چرا فشار تورم بي‌سابقه است

لعيا غفاريان

نرخ تورم ماهانه ايران در آذرماه ۱۴۰۱، 5/48% بوده است. اين مقدار، تورم سال ۱۴۰۱ را به ۴۵٪ رسانده است. اين مقدار هنوز از تورمي كه در نيمه دهه هفتاد رخ داد، بيشتر نيست، اما اگر به جاي آخرين مقدار، متوسط چهار سال منتهي به سال جاري را در نظر بگيريم، خواهيم ديد فشار تورمي كه در حال حاضر تجربه مي‌شود، در ۷۵ سال گذشته بي‌سابقه بوده است.

اگر تغييرات تورم را به تفكيك گروه‌هاي كالايي بررسي كنيم با مقادير بي‌سابقه تورم در مواردي مانند روغن‌ و چربي (۲۵۰%)، لبنيات و تخم مرغ (۸۴%) و نان (۷۴%) در اقلام خوراكي و همينطور مواردي مانند بهداشت و درمان (۵۲%)، مسكن (۴۲%) و آموزش (۳۲%) از خدمات عمومي و پايه مواجه مي‌شويم.

تورم چگونه اندازه‌گيري مي‌شود؟
تورم افزايش سطح عمومي قيمت‌ها در يك بازه زماني است كه مي‌توان آن را به كاهش قدرت خريد در طول زمان هم تعبير كرد. براي اندازه‌گيري تورم، شناخته‌شده‌ترين روش، مراجعه به شاخص قيمت مصرف‌كننده[1]  است كه در آن سبد منتخبي از كالاها و خدمات كه عموم مردم استفاده مي‌كنند، شناسايي و تغييرات قيمت آن سنجيده مي‌شود[2]. مركز آمار هم براي تعيين مقدار تورم، از همين شاخص استفاده مي‌كند.

چرا تورم بيش از پيش احساس مي‌شود؟
بررسي روند تورم در ۷۵ سال گذشته نشان مي‌دهد بيشترين تورم در سال ۱۳۷۴ رخ داده است. در دهه‌هاي ۳۰ و ۴۰ شاهد تورم‌هاي كمتر از ۱۵% هستيم. اما با تزريق درآمد بالاي نفتي به اقتصاد ايران، تورم در دهه ۵۰ شدت گرفت و بعد از جنگ ايران و عراق، در سال ۱۳۷۴ به بيشترين مقدار خود از سال ۱۳۲۵ رسيد. با اين حال، مي‌توان گفت امروز فشار افزايش قيمت‌ها، حتي بيشتر از نيمه دهه هفتاد احساس مي‌شود.
در سال ۷۴ تورم به ۴۹% رسيده بود. در سال‌هاي قبل از آن، تورم ۳۵%، ۲۳% و ۲۴% بود (متوسط چهار سال = ۳۳%) اما در چهار سال منتهي به ۱۴۰۱، تورم به ترتيب ۴۵%، ۴۱%، ۳۶% و ۳۶% است (متوسط چهار سال = ۴۰%). مقدار زياد تورم در سال‌هاي پي در پي و البته افت ارزش ريال در برابر دلار و اثرات آن در بازارهاي مختلف، فرصتي براي تجديد قواي حقوق‌بگيران كه بخش عمده مصرف‌كنندگان را تشكيل مي‌دهند باقي نمي‌گذارد و تامين هزينه‌هاي زندگي را براي آنان به يك ماراتن نفس‌گير و پايان‌ناپذير تبديل مي‌كند.
متوسط تورم در چهار سال منتهي به ۱۴۰۱ بيش از هر زمان ديگري در ۷۵ سال گذشته بوده است و به همين دليل مي‌توان گفت فشار ناشي از تورم در زمان حاضر بيشتر از هر زمان ديگري از سال ۱۳۲۵ تاكنون احساس مي‌شود [3].
اما اين تنها دليل براي بي‌سابقه بودن فشار ناشي از تورم نيست. اگر نرخ تورم را در گروه‌هاي كالايي مختلف مورد بررسي قرار دهيم، اطلاعات بيشتري درباره فشار ناشي از تورم به دست خواهد آمد.(نمودار شماره يك)

وضعيت تورم در گروه‌هاي كالايي
مركز آمار در يك دسته‌بندي كلي گروه‌هاي كالايي را به دو دسته تقسيم مي‌كند[4].
خوراكي‌ها، آشاميدني‌ها و دخانيات
كالاهاي غيرخوراكي و خدمات
درصد افزايش قيمت‌ها در آذر ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه مشابه در سال قبل (تورم نقطه به نقطه) براي گروه‌هاي كالايي و زيرمجموعه‌هاي‌شان در هر يك از اين دو دسته‌ در جدول شماره يك آمده است[5].
در جدول شماره يك در درجه اول نرخ تورم روغن‌ها و چربي‌ها با مقدار بسيار زياد ۲۵۰% جلب‌توجه مي‌كند. پس از آن خوراكي‌هايي مانند شير، پنير و تخم مرغ، نان و غلات، گوشت قرمز، گوشت مرغ و شيريني‌جات در كنار مواردي مانند رستوران، هتل، بهداشت و درمان با بيش از ۵۰% تورم قرار دارند. با توجه به ضروري بودن بسياري از اين گروه‌هاي كالايي يادشده در سبد خانوار، جاي تعجب ندارد كه تاثير آن بر كيفيت زندگي مردم بيش از پيش احساس شود.
اما براي مطالعه فشار ناشي از تورم نمي‌توان تنها به آخرين مقادير منتشر شده در گروه‌هاي كالايي مختلف بسنده كرد. ممكن است نرخ تورم در برخي از گروه‌هاي كالايي بيشتر از ساير گروه‌ها نباشد اما همان مقدار را هم پيش از اين تجربه نكرده باشد[6]. براي اين كار بايد روند تغييرات تورم را در طول زمان مورد بررسي قرار دهيم.

