نگاهي به مواضع رييس‌جمهور اوكراين از زمان آغاز جنگ
زلنسكي از تكرار اشتباهات گذشته پرهيز كند
سيد قاسم ذاكري٭
از نظر بسياري از ناظران جنگ در اوكراين، اين جنگ به سادگي قابل پيشگيري بود. درحالي كه پيش از حمله نظامي روسيه به اوكراين، اميدواري فراواني براي به حركت درآمدن چرخ ديپلماسي جهت پيشگيري از بروز جنگ به وجود آمده بود ولي خودداري امريكا در تلاش براي كاستن از ميزان تنش و بحران از يك‌سو و اقدامات و اظهارات تحريك‌آميز ولاديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين از طرف ديگر زمينه حمله نظامي روسيه به اوكراين را تسهيل كرد. مصاحبه زلنسكي با واشنگتن‌پست كه تابستان سال جاري انجام شد روشن ساخت كه متاسفانه او تصور و برآورد دقيقي از ميزان احتمال حمله نظامي روسيه بلكه مراحل احتمالي چنين حمله‌اي نداشته است. همگي به خاطر مي‌آورند از چند ماه پيش از فوريه 2022 درحالي كه رسانه‌هاي امريكايي و غربي همگي به صورت روزانه و لحظه‌اي، گزارشات مربوط به آمادگي نظامي روسيه براي اقدام نظامي عليه اوكراين را منتشر مي‌كردند و حتي مسوولان امريكايي به‌طور مداوم به اوكراين درباره قطعي بودن اقدام نظامي روسيه هشدار مي‌دادند ولي رهبري و مسوولان اوكرايني ضمن ابراز ترديد جدي درباره امكان حمله نظامي روسيه، به امريكا بابت انتشار چنين گزارشات رسانه‌اي ايراد مي‌گرفتند!
خبرنگار واشنگتن‌پست در اين خصوص از زلنسكي مي‌پرسد چرا وقتي ويليام برنز رييس سازمان سيا در ژانويه 2022 در كي‌يف به شما گفت كه روس‌ها در فرودگاه هوستومل (Hostomel) فرود خواهند آمد شما كاري نكرديد تا اينكه در 24 فوريه اين اتفاق رخ داد؟ زلنسكي همچنين در مصاحبه يادشده در پاسخ به پرسش خبرنگار واشنگتن‌پست كه پرسيد آيا شما شخصا قبول داشتيد كه جنگي تمام‌عيار در راه است؟ پاسخ مي‌دهد: «هيچ‌كس باور نمي‌كرد كه اين‌گونه شود»! زلنسكي در اين مصاحبه بيان مي دارد كه او اين احساس را داشته كه روسيه درصدد تسليم نرم اوكراين است نه راه انداختن جنگ نظامي! هنوز بسياري در دنيا باور دارند كه بهتر بود حاكميت اوكراين و شخص آقاي زلنسكي جهت پيشگيري از بروز جنگ، اقدام به رفتار و گفتارهاي تحريك‌آميز عليه روسيه نمي‌كردند. پوتين در مصاحبه‌اي كه 23 دسامبر (تقريبا دو ماه پيش از حمله به اوكراين) انجام داد، گفت: «كافي است روابط ما را با پرزيدنت يوشچنكو يا نخست‌وزير تيموشنكو به ياد بياوريد كه اتفاقا مانند رهبران كنوني اوكراين كاملا جهت‌گيري غربي داشتند. ما با آنها كار كرديم. بله، با آنها بر سر گاز بحث داشتيم و مناقشاتي پيش آمد اما در نهايت در مورد همه‌چيز توافق كرديم و آماده ادامه كار بوديم و در مورد كريمه هيچ اقدامي حتي به ذهن‌مان خطور نمي‌كرد.» متاسفانه آقاي زلنسكي درست در آستانه تهديدات نظامي روسيه عليه اوكراين درحالي‌كه هيچ تضميني براي پيوستن اوكراين به ناتو و اتحاديه اروپا در دست نداشت و درحالي‌كه روياي پيوستن اوكراين به اين دو نهاد غربي سرابي بيش نبود، با رفتارها و اظهارات تحريك‌آميز خود وانمود به ادامه تلاش براي پيوستن به ناتو كرده و صراحتا مي‌گفت چنين تصميمي هيچ ربطي به روسيه ندارد! يك اشتباه راهبردي زلنسكي اين تصور بود كه خيال مي‌كرد وانمود‌سازي به چسبندگي امنيتي و نظامي اوكراين به ناتو سبب تقويت بازدارندگي اين كشور در مقابل حمله نظامي روسيه خواهد شد! يا اينكه او خيال مي‌كرد در صورت حمله نظامي روسيه به اوكراين، اعضاي ناتو براي دفاع از حيثيت و امنيت خود و مثلا براي پيشگيري از پيشروي نظامي روسيه وارد جنگ با روسيه خواهند شد؟!! اقدام اوكراين در پُشت پا زدن به توافقات مينسك 2015 و اصرار كي‌يف به راهبرد پيوستن اوكراين به ناتو در قانون اساسي جديد اين كشور، از نظر كرملين اعلام جنگ به روسيه تلقي شد چنانكه پوتين در مصاحبه مزبور تصريح كرد: « اجراي توافقات مينسك تنها راه‌حل مشكلات است ولي رهبري اوكراين راه ديگري را
در پيش گرفته است..... هدف آنها ايجاد يك پايگاه ضدروسي در كنار ما است؛ پايگاهي كه دايما سلاح‌هاي مدرن به آنجا منتقل شود به‌طوري‌كه روسيه ناچار باشد هميشه مراقب آنجا و نگران اين باشد كه قرار است در آنجا چه اتفاقي بيفتد و قرار است چه سيستم‌هاي تسليحاتي جديدي نصب كنند؟ روسيه چگونه بايد با اين مسائل كنار بيايد؟ چرا روسيه بايد همواره مراقب باشد كه چه زماني قرار است از ناحيه اوكراين ضربه بخورد؟ لذا روسيه مي‌گويد ناتو نبايد بيشتر از اين به سمت شرق گسترش يابد.»
