نيمي از هواپيماهاي «هما» زمين‌گير هستند

تاكنون صورت‌هاي مالي بيش از 370 شركت زير مجموعه نهادهاي دولتي منتشر شده است. سال‌ها عدم انتشار عمومي گزارشات اين شركت‌ها در خصوص وضعيت خود انتقادات فراواني را به وجود آورده بود كه سرانجام در بهار 1401 بخشي ازصورت‌هاي مالي اين شركت ها (مرتبط با سال‌هاي 1398 و 1399) در سامانه كدال قرار گرفت. 
در بخش نهم اين گزارش به بررسي مهم‌ترين نكات صورت‌هاي مالي يكي ديگر از اين شركت‌ها پرداخته شده است. اين شركت كه به اختصار «هما» ناميده مي‌شود، پيش از انقلاب شركت هواپيمايي ملي ايران نام داشته كه در سال 1360 به هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران تغيير نام داده است. اين شركت در سال‌هاي 1388، 1391، 1396 و 1397 در فهرست واگذاري قرار گرفته كه هر بار، از فهرست مذكور خارج شده است.  هما در مجموع تا پايان سال 1399، 9330 نفر پرسنل رسمي، قراردادي و خدماتي داشته است. 
بنابر گزارش سازمان حسابرسي، تعداد 55 فروند هواپيما، ناوگان اين شركت را تشكيل داده و در سال مورد اشاره 28 فروند هواپيما زمين گير بوده‌اند. در يادداشت توضيحي 3-2-13 علت زمين گير بودن اين حجم از هواپيماها، ناشي از تحريم‌هاي امريكا، كمبود شديد نقدينگي و عدم امكان فراهم نمودن به موقع و سريع قطعات و الزامات اوورهال هواپيماها بوده است. همچنين در اين گزارش تصريح شده است كه تعداد 28 فروند از هواپيماهاي خريداري شده اين شركت در قبال تسهيلات مالي دريافتي در رهن بانك‌ها است.
زمين گير بودن هواپيماي تازه خريداري شده!
 در اسناد صورت مالي اين شركت آمده است كه در سال 1398 سه فروند هواپيماي A-319 خريداري شده است. همچنين در يادداشت مربوط به دارايي‌هاي اين شركت تعداد كل اين نوع هواپيما 3 فروند قيد شده كه نشان مي‌دهد پيش از اين چنين هواپيمايي در ناوگان هما حضور نداشته است. اما در صورت‌هاي مالي همان سال و سال بعد از آن قيد شده است كه يكي از اين هواپيماها زمين گير است. همچنين در ليست موجودي موتورهاي يدكي هواپيماهاي اين شركت نامي از موتور يدكي اين نوع هواپيما ذكر نشده است در حالي كه به‌طور معمول هواپيماها با موتور و قطعات يدكي خريداري مي‌شود. 
زيان 3 هزار ميلياردي 
صورت‌هاي مالي هما در سال 1399 نشان‌دهنده زيان خالص 3400 ميليارد توماني اين شركت است كه در ميان شركت‌هاي دولتي آن را به صورت ويژه‌اي متمايز كرده است. اگرچه حدود 1650 ميلياردتومان از اين زيان ناشي از هزينه‌هاي غير عملياتي است اما زيان عملياتي اين شركت نيز رقم قابل توجهي است. عمده هزينه‌هاي غيرعملياتي اين شركت مربوط به بدهي تسهيلات ارزي آن به يك بانك و افزايش معادل ريالي بدهي‌ها به دليل افزايش شديد قيمت ارز ذكر شده است. 
هما ؛سود و زيان
براي دستيابي به درك درستي از علت اين زيان بايد به سراغ يادداشت‌هاي توجيهي صورت‌هاي مالي اين شركت رفت. 
