سكوت وزارت نفت درباره آمار مصرف فرآورده‌هاي نفتي سه سال شد
مازوت سوزي مجوز دارد
گروه اقتصادي
چهار روز پيش، محمدحسن آصفري، نماينده اراك در مجلس از «نامه وزير نفت به شوراي عالي امنيت ملي» براي «استفاده از سوخت مازوت در نيروگاه‌ها» خبر داده بود. اين نماينده مجلس در يك تذكر شفاهي در صحن مجلس گفته بود: «امروز وزارت نفت دست به دامن شوراي عالي امنيت ملي شده و سوال اين است كه آيا شوراي عالي امنيت ملي كار ديگري ندارد كه به موضوع استفاده سوخت مازوت در نيروگاه‌ها ورود كرده است؟ با نامه‌اي كه وزارت نفت به شوراي عالي امنيت ملي نوشته است اجازه داده شده تا نيروگاه‌ها در كنار شهر از سوخت مازوت استفاده كنند. در حالي كه به شدت در آلودگي هوا تاثيرگذار است و مردم را با مشكل مواجه مي‌كند.»
مازوت چيست؟
مازوت نوعي نفت كوره به شمار مي‌آيد كه كيفيت پايين و ويسكوزيته بالايي دارد و در نيروگاه‌هاي حرارتي و موارد مشابه از آن استفاده مي‌شود. در اروپا و ايالات متحده، تركيب مازوت شكسته به گازوييل تبديل مي‌شود. در گذشته، مازوت براي گرم كردن خانه‌ها در شوروي سابق و شرق دور مورد استفاده قرار مي‌گرفت، چراكه آنها تجهيزات لازم براي تبديل مازوت به ساير محصولات پتروشيمي را نداشتند. در كشورهاي غربي به كوره‌هايي كه از مازوت استفاده مي‌كنند، كوره‌هاي ضايعات‌سوز نيز مي‌گويند.
مازوت كه به‌طور عمده توسط كشورهاي روسيه، قزاقستان، آذربايجان، تركمنستان و ايران توليد مي‌شود براي گرم كردن بويلرها (ديگ بخار) جهت توليد بخار مورد استفاده قرار مي‌گيرد، چراكه اين ماده، گرماي سوختن بسيار بالايي دارد. از عوامل مهم در درجه‌بندي اين سوخت بايد به محتواي گوگرد آن اشاره كرد كه متاثر از منبع اصلي آن است. در حمل‌ونقل مازوت به‌طور معمول به اين سوخت، نفت كثيف مي‌گويند و از آنجا كه ويسكوزيته بسيار بالايي دارد، پمپ كردن آن به تجهيزات خاصي نيازمند است.
سوزاندن مازوت و ساير سوخت‌هاي گوگردي، تشكيل سولفات‌ها و نيترات‌ها به شكل آئروسل يا ذرات بسيار ريز هواست كه ذرات معلق موجود در هوا را سبب مي‌شوند. اين ذرات معلق با تشديد آلودگي هوا خطر آسم و حملات قلبي و تنفسي را افزايش مي‌دهند. اثر سوم سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر مي‌رود و در اين حالت اكسيدهاي گوگرد به دليل واكنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسيد تبديل مي‌شوند.
در نيمه دوم سال، مازوت‌سوزي در نيروگاه‌ها به متهم اول آلودگي هواي كلانشهرها تبديل مي‌شود. به دليل به هم خوردن تراز مصرف و توليد گاز طبيعي در كشور طي فصول سرد سال، جبران سوخت مورد نياز نيروگاه‌هاي حرارتي معمولا با استفاده از مازوت صورت مي‌گيرد. گفته مي‌شود كه در برخي استان‌ها معضل مازوت‌سوزي با شدت بيشتري جريان دارد، چراكه در فصول سرد، لابي‌هاي سياسي به اوج خود مي‌رسد تا گاز طبيعي براي نيروگاه‌هاي استان‌هاي مختلف تامين شود. اگر نيروگاه‌ها براي سوخت مورد نياز خود گاز نداشته باشند؛ ناچارند به مازوت‌سوزي روي بياورند.
