واكن ش‌هاي متناقض به گزارش ناسا و ابر متان
تجهيزات اندازه‌گيري متان داريم، استفاده نمي‌كنيم
غزل حضرتي
ناسا در گزارشي اعلام كرد 50 نقطه در جهان را شناسايي كرده كه توليد متان در آنها چشمگير بوده است. يكي از اين مناطق كه عكس ماهواره‌اي آن نيز منتشر شد، جنوب شهر تهران بود. بر اساس اين گزارش، ابر متاني به طول تقريبي 5 كيلومتر بر فراز منطقه كهريزك تهران ايجاد شده. اما واكنش مسوولان شهري نسبت به اين قضيه تكذيب و انكار بود؛ از شهردار و رييس شوراي شهر تهران تا مديرعامل مركز جمع‌آوري پسماند و معاونش.
عليرضا زاكاني شهردار تهران اعلام كرد «ناسا چيزي را اعلام كرده، اين براي ما اعتبار ندارد. تا الان هيچ قرينه‌اي مبني بر درستي اين حرف نداريم. از اساس بايد صحت و سقم اين مساله را بررسي كنيم و اساسا اين نوع مواجهه را سياسي مي‌دانيم. اين مواجهه بيشتر براي التهاب‌آفريني است. اين ادعا، ادعاي عجيب و غريبي است و در اين شرايط تلقي به اين است كه تشويش اذهان مي‌كنند، لذا ما هيچ راهي نداريم اگر چنين نكته‌اي به ما رسيد، عقل حكم مي‌كند كه رسيدگي كنيم. مجموعه خدمات شهري ما با دانشگاه تهران يك تفاهم‌نامه‌اي را انجام دادند كه دانشگاه تهران اين موضوع را بررسي كند و مساله را به ما بگويد. در حال حاضر مشغول رسيدگي هستيم، نتيجه‌اش را كه يك نهاد دانشگاهي رسيدگي مي‌كند، ان‌شاءالله اعلام مي‌كنيم. واكنش مهدي چمران، رييس شوراي شهر تهران هم به عكس ابر متان در ناسا اين بود «كه عكس منتشرشده از جنوب تهران درست نيست و گويا براي يك كشور ديگر است.»
از سوي ديگر مهدي عزيزي رييس سازمان مديريت پسماند شهر تهران نيز در واكنش به خبر ناسا به فارس گفت: «ما به‌طوركلي بحث توليد گاز متان در آرادكوه را تكذيب نمي‌كنيم و نمي‌گوييم كه وجود ندارد، بلكه بايد صحت اين موضوع از طريق سازمان محيط زيست و مراجع ذيصلاح بررسي و بعد ابلاغ شود. ما اقدامي كه در كهريزك موجب توليد گاز متان شود انجام نداده‌ايم. البته بحث پسماند‌تر در مجموعه آرادكوه وجود دارد كه هوادهي براي آن انجام مي‌شود؛ اما اقدامي كه گاز متان در اين مجموعه توليد كند، نداشته‌ايم. گزارش بايد مكتوب اعلام شود.» حيدريان معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداري تهران نيز ارتباط ابر متان با مركز پردازش و دفن زباله آرادكوه در جنوب تهران را رد كرد و گفت: «در مركز آرادكوه ۶۰ سال است كه زباله‌ها پردازش و دفن مي‌شود. اگر به ايجاد ابر متان بود در اين مدت نيز بايد اين ابر ديده مي‌شد. توليد متان به اندازه‌اي نيست كه ابري ايجاد كند.»
علمي و فني رد كنيد، نه سياسي
آنچه از مسوولان مرتبط با مساله مي‌بينيم جز انكار و رد قضيه نيست. اما كارشناسان اين حوزه معتقدند اگر قرار بر انكار مساله است بايد به شكل فني رد شود. آنها در گفت‌وگو با «اعتماد» بر لزوم شفاف‌سازي شهرداري و شوراي شهر در اين خصوص تاكيد داشتند و معتقدند ما ابزار لازم علمي و فني براي شفاف‌سازي اين مساله را داريم، اما از آن استفاده نمي‌كنيم.
«چرا سازمان محيط زيست به عنوان متولي اين حوزه اعلام نمي‌كند انتشار متان نسبت به آبان 1400 بيشتر شده يا نشده. اگر شده چقدر شده. با عدد و رقم مي‌شود شفاف‌سازي كرد. نيازي نيست بگوييم ناسا دروغ مي‌گويد، خود شما كنترل پايش هوا داريد، بايد با عدد و رقم صحبت كنيد، بگوييد به اين دليل ناسا دارد دروغ مي‌گويد. چرا حرف‌هايي كه مي‌تواند كارشناسي‌تر باشد و افكار عمومي را قانع كند منتشر نمي‌كنيد. اگر ناسا دروغ گفته باشد شهرداري تهران و محيط زيست از ابزارهاي لازم براي افشاي اين دروغ برخوردارند.»
