگيري مجدانه توافقاتي كه در اين سفر انجام شد، گام قابل توجهي در جهت ارتقا و توسعه روابط بين دو كشور ايران اسلامي و ارمنستان برداشته شود.»
آقاي نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان نيز در اين نشست مطبوعاتي با بيان اينكه در جريان اين سفر مذاكرات بسيار پرمحتوا و جامعي انجام شد، گفت: «در مذاكرات خود با تاكيد بر روابط و اشتراكات تاريخي و فرهنگي دو كشور، به ظرافت‌هايي اشاره داشتيم كه در همه زمينه‌هاي روابط دو كشور نهفته است.» نخست‌وزير ارمنستان با اشاره به اينكه در مذاكرات با آقاي رييسي همچنين زمينه‌هاي گسترش روابط اقتصادي و سياسي دو كشور را مورد بررسي قرار داديم، افزود: «بخش قابل توجهي از مذاكرات ما در مورد روابط اقتصادي و بالا بردن حجم مبادلات تجاري و يافتن راه‌حل‌هايي براي توسعه همكاري‌ها در زمينه انرژي، كشاورزي، زيرساخت‌ها و مديريت منابع آبي بود كه بايد پس از جمع‌بندي مذاكرات به‌طور جدي از سوي مسوولان مربوطه دو كشور پيگيري شود.» پاشينيان با ابراز خوشحالي از اينكه مذاكرات امروز در زمينه تمديد قرارداد تهاتر برق و گاز نتيجه‌بخش بوده و يادداشت تفاهمي در اين زمينه به امضاي مقامات دو كشور رسيد، اظهار داشت: «براساس شواهد موجود مي‌توانيم ديدارها و رايزني‌هاي امروز را مفيد تلقي كنيم و خوشحال خواهم شد كه براي ادامه اين گفت‌وگوها شاهد حضور حضرتعالي در ارمنستان باشيم.» وي با قدرداني از موضع‌گيري آيت‌الله رييسي درقبال توسعه روابط دو كشور، تصريح كرد: «اميدوارم به زودي شاهد افتتاح سركنسولگري ايران در استان سيونيك ارمنستان باشيم.» نخست‌وزير ارمنستان در ادامه با اشاره به گفت‌وگوهاي خود با رييس‌جمهور كشورمان در مورد همكاري‌هاي منطقه‌اي، خاطرنشان كرد: «ظرفيت‌هاي بسياري براي توسعه همكاري بين جمهوري اسلامي ايران و جمهوري ارمنستان وجود دارد كه مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت و بايد از ديدگاه‌هاي اصولي جمهوري اسلامي ايران نسبت به صلح و امنيت منطقه قدرداني كنم.» نخست‌وزير ارمنستان در بخش ديگري از سخنانش با سپاسگزاري از رييس‌جمهور كشورمان در مورد رويكرد جمهوري اسلامي نسبت به جامعه ارامنه ايران خاطرنشان كرد: «جمهوري اسلامي ايران نماد واضح، شفاف و صريح همكاري و همزيستي مسالمت‌آميز بين پيروان دو دين مختلف باشد.»
هشدار تهران درخصوص تصرف سرزمين‌ها در قفقاز جنوبي
همزمان با گفت‌وگوهاي رييس‌جمهور اسلامي ايران با نخست‌وزير ارمنستان، معاون امور سياسي دفتر رييس‌جمهور با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي تويير نوشت: «جمهوري اسلامي ايران از آزادسازي سرزمين‌هاي اسلامي و بازگشت آنها به آذربايجان استقبال و حمايت كرد. اينك كه آزادسازي محقق شده، هرگونه تصرف سرزمين‌هاي ديگر، اشغالگرانه است.»