شرايط اضطرار
مصطفي رجبي‌مشهدي، مديرعامل شركت مديريت شبكه برق 22 آبان ماه عنوان كرد كه «بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته قرار شده است تا حد ممكن از سوخت گاز در نيروگاه‌ها استفاده شود. در صورت اضطرار از سوخت دوم با رعايت مسائل زيست محيطي استفاده خواهيم كرد.» البته وزير نفت نيز در همان زمان گفته بود: «سوخت‌رساني به نيروگاه‌ها در پنجاه روز گذشته، روزانه 25 ميليون مترمكعب بيشتر از سال قبل بود يعني 13 درصد بيشتر از سال قبل سوخت‌رساني با گاز را داشته‌ايم. روزانه تقريبا در پاييز 28 درصد مصرف سوخت نفت كوره را نسبت به پارسال براي نيروگاه‌ها كاهش داديم.» 29 آبان ماه، ناصر اسكندري، معاون راهبري توليد شركت مادر تخصصي توليد نيروي برق حرارتي ايران به ايرنا گفت كه «طراحي نيروگاه‌ها بر مبناي گاز است و گاز تحويلي به نيروگاه‌ها عملا در زمستان به دليل افزايش مصرف بخش خانگي با محدوديت روبه‌رو مي‌شود. بر همين اساس از سوخت جايگزين كه سوخت مايع است در زمستان استفاده مي‌شود.»
اما به نظر مي‌رسد همزمان با ورود به آذر ماه اين «شرايط اضطرار» بيشتر ايجاد شده است.
حركت به سمت ساخت نيروگاه حرارتي
مشكل دوم زماني بروز پيدا مي‌كند كه بخش انرژي ايران به جاي ساخت نيروگاه‌هايي با انرژي تجديدپذير مانند نيروگاه‌هاي خورشيدي به سمت نيروگاه‌هاي حرارتي و سيكل تركيبي رفته است. نكته جالب اينكه، همچنان سياست‌ها بر ساخت اين نيروگاه‌ها نيز استوار است. چندي پيش همزمان با سفر رييس‌جمهور به استان زنجان ۶ واحد نيروگاهي حرارتي به ظرفيت يك‌هزار و ۲۶ مگاوات توسط رييس‌جمهور در كشور افتتاح شد. براي ساخت اين واحد‌هاي نيروگاهي جديد ۶۵۱ ميليون يورو سرمايه‌گذاري صورت گرفته است. اين افتتاح با شكوه در حالي انجام شد كه بنا به آمار موجود، در حال حاضر ظرفيت نصب شده نيروگاهي كل كشور ۸۹ هزار و ۳۶۵ مگاوات است كه از اين مقدار سهم نيروگاه‌هاي حرارتي ۷۲ هزار و ۶۱۴ مگاوات، برقابي ۱۲ هزار و ۸۷ مگاوات، اتمي هزار و ۲۰ مگاوات و توليد پراكنده و تجديدپذير و ديزلي ۳ هزار و ۶۴۴ مگاوات است. البته كه اين ظرفيت‌ها «اسمي» است و توليد برق به دليل راندمان پايين بسياري از اين نيروگاه‌ها كمتر از ظرفيت اسمي نيروگاه‌هاست.
ضمن اينكه، هزار مگاوات نيروگاه حرارتي سهم حدود يك درصدي در توليد برق كشور خواهد داشت و مشخص نيست اين همه بازي رسانه‌اي براي ساختن يك «خوراك تبليغاتي» چه عوايدي براي مردم دارد؟ همين الان بيش از ۲۰۰ ميليون مترمكعب ناترازي گاز در كشور وجود دارد و سال گذشته هم حدود ۳ميليارد مترمكعب سوخت جايگزين براي نيروگاه‌ها در نظر گرفته شده بود و تا قطره آخر مازوت‌ها نيز در نيروگاه‌ها سوزانده شد.
آمارهايي كه منتشر نمي‌شود
عملكرد شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي در خصوص انتشار «آمارنامه مصرف فرآورده‌هاي نفتي انرژي‌زا» هم جالب توجه است، چراكه عملا از سال 98 تاكنون كه معافيت خريداران عمده نفت كشور به اتمام رسيد، هيچ آماري از ميزان مصرف فرآورده‌هاي انرژي‌زا توسط بخش‌هاي مختلف كشور چه توسط نيروگاه‌ها و چه توسط وسايل نقليه و خودروها منتشر نشده است! اتفاقي كه به بدتر شدن شرايط و عدم آگاهي در خصوص ميزان مصرف مازوت توسط نيروگاه‌ها مي‌انجامد. با وجود اينكه برخي عدم انتشار آمارنامه‌ها را به تحريم‌ها و آگاهي تحريم‌كنندگان از وضعيت توليد فرآورده‌هاي نفتي كشور مي‌دانند، اما به راستي با نداشتن آمارهايي درخصوص ميزان توليد و مصرف سوخت در نيروگاه‌ها، چه كسي مي‌تواند مقصر شرايط فعلي را پيدا يا سياست درست براي بهبود كيفيت كلانشهرها اتخاذ كند؟