تورم‌هاي بي‌سابقه در گروه‌هاي كالايي
مركز آمار ايران، نرخ تورم را از سال ۱۳۹۱ به تفكيك گروه‌هاي كالايي منتشر مي‌كند. بررسي روند تغييرات تورم در يك دهه اخير نشان مي‌دهد نرخ تورمي كه در 7 مورد از گروه كالايي تجربه مي‌شود، در يك دهه گذشته بي‌سابقه بوده است: 
1- روغن‌ها و چربي‌ها
2- شير، پنير و تخم مرغ
3- هتل و رستوران
4- نان و غلات
5- بهداشت و درمان
6- مسكن و اجاره
7- آموزش
اين وضعيت بي‌سابقه در گروه‌هاي كالايي بزرگ‌تري مانند «خوراكي‌ها» نيز قابل مشاهده است، اما در موارد بالا تنها به پايين‌ترين لايه در گروه‌هاي كالايي اكتفا شده است. نمودار تغييرات تورم در اين گروه‌هاي كالايي را در نمودارهاي شماره 2،3،4،5،6،7،8 مشاهده كنيد.
تورم بي‌سابقه در خوراكي‌ها، بهداشت و درمان، آموزش و مسكن
در تمامي گروه‌هاي كالايي يادشده نرخ تورمي كه در ماه‌هاي اخير تجربه مي‌شود، از سال ۱۳۹۱ تاكنون بي‌سابقه است. مشاهده مقدار‌هاي بي‌سابقه تورم نه تنها در كالاهاي ضروري مانند اقلام «خوراكي» كه در سبد روزانه مصرف‌كننده، بلكه در موارد غيرمنتظره‌اي مانند «بهداشت و درمان»، «آموزش» و «مسكن» نيز به چشم مي‌خورد. مشاهده تورم بي‌سابقه در سه گروه اخير از آن رو حايز اهميت است كه بخش مهمي از آنها در گروه‌هاي بهداشت و درمان و آموزش، قرار بوده به صورت عمومي و رايگان عرضه شود و در گروه مسكن نيز مطابق وعده‌هايي كه داده شد، قرار بود عرضه مسكنِ ارزان قيمت جلوي رشد قيمت مسكن را بگيرد. اما تحليل داده‌هايي كه مركز آمار از مصرف‌كنندگان جمع‌آوري كرده، نشان مي‌دهد نرخ تورم در اين سه گروه نيز ركورد شكسته است.
    
آيا اسب افسارگسيخته تورم 
مهارشدني است؟
تورم در دنيا به عنوان مشكلي حل‌نشدني تلقي نمي‌شود، اما اين مشكل در نيم قرن اخير در ايران هيچگاه به صورت پايدار حل نشده است. با توجه به وضعيت‌هاي بي‌سابقه تورمي به ويژه در گروه‌هاي بهداشت و درمان، آموزش، مسكن و هتل و رستوران و همينطور در خوراكي‌ها و آشاميدني‌ها و سهم بالاي آن‌ در سبد روزانه خانوار و تاثير آن بر سطح رفاه عمومي، ضرورت اقدامات اساسي براي كنترل تورم بيش از هر زمان ديگري احساس مي‌شود.  زيرا افزايشِ پي در پي تورم چنانچه در چهار سال اخير رخ داده است، تبعاتِ اجتماعي و اقتصادي كوتاه‌مدت و بلندمدت فراواني در پي خواهد داشت. از اين رو اگر به مشكلات ساختاري و عوامل اصلي تورم‌زا در اقتصاد ايران بي‌توجهي شود و گراني به عواملي چون اخلال‌گران بازار فرو كاسته شود، موج‌هاي بعدي نيز چندان دور نخواهد بود.

پاورقي و ارجاع
1- (Consumer Price Index (CPI 
2- براي مطالعه بيشتر مراجعه كنيد به: چرا گراني‌هاي اخير بي‌سابقه است؟ بهمن اجدري، دقيقه ۱۴۰۰
3- اين الگو در شهريور ۱۴۰۰ نيز مشاهده شده است. مراجعه كنيد به پانويس شماره ۲
4- گزارش شاخص قيمت مصرف‌كننده، مركز آمار ايران؛ آذر ١۴٠١
5- گزارش شاخص قيمت مصرف‌كننده به تفكيك استان؛ مركز آمار ايران، آذر ١۴٠١
6- اقتصاد گروه‌هاي كالايي مختلف با يكديگر تفاوت دارند، به همين دليل نمي‌توان انتظار داشت دامنه تغييرات تورم آنها شبيه به يكديگر باشد.
نمودار تغييرات تورم در تمامي گروه‌هاي كالايي را در لينك زير مشاهده كنيد:
 d-mag.ir/p9005