اتاق بازرگاني تهران گزارش داد
نيمي از صادرات ايران بدون فناوري است
اتاق بازرگاني تهران در جديدترين گزارش خود با استفاده از داده‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس به ارزيابي نقاط ضعف سبد صادراتي ايران در سال‌هاي گذشته پرداخته است.
شاخص اكمال تجاري (TCI) يكي از اصلي‌ترين شاخص‌ها براي بررسي امكان گسترش همكاري‌هاي تجاري است كه نشان مي‌دهد تا چه اندازه تركيب كالاهاي صادراتي يك كشور با تركيب كالاهاي وارداتي كشور شريك تجاري مطابقت دارد يا مكمل آن است. بالاترين اكمال تجاري در صادرات ايران طي سال‌هاي ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به ترتيب با كشورهاي كره‌جنوبي، عراق و چين بوده و كشورهاي تركيه و روسيه در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. نتيجه به دست آمده نشان مي‌دهد روند مناسب و رضايت‌بخشي در جهت افزايش ميزان تطابق كالاهاي متنوع صادراتي ايران با نيازهاي متنوع وارداتي طرف‌هاي عمده تجاري طي سال‌هاي مورد بررسي شكل نگرفته است. هرچند اين موضوع مي‌تواند به روابط تجاري كشور مقابل نيز وابسته باشد.
همچنين بالاترين ميزان پتانسيل تجاري ايران طي سال‌هاي ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ به ترتيب در صادرات به كشورهاي چين، كره‌جنوبي و تركيه بوده و كشورهاي عراق و روسيه در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند. تغيير در پتانسيل صادراتي حسب تغيير در تنوع و ميزان نيازهاي واردات كالايي بازار شركاي تجاري و همچنين افزايش تنوع و توان صادرات ايران به جهان حاصل مي‌شود.
در سال ۲۰۱۸ ميلادي بيشترين شدت تجاري ايران در زمينه ميوه‌هاي خوراكي به عنوان نمونه به ترتيب با كشورهاي قزاقستان، بحرين، قطر، تركمنستان و قرقيزستان بوده است. شدت تجاري صادرات ميوه‌هاي خوراكي ايران در سال ۲۰۱۸ در سطح جهان نزديك به صفر بوده است. جريان تجارت بين دو كشور و مقدار آن تا اندازه‌اي تحت تاثير اقتصاد دو كشور صادركننده و واردكننده قرار مي‌گيرد و به اين دليل ظرفيت‌هاي اقتصادي كشورها متفاوت است؛ درنتيجه به جاي استفاده از حجم مطلق مبادلات ميان آنها از شاخص شدت تجاري استفاده مي‌شود.
در عين حال، نتايج بررسي شاخص تنوع و تمركز كالاهاي صادراتي حاكي از آن است كه به‌رغم متنوع‌تر شدن سبد صادراتي كشور طي ۱۷ سال مورد بررسي، متوسط رشد سالانه اين سبد حدود۱.۸ درصد رشد بوده است. مضافا اينكه با وجود ۴۰۶۲ نوع محصول صادراتي در سال ۱۳۹۹، ارزش صادرات اغلب كالاها ناچيز و زير ۱۰ هزار دلار بوده است. لذا در كنار تنوع‌بخشي به محصولات صادراتي بايد مقياس صادرات اين محصولات نيز افزايش يابد.
نكته حايز اهميت ديگر آنكه، تمركز صادرات كالاي ايران طي سال‌هاي ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ به‌رغم وجود نوسان، روندي كاهشي داشته است. به عبارت ديگر بخش صادرات كشور از تمركز بر تعداد معدودي كالا به سمت صادرات تعداد بيشتري از كالاهاي جديد متمايل شده است.
نتايج محاسبه شاخص نفوذ در برخي بازارهاي صادراتي طي سال‌هاي ۲۰۱8-۲۰۱3 نيز حاكي از سطح پايين‌تر اين شاخص براي ايران در مقايسه با كشورهايي مانند چين، كره‌جنوبي، تركيه و روسيه است، اما در مقايسه با عراق، ايران وضعيت بهتري در اين شاخص داشته است.
همچنين تحليل‌ها نشان مي‌دهد بيش از نيمي از ارزش صادرات ايران مربوط به كالاهاي بدون فناوري و فاقد پيچيدگي بالا بوده است. به علاوه كالاهاي برخوردار از فناوري بالا كمترين سهم از صادرات كالاهاي كشور را طي سال‌هاي مورد بررسي به خود اختصاص داده‌اند.
از بعد ماندگاري نيز نتايج محاسبات اين گزارش طي دوره ۱400-۱390 حكايت از آن دارد كه از بين كل كدهاي صادراتي كالايي طبقه‌بندي HS در سطح هشت رقمي، در تمامي سال‌ها حدود ۱۹ درصد از كالاها در سبد صادراتي كشور به ميزان۱۰۰ درصد ماندگار بوده‌اند؛ يعني حدود ۹۶۷ كد كالايي از مجموع ۵۱۷۶ كد كالايي. با توجه به نتايج به دست آمده و در راستاي افزايش اثربخشي موافقتنامه‌هاي تجارت ترجيحي، بازرگاني و گمركي در سال‌هاي آتي، پيشنهادهايي براي ارتقاي كاركردهاي مربوط به شاخص‌هاي بازرگاني خارجي با هدف گسترش همكاري و مبادله تجاري و اقتصادي ايران با شركاي عمده تجاري ارايه شده كه پوشش طيف وسيع‌تري از كالاها در موافقتنامه‌هاي تجاري و تدوين راهبرد ديپلماسي تجاري با شركاي عمده تجاري و همسايگان مبتني بر شاخص‌هاي تجاري از جمله شاخص اكمال، پتانسيل، ماندگاري صادرات و... است.