اينها سخنان محمد درويش، فعال محيط زيست به «اعتماد» است. از نگاه او وقتي ابزار لازم براي صحت‌سنجي خبر ناسا را داريم چرا از آن استفاده نمي‌كنيم؟
اين نگاه را صدرالدين عليپور هم دارد. او مديرعامل سابق مديريت پسماند و متخصص محيط زيست است. او معتقد است: «راجع به موضوعات پايش گاز و آلاينده‌هاي مربوط به هوا شاخص‌مان نمي‌تواند صرفا يك عكس ماهواره‌اي باشد، حتما بايد ايستگاه پايش داشته باشيم و آلاينده را پايش كنيم. عكس‌هاي ماهواره‌اي هم بر اساس حساسيت‌شان نسبت به گازها مي‌توانند منطقه‌اي را نشان دهند كه گاز وجود دارد، اما بايد ديد غلظت و ميزان انتشار چقدر هست. گاز متان هرجايي كه مركز دفن و پسماند آلي (پسماند با منشأ گياهي و جانوري) وجود داشته باشد وجود دارد.»
به گفته عليپور در زمان مديريت او بر سازمان پسماند چند ايستگاه پايش پرتابل در منطقه آرادكوه با محوريت موضوع متان مستقر شده بود كه هرازگاهي در منطقه مستقر مي‌شد و پايش مي‌كرد.
يوسف رشيدي، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي كه در سال‌هاي پيش، مديرعامل مركز كنترل كيفيت هواي تهران بود هم در زمينه مقايسه داده‌هاي حاصل از پايش در ايستگاه سنجش و داده‌هاي ماهواره‌اي با عليپور هم‌نظر است. به گفته رشيدي يكي از كارهايي كه ماهواره‌ها مي‌كنند اين است كه غلظت پارامترهاي گازي با سنجش از راه دور را ثبت و ضبط مي‌كنند و با غلظتي كه ماهواره با پارامتر نوري مي‌سنجد مقايسه مي‌كنند.
«نكته‌اي كه درباره كهريزك هست اين است كه ماهواره بر اساس يكسري پيش‌فرض‌هايي غلظت متان را سنجيده است. قطعا يك چيزي بوده، اينطور نيست كه نباشد. يك تغييري در محيط اطرافش مشاهده شده. طبيعي است كه مراكز دفن زباله توليد گاز متان مي‌كنند. وجودش قطعي است اما غلظتش نيازمند آن است كه اندازه‌گيري سطحي و مقايسه شود.»
به گفته رشيدي، متان جزو آلاينده‌هاي معيار نيست كه بتوان در ايستگاه‌هاي سنجش آلودگي هوا سنجيده شود. گازي گلخانه‌اي است كه تاثير جهاني در آب و هوا دارد. همچنين مي‌توان از آن به عنوان سوخت استفاده كرد. در كشورهاي مختلف آن را استحصال مي‌كنند. مي‌توان در مصارف گرمايشي مركز پسماند حتي از آن استفاده كرد، محصول بي‌ارزشي نيست. چاه گاز مي‌گذارند كه متان استخراج شود، اينجا متان رايگان داريم و از آن بهره‌‍‌اي نمي‌بريم.
به لحاظ شدت مصرف انرژي، رتبه يك دنيا هستيم
تغيير سوخت مصرفي از سوخت‌هاي فسيلي به انرژي‌هاي تجديدپذير و روي آوردن به استفاده از آنها، استفاده از گازهايي كه در مراكزي چون دفن پسماند به عنوان يك گاز آلاينده توليد مي‌شوند مي‌تواند گامي مثبت در جهت رسيدن به تراز مناسب‌تري از مصرف انرژي در كشور شود. استحصال گاز متان از مراكزي چون دفن پسماند از جمله اقداماتي است كه سال‌هاست در دنيا در حال انجام است. در كشور ما خيلي اراده و انگيزه‌اي براي استفاده از چنين فرصت‌هايي نيست.
«يكي از بزرگ‌ترين مصيبت‌هاي ما در حوزه انرژي اين است كه مصرف انرژي‌مان بسيار بالاست. 94 درصد سوخت ما فسيلي است. هرچقدر فرآوري داشته باشيم، هرچقدر كارهاي‌مان استاندارد باشد، با اين مصرف بالاي انرژي همه‌چيز به هم مي‌ريزد.»