بنابر سند شماره 5 صورت مالي هما در سال 1399، اين شركت نسبت به سال 1398 با افت 800 ميلياردي در درآمدهاي عملياتي مواجه بوده است. در توضيح اين مهم به تاثيرات شيوع كرونا و مصوبه سازمان هواپيمايي كشور مبني بر فروش صندلي تا 60 درصد ظرفيت هواپيما‌ها اشاره شده است. مصوبه‌اي كه از زمان اعلام تاكنون همواره مورد نقد رسانه‌ها در زمينه پايبندي شركت‌هاي مختلف به آن بوده است. صورت‌هاي مالي سال‌هاي 1398 و 1399 نشان مي‌دهد كه تعداد مسافران پروازهاي داخلي از حدود 1.7 ميليون نفر به حدود 1.5 ميليون نفر كاهش پيدا كرده است كه مويد يك كاهش 13.6 درصدي است يعني اگرچه اين شركت كاهش درآمدهاي خود را به الزام فروش حداكثر 60 درصد از ظرفيت خود مرتبط دانسته اما تعداد مسافران داخلي آن تنها 13.6 درصد كاهش يافته است.  از سوي ديگر بنابرآنچه در گزارش حسابرسان آمده است، بيشترين تغيير در درآمدها مربوط به سفرهاي خارجي است به گونه‌اي كه تنها از قبل كنسل شدن سفر حج در سال 1399 حدود 267 ميليارد تومان كاهش درآمد نسبت به سال 1398 رخ داده است. همچنين تعداد مسافران پروازهاي خارجي اين شركت با 83 درصد كاهش از 744 هزار نفر در سال 1398 به 131 هزار نفر در سال 1399 كاهش يافته است.
علت سهم بالاي پروازهاي خارجي از درآمدهاي عملياتي اين شركت در يادداشت 5-5 اينگونه ذكر شده كه نرخ برابري ارز دلار براي محاسبه قيمت‌هاي بليت پروازهاي خارجي تعيين و در حساب‌ها منظور گرديده است يعني افزايش نرخ ارز هم منجر به افزايش درآمدهاي شركت شده است، موجب جهش هزينه‌هاي آن نيز شده است. صورت‌هاي مالي نشان مي‌دهد كه در دوره زماني 1397 تا 1399 سود اين شركت ابتدا كاهش و سپس به زيان تبديل شده است. 
هزينه‌هاي هما چيست؟
اگرچه در سال‌هاي پيش از سال 1399 درآمدهاي عملياتي هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران از هزينه‌هاي عملياتي آن بيشتر بوده است اما نسبت سهم فاكتورهاي مختلف در هزينه تمام سال‌ها تقريبا يكسان بوده است. اسناد مالي اين شركت نشان مي‌دهد كه حدود 30 درصد از بهاي تمام شده درآمدهاي عملياتي به حقوق و مزاياي كاركنان اختصاص دارد كه در بين شركت‌هاي دولتي يكي از كمترين سهم‌ها است. اما از سوي ديگر هزينه‌هاي مربوط به هندلينگ هواپيما، مسافر و بار و همچنين هزينه‌هاي لندينگ، پاركينگ، روشنايي و عبور از فضا به دليل آنچه كه افزايش نرخ ارز خوانده شده، با جهش‌هاي قابل توجهي مواجه شده است به گونه‌اي كه 28 درصد از هزينه‌هاي عملياتي را تشكيل داده‌اند.  در اين سال‌ها پاسكاري نام هما در ليست شركت‌هاي در اولويت واگذاري عمدتا به اسم نيروي انساني مازاد و ضررده بودن خطوط هوايي شكل گرفته در صورتي كه صورت‌هاي مالي تاثير شگرف افزايش نرخ ارز و هزينه‌هاي جانبي در ضررده بودن اين شركت به همراه تحريم‌ها و زمين گير شدن بسياري از هواپيماهاي آن دارد. به گزارش جماران، تركيش ايرلاينز با دارا بودن 386 هواپيما داراي 37.670 كارمند است. هواپيمايي قطر با 233 فروند هواپيما 50,110 كارمند و هواپيمايي اتحاد امارات 89 هواپيما حدود 13,500 كارمند در اختيار دارد لذا تناسب ميزان كارمندها با تعداد هواپيماها در ايرلاين‌هاي منطقه حاكي از ازدياد نيروي انساني در اين شركت نيست، اگرچه تعداد كاركنان فعال اين شركت در مقايسه با تعداد بازنشستگان آن داراي نسبت تقريبا برابري است كه مطابق نظر كارشناسان اين نسبت در حالت نرمال بيش از 4 باشد.