شورش راست افراطي عليه انتخابات ، اين‌بار در برزيل
هزاران نفر از حاميان راديكال ژايير بولسانارو، رييس‌جمهور پيشين برزيل به تقليد از هواداران دونالد ترامپ ، به ساختمان رياست‌جمهوري، كنگره و دادگاه عالي برزيل
حمله كردند تا جهان بار ديگر شاهد كودتاي راست‌هاي افراطي عليه دموكراسي باشد
محمدحسين لطف‌الهي
دو سال و دو روز پس از حوادث ششم ژانويه در ايالات متحده، جايي كه هواداران رييس‌جمهور شكست‌خورده در انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر 2020 ساختمان كنگره را اشغال كردند و مي‌خواستند مانع از تاييد نتايج انتخابات شوند، هزاران نفر از حاميان راديكال ژايير بولسانارو رييس‌جمهور پيشين برزيل به ساختمان رياست‌جمهوري، كنگره و دادگاه عالي برزيل حمله كردند تا جهان بار ديگر شاهد كودتاي راست‌هاي افراطي عليه دموكراسي باشد.
اين حمله كه خطرناك‌ترين تهديد عليه دموكراسي بزرگ‌ترين كشور امريكاي لاتين از زمان كودتاي نظامي سال 1964 به حساب مي‌آمد در شرايطي رخ داد كه حدود يك هفته پيش از آن، مراسم تحليف لولا ايناسيو داسيلوا برگزار و او به عنوان رييس‌جمهور جديد برزيل معرفي شده بود.
روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است: «اين اتفاق نشانه‌اي از گسترش طاعون راست‌افراطي در دموكراسي‌هاست. تندروهايي كه با لفاظي‌هاي آتشين و راديكال از پذيرش شكست خودداري مي‌كنند، ادعاهايي بي‌اساس درباره تقلب مطرح مي‌كنند و حاكميت قانون را از بين مي‌برند.»
خبرنگاراني كه در صحنه حضور داشته‌اند، وضعيت را «ترسناك» توصيف مي‌كنند. خبرنگار آسوشيتدپرس نوشته است: «بولساناروئيست‌ها ساختمان كنگره را اشغال كرده بودند. بسياري از آنها روي زمين نشسته يا دراز كشيده بودند. پرچمي در دست آنها بود كه روي آن واژه مداخله نوشته شده بود و از ارتش مي‌خواست كه لولا داسيلوا را بركنار كرده و بولسانارو را به قدرت بازگردانند.» به نوشته او، «اغلب آنها لباس‌هاي زرد و سبز به رنگ پرچم برزيل به تن داشتند و در مواجهه با افسران پليس فرياد مي‌زدند «اين تازه اول ماجراست» و «خدا شما را حفظ كند و از اقدام عليه ما ملي‌گرايان باز دارد.»
تصاوير پخش‌شده در كانال تلويزيوني گلوبو تي‌وي نشان مي‌دهد معترضان در سالن‌هاي كاخ پلانالتو و در دفتر رييس‌جمهور پرسه مي‌زدند و به جمع‌آوري «غنايم» مي‌پرداختند.
ويديوهاي منتشرشده در شبكه‌هاي اجتماعي نيز از حضور گسترده هواداران بولسانارو در اطراف ساختمان كنگره، كاخ رياست‌جمهوري و دادگاه عالي حكايت دارد در حالي كه بسياري از آنها پيراهن تيم ملي برزيل - نماد جديدي براي راست افراطي - را پوشيدهاند و شعار مي‌دهند: «خدا، سرزمين پدري، خانواده و آزادي».
عصر روز يكشنبه به وقت محلي، پليس پس از ساعت درگيري موفق شد كنترل ساختمان‌هاي دولتي را به دست بگيرد. لولا داسيلوا، رييس‌جمهوري برزيل شخصا به كاخ رياست‌جمهوري رفت تا آسيب‌هاي وارده را بررسي كند. لولا كه به‌شدت عصباني و خشمگين به نظر مي‌رسيد در يك سخنراني عليه «شورشيان» آنها را «فاشيست» خطاب كرد. او گفت: «اين اقدام آنها بي‌سابقه است. تمام كساني كه به ساختمان‌هاي دولتي حمله كردند، تعقيب و مجازات خواهند شد.»