بدون شك تمامي جزييات شروع جنگ، امروز و در آينده با دقت و ريزبيني مورد قضاوت قرار خواهد گرفت و به گفته زلنسكي در مصاحبه ياد شده بگذاريد مردم در آينده بحث كنند كه آيا تصميمات ما پيش از شروع جنگ درست بوده است يا نه؟ با اين‌حال بايد خاطرنشان سازيم كه زلنسكي در طول جنگ بلكه حتي همين حالا هم تصور درستي از بسياري واقعيات درباره جنگ جاري نداشته و همچنان مشغول اتخاذ تصميمات نادرست است. زلنسكي در مقطعي واقعا خيال مي‌كرد ناتو اقدام به ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوكراين خواهد كرد! يا اينكه فكر مي‌كرد ناتو حاضر به رويارويي با روسيه در اوكراين به منظور گرفتن حق و حقوق اوكراين خواهد شد!
به‌تازگي ارتش روسيه به‌طور داوطلبانه از شهر خرسون عقب‌نشيني كرده است؛ گفت‌وگوهايي ميان ويليام برنز رييس سيا با مسوولان امنيتي روسيه در تركيه انجام پذيرفته و ويليام برنز در كي‌يف مشغول گفت‌وگو با زلنسكي است. زلنسكي بايد متوجه باشد هر چند توانسته است به روس‌ها خساراتي وارد آورد ولي كشورش به مراتب بيشتر از روسيه بابت اين جنگ متحمل آسيب‌ها و لطمات جبران‌ناپذيري شده است و برخلاف تصور ايشان، اروپا و ناتو نه تنها حاضر به پرداختن هزينه بيشتر براي اين جنگ نيستند بلكه ممكن است اروپا شاهد تغييرات سياسي و اعتراضات مردمي عليه اوكراين بشود.
بدون ترديد زلنسكي و مردم اوكراين تا همين‌جا خوب فهميده‌اند كه بيش از اندازه روي غرب و ناتو حساب باز كرده بودند ولي اگر به تجربه ديگر كشورهاي دنيا توجه بيشتري بكنند آنگاه در خواهند يافت كه امريكا و غرب اگر منافع‌شان اقتضا نمايد حاضرند به راحتي هر كسي از جمله متحدين و دوستان خود را قرباني كنند! اگر زلنسكي درنهايت خوش‌باوري خيال مي‌كند او و كشورش در خط مقدم جبهه مشغول دفاع از ارزش‌هاي غربي در مقابل هيولاي روسيه هستند بايد مراقب باشد در واقعيت چه چيزي در ذهن مسوولان تصميم‌گير امريكايي و اروپايي مي‌گذرد و اين واقعيات تا چه اندازه با تصورات او انطباق دارند؟
استقبال جامعه جهاني از عقب‌نشيني يكجانبه روسيه از خرسون نقطه تحول مهمي در جنگ اوكراين است، زيرا برآوردها در دنيا حاكي از اين است كه احتمالا اين جنگ با يك فاجعه بزرگ بشري روبه‌رو شده و پايان بسيار بدي براي بشريت داشته باشد بنابراين انتظار مي‌رود رييس‌جمهور اوكراين با اتخاذ واقع‌گرايي در سياست و روابط بين‌المللي به آتش‌بس فوري در اوكراين كمك بكند.
كارشناس روابط بين‌الملل