درمبخش و آثار بزرگ با زبان كودكان
پريس تنظيفي
شايد نوشتن در مورد كامبيز درمبخش سخت‌ترين كاري باشد كه اكنون پس از درگذشت ناگهاني‌اش بتوان كرد. همه‌گيري بيماري كوويد ۱۹ چهره‌ها و نام‌هاي زيادي را از ما گرفت. چهره‌ها و نام‌هايي كه تكرارناپذيرند؛ كامبيز درمبخش يكي از آنها بود. دِرمبخش (۸ خرداد ۱۳۲۱ – ۱۵ آبان ۱۴۰۰) يكي از كاريكاتوريست‌هايي بود كه سبك و شيوه نگاه خاص خود را پرورش داده و بدين سبك و نگاه نه تنها به شهرت و آوازه‌اي جهاني دست يافت، بلكه بدل به چهره‌اي اثرگذار در هنر طراحي و كارتون در ايران شد. او در كنار اردشير محصص و پرويز شاپور سه راس مثلثي را تشكيل دادند كه جلوه هنري طراحي كارتون در ايران را بنيان گذاشتند و پيش بردند.اين سه چهره كه هر يك سبك و نگاه خاص خود را در طراحي كارتون داشت، با فعاليت هنري‌شان فضايي ايجاد كردند كه همه هنر كارتون پس از خود را وامدار آن كرده است. اگر كارتون‌هاي اردشير محصص با تكنيك ساخت و ساز و طراحي پر جزييات خود شناخته مي‌شود و كارتون‌هاي پرويز شاپور در نهايت سادگي وابسته به متن نوشتاري شوخ‌پنداشت‌هاي اوست، آثار درمبخش از خطوط ساده شاپور در تكنيك طراحي استقبال كرده و بيان تصويري كامل محصص را نيز در خود مستحيل كرده است. از اين منظر آثار درمبخش هم سهولت ارتباطي آثار شاپور را دارد و هم بيان تصويري اثرگذار محصص را در خود جاي داده است. به شكلي كه درمبخش را مي‌توان به عنوان راس مثلثي در نظر گرفت كه شاپور و محصص قاعده آن را مي‌سازند. خطوط آثار درمبخش نازك، يكنواخت و ساده هستند. درمبخش آثار خود را با استفاده از اين خطوط نازك و يكنواخت و البته ظريف روي كاغذ سفيد درست مانند شاپور خلق كرد. آثار كارتون شاپور نيز با استفاده از خطوطي نازك يكنواخت و ساده خلق شده‌اند. هر دوي اين هنرمندان شكل پرداخت بصري همانندي براي خلق تصوير داشتند. اين شيوه پرداخت تصوير در تضاد كامل با روش خلق تصوير در آثار محصص است كه از ساخت‌و‌سازي بسيار پرطمطراق و پركار برخوردارند به گونه‌اي كه بيننده مرعوب توانمندي‌هاي طراحي محصص مي‌شود. بايد توجه داشت در آثار شاپور مفهوم كنايي و طنز به واسطه زبان «گفتار-نوشتار» منتقل مي‌شود و تصوير برايش نوعي توانايي خلق انتزاعي به شمار مي‌رود. در آثار محصص تمام بار مفهوم بر عهده تصوير است و مفاهيم به واسطه تصوير لخت و عريان آشكار مي‌شوند.
اما درمبخش با وجود آنكه از خطوط نازك يكنواخت و ظريف براي خلق كارتون‌هاي خود استفاده مي‌كند، تمام بار مفهوم را در تصوير بيان كرده و از زبان «گفتار-نوشتار» بي‌نياز شده است. اين امر كيفيت منحصربه‌فردي در آثار درمبخش ايجاد كرده است، زيرا با جدا شدن كارتون‌هايش از محدوديت‌هاي زبان، حظ بصري‌شان همزمان توام با خوانش مفهوم‌شان شده است. مراد از خوانش مفهوم اينجا به دقت انتقال يك مدلول به واسطه دال تصوير است. دال در آثار درمبخش به جاي كلمه، طرحي است كه با نهايت سادگي و خطوط ظريف خودنويس روي كاغذ كشيده شده به شكلي كه شايد بتوان گفت درمبخش توانسته است به واسطه سبك طراحي كارتون‌هايش يك زبان ابداع كند. مهم‌ترين ويژگي چنين زباني جهانشمولي آن است، زيرا مخاطب صرف‌نظر از آنكه در كدام زبان گفتاري و فرهنگ مي‌زيد، مي‌تواند به واسطه دركش از تصوير، مفهوم مستتر پشت دال تصويري كارتون را دريابد و مدلول موردنظر درمبخش به سادگي منتقل شود. سبك درمبخش به دليل سادگي طراحي در نهايت موجب مي‌شود كه مخاطب حس نزديكي زيادي با اثر داشته باشد، گويي چيزي در اثر هست كه به مخاطب نشان مي‌دهد از جنس همان نقاشي‌هايي است كه در كودكي با خطوط نازك بر كاغذ كشيده است؛ نوعي تجربه مشترك انساني در زير لايه‌هاي آثار درمبخش تكرار مي‌شود كه آن را براي هر انساني قابل پذيرش مي‌كند. در واقع آثار درمبخش از نوعي طنازي و شيوايي برخوردارند كه گويي هنرمندي در نتيجه پختگي به خوبي توانسته است شيوه طراحي كودكان را در آثارش به شكلي استادانه به كار گيرد. همان‌طور كه همه نقاشي‌هاي كودكان روايتي داستاني دارند، آثار درمبخش نيز روايتگر هستند و داستاني را روايت مي‌كنند كه به واسطه غريبانگي‌اش براي مخاطب خنده‌دار به نظر مي‌رسد. اين خنده، به واسطه پرداخت دقيق مفهوم همواره نوعي گزش با خود به همراه دارد كه موجب مي‌شود مخاطب به فكر فرو رود. همين گزش است كه در آثار درمبخش موجب ايجاد «درد-لذت» مي‌شود و بيننده كه مي‌تواند ساعت‌ها در برابر آنها قرار گرفته و بخندد، نوعي درد را نيز احساس مي‌كند كه او را وا مي‌دارد اثر را مانند آينه‌اي براي خود بيابد و مفهوم مدلل شده آن را با خود سنجه كند. اين چيزي است كه اعتبار آثار درمبخش را برايش به ارمغان آورده است. گويي آثارش نوعي بيان سهل و ممتنع است كه هرچند در نگاه نخست طراحي‌شان راحت مي‌نمايد، اما با نگاهي دقيق‌تر بدان‌ها مي‌توان دريافت كه به غايت پيچيده هستند. درمبخش واضع سبكي است كه كارتون سهل و ممتنع را تبليغ مي‌كند. نوعي از خلاقيت ناب تجسمي كه هيچ سلاحي ندارد و با اين وجود مي‌تواند مهلك‌ترين ضربه را وارد آورد، زيرا در نهايت سادگي و قدرت اجرا شده است. درمبخش طراح طرح‌هاي زندگي خويشتن خويش بود. طرح‌هايي كه زبان درمبخش آنها را زاييده است. طرح‌هايي كه زيباي‌شان ديگر تكرار نخواهد شد.