داريوش گل عليزاده، مديركل دفتر هوا و تغيير اقليم سازمان محيط زيست در گفت‌وگو با «اعتماد»، در خصوص رتبه ايران در مصرف انرژي مي‌گويد: «مساله مشخص است، راهكار هم دارد. اگر اراده‌اي شكل بگيرد به راحتي مي‌شود گاز متان را استحصال كرد. ما رتبه يك را در دنيا به لحاظ شدت مصرف انرژي داريم، ما 15 برابر ژاپن انرژي مصرف مي‌كنيم. بيش از صد سال است آرادكوه مركز دفن پسماند تهران است. اينكه همه متان مال آرادكوه باشد يا نه نياز به تحقيق دارد. در آن منطقه مجتمع‌هاي دامداري گسترده داريم؛ 27 هزار راس دام داريم، مرغداري داريم. شايد مقدار انتشار متانش اندازه آرادكوه نباشد، اما آنها هم در اين انتشار سهم دارند. با كتمان قضيه مشكل حل نمي‌شود بايد جسارت اعلام آن را داشته باشيم و برايش راهكار بيابيم.»
به گفته او، سازمان محيط زيست به شهرداري براي راه‌اندازي ايستگاه سنجش گازهاي گلخانه‌اي اخطاريه صادر كرده است. اما تاكنون شهرداري اقدامي در اين جهت انجام نداده است.
شركت ملي نفت ايران، آلاينده‌ترين در دنيا
تاكنون دو گزارش جهاني در زمينه منتشركننده‌هاي متان در جهان منتشر شده است. بعد از گزارش ناسا، گزارشي در سايت بلومبرگ منتشر شد كه به همراه شركت سنجش از دور جي‌اچ‌جي است (كه در زمينه سنجيدن ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي از فضا فعاليت دارد) تهيه شده است. در اين گزارش تصويري ماهواره‌اي از يك ابر متان برفراز يك ايستگاه تقويت فشار گاز در استان فارس منتشر شده كه انتشار متان را با فعاليت بخش نفت و گاز مرتبط مي‌داند و سرعت پخش اين گاز را در زمان مشاهده، ۷۹۵ كيلوگرم بر ساعت تخمين مي‌زند.
همچنين براساس گزارش اخير موسسه غيردولتي گلوبال انرژي مانيتور، شركت ملي نفت ايران با اختلاف بيش از هر توليدكننده انرژي ديگر در جهان، متان منتشر مي‌كند. اين موسسه دريافته است كه فقط ۳۰ شركت سوخت فسيلي مسوول تقريبا نيمي از انتشار جهاني متان در بخش انرژي هستند.
متان به عنوان يك گاز گلخانه‌اي قوي، جزو اصلي گاز طبيعي محسوب مي‌شود و عامل تقريبا ۳۰ درصد از گرمايش زمين است. نشت متان مي‌تواند در حين استخراج و حمل‌ونقل گاز طبيعي رخ دهد. آن‌طور كه بلومبرگ مي‌نويسد، انتشار متان در نزديكي ايستگاه تقويت فشار گاز ارسنجان - خيرگو رخ داده است.
كسي از ما اطلاعاتي نخواست
استارت‌آپ ايراني تيزنگر در بررسي‌هاي سري زماني يك ساله سال 2022 خود ثابت كرده است كه توده گاز متان نه تنها وجود دارد بلكه در ماه شهريور به‌طور چشم‌گيري افزايش يافته و ميانگين غلظت يكساله آن در اين محدوده به 1.9 ppm واحد در ميليون رسيده است. به گزارش پيام ما، نتايج اين پژوهش با ادعاي ناسا يكسان است. ياسر عشورزاده، مديرعامل اين استارت‌آپ اعلام كرده است داده‌هاي‌مان را از ماهواره‌هاي گروه كوپرنيك آژانس فضايي اروپا گرفتيم و با پردازنده بومي سيستم هوشمند مشاهدات ماهواره‌اي خودمان آنها را آناليز كرده‌ايم.
«گاز متان در طول يكسال در حد نرمال وجود دارد، اما هر ساله در ماه شهريور با كاهش دما به ناگهان با افزايش محسوسي روبرو بوده و انكار وجود آن امكان‌پذير نيست. درباره موقعيت منشأ گاز نيز با همپوشاني نقشه‌هاي توليدي با گزارش ناسا به راحتي توده متان قابل شناسايي و در هر دو گزارش يكسان است.»
عشورزاده اما در گفت‌وگويي كه با «اعتماد» داشت هم با تاييد تصوير منتشرشده در ناسا گفت: «دريافت مشاهدات ناسا بر اساس تراكم گاز متان است و محدوده‌اي كه شناسايي كرده 5 كيلومتر است. ما هم در ادامه تاييد كرديم كه ابري به اين غلظت وجود دارد، اما ميزاني كه دارد در حجم توليد مي‌شود، بايد بررسي شود. اينكه بتوانيم حجم توليدي را برآورد كنيم مهم است.» به گفته عشورزاده، استارت‌آپ تحت نظر او كه در حال حاضر مي‌تواند نيروگاه‌هايي كه اقدام به سوزاندن مازوت مي‌كنند را شناسايي كند، مي‌تواند پيش‌بيني حريق و سيلاب را داشته باشد. مي‌تواند در سراسر كشور پايش متان و آلاينده‌هاي ديگر را داشته باشد. نيتروژن دي‌اكسيد، دي‌اكسيد گوگرد و ديگر آلاينده‌ها را شناسايي كند. اما فقط در دولت قبل از داده‌هاي آنها استفاده مي‌شد و اطلاعات توليدي اين استارت‌آپ مورد استفاده قرار مي‌گرفت. «در دولت فعلي كسي از ما كمكي نخواسته. حتي بعد از انتشار گزارش ناسا، كسي از ما ديتا نخواست در حالي كه ما در همه اين موارد مي‌توانيم پايش كنيم. خود شهرداري هم مي‌داند بحث فني نيست، سياسي است. وقتي ما گزارش ارايه كرديم، مي‌توانند از ما اطلاعات بگيرند. نگاهي كه اين نياز حس شود وجود ندارد، اولويت‌هاي اصلي كشور چيزهاي ديگر شده است.»
به گفته او ميزان ميانگين يكساله متوسط انتشار متان در سال جاري 1.9 ppm واحد در ميليون يا 16 گرم بر مول يا به عبارتي ديگر 1.246 ميكروگرم در مترمكعب است، اين سنجش را مي‌شود نسبت به ماه‌هاي مختلف هم سنجيد.
او همچنين در خصوص گزارش بلومبرگ اعلام كرد «در مورد حاشيه خليج فارس هم گزارش مبسوط داديم، انتشار متان در آن منطقه به دليل فعاليت نفتي و گازي بسيار بالاست.» آنچه در خصوص مساله پيش‌آمده در خصوص انتشار متان به عنوان گازي گلخانه‌اي و واكنش‌هاي نسبت به آن مطرح شد، تامل‌برانگيز است. مساله ساده‌اي كه شايد با بررسي و آناليز داده‌هاي به دست آمده مي‌شد به راحتي درستي و غلط بودن آن را اعلام كرد، دچار پيچش‌هاي سياسي شد. مسوولان شهري و محيط زيست كشور به خوبي به اين مساله واقفند كه انتشار گازهاي گلخانه‌اي چه عواقبي براي سرزمين دارد. تصوير منتشرشده از سوي ناسا در صورت صحت يا نادرستي، نبايد تغييري در رويه توقف انتشار از سوي مراكز مختلف آلاينده ايجاد كند. مراكزي چون دفن پسماند در شهرهاي مختلف، كارخانجات، ميدان‌هاي نفتي همه در اين زمينه سهم دارند. مهم ابلاغ سياست‌هاي مرتبط با اين جريان است كه هيچ نهادي آن را گردن نمي‌گيرد.
در گزارش ناسا چه آمده است؟
در نقشه‌برداري ناسا متان نور مادون قرمز را در الگويي منحصر به فرد جذب مي‌كند و طيف‌سنج تصويربرداري EMIT قادر است با دقت بالا آن را تشخيص دهد.
در اين گزارش عكس‌هايي از ابر‌هاي بزرگي از گاز متان برفراز ايالات متحده، ايران و تركمنستان منتشر شده است؛ يك ميدان نفتي در جنوب شرقي شهر كارلسبد ايالت نيومكزيكو، زيرساخت‌هاي نفت و گاز در شهر بندري خزر در تركمنستان و مجتمع پسماندي در جنوب تهران، پايتخت ايران. ستون‌هاي متان در نيومكزيكو، تهران و تركمنستان به ترتيب تا ۳٫۳، ۴٫۸ و ۳۲ كيلومتر در امتداد اين منابع كشيده شده‌اند. پژوهشگران تخمين مي‌زنند اين سه منبع آلاينده در مجموع در هر ساعت بيش از ۷۷ هزار كيلوگرم گاز متان در جو منتشر مي‌كنند.
متان يكي از محصولات جانبي تجزيه يكسري مواد است و محل دفن زباله مي‌تواند از منابع اصلي آن باشد. دانشمندان نرخ جريان در مجتمعي در جنوب شهر تهران را ۸۵۰۰ كيلوگرم در ساعت تخمين زده‌اند. رابرت گرين محقق ارشد اميت مي‌گويد، اين ماموريت مكان‌هايي را مشاهده كرده است كه قبلا كسي گمان نمي‌كرد آنجا محل انتشار گازهاي گلخانه‌اي باشد و ستون‌هايي از انتشار آلودگي پيدا شده است كه كسي انتظارش را نداشته است.