ساعاتي بعد، بولسانارو رييس‌جمهور پيشين نيز كه از هفته گذشته در شهر اورلاندو واقع در ايالت فلوريداي امريكا ساكن بوده در حالي كه چند ساعت از شروع اين شورش عليه نهادهاي دموكراتيك برزيل مي‌گذشت، اقدام شورشيان در راستاي حمله به ساختمان‌هاي دولتي و اشغال اين ساختمان‌ها را محكوم كرد.
بولسانارو در توييتي نوشت: «برپايي اعتراضات عمومي بر اساس قانون بخشي از دموكراسي است اما حمله و غارت اين ساختمان‌هاي دولتي چنانچه امروز رخ داد و چنانچه پيش‌تر از سوي چپ‌ها در سال‌هاي 2013 و 2017 رخ داده بود غيرقانوني هستند.»
فلاويو دينو، وزير دادگستري برزيل روز گذشته گفت كه حمله به ساختمان‌هاي دولتي در ساعت 30: 2 بعد از ظهر روز يكشنبه آغاز شد و حدود 5 ساعت و نيم به طول انجاميد.
هواداران بولسانارو چگونه از سد تدابير امنيتي گذشتند؟
حمله به ساختمان‌هاي دولتي در شرايطي رخ داد كه در اواخر هفته گذشته موجي از هواداران بولسانارو وارد برازيليا، پايتخت برزيل شده بودند. در شبكه‌هاي اجتماعي برزيل نيز از دعوتنامه‌هايي حاوي وعده ارايه غذا و اتوبوس براي حمل‌ونقل رايگان صحبت مي‌شد. همزمان تعدادي از معترضان به نتايج انتخابات در مقابل پادگان‌هاي نظامي اردو زده و از مقام‌هاي ارشد ارتش مي‌خواستند با مداخله خود مانع از ادامه كار لولا داسيلوا شوند. در چنين شرايطي كه انتظار مي‌رفت تدابير امنيتي تشديد شده باشد، پليس شروع به كاستن از محدوديت‌ها و كاهش نيروهاي مستقر در اماكن دولت كرد. بسياري از تحليلگران اين تصميم را تصميم اندرسون تورس، وزير امنيت عمومي در ناحيه فدرال برازيليا مي‌دانند كه پيش‌تر وزير دادگستري دولت بولسانارو بود. او روز يكشنبه پس از اتفاقاتي كه رخ داد، شورشيان را محكوم كرد اما در فاصله كوتاهي از سوي فرماندار ايالت بركنار شد. برخي رسانه‌هاي برزيلي گزارش مي‌دهند كه او در حال حاضر در فلوريداست اما تورس تاكيد دارد كه پيش بولسانارو نيست.
شامگاه يكشنبه دولت لولا داسيلوا از دادگاه عالي خواستار صدور حكم بازداشت تورس و تحقيق درباره او شد. دولت همچنين از دادگاه عالي خواست تا اجازه تحقيق در خصوص سازماندهي شورشيان و فعاليت‌هاي آنها در شبكه‌هاي اجتماعي را صادر كند. روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد دولت برزيل از كمپاني‌هاي ارايه خدمات تلفن همراه نيز خواست تا داده‌هاي مربوط به موقعيت مكاني كاربران‌شان را كه ممكن است در شناسايي شورشيان مهاجم كمك كند، حفظ كنند.
ايبانئيس روچا، فرماندار برازيليا يكشنبه شب در توييتر نوشت كه دست‌كم 400 نفر در اتفاقات مربوط به حمله به ساختمان‌هاي دولتي بازداشت شده‌اند.
دادگاه عالي برزيل اواخر روز يكشنبه ايبانيس روچا، فرماندار برازيليا را به دليل ناتواني در جلوگيري از شورش در پايتخت به مدت ۹۰ روز از سمت خود بركنار كرد. وزير دادگستري برزيل نيز مي‌گويد 40 اتوبوس كه براي انتقال شورشيان به محل‌هاي مورد نظر اجاره شده بود، توقيف شده است. به گفته او، از ديگر ايالت‌ها نيز نيروي كمكي براي پايتخت ارسال شده تا امنيت به برازيليا بازگردد. فلاويو دينو گفت: «هنوز برخي افراد در اينترنت درباره ضرورت ادامه حمله صحبت مي‌كنند. آنها بايد بدانند كه موفق به نابودي دموكراسي برزيل نمي‌شوند.»
نقش بولسانارو در شورش 8 ژانويه
براي بيش از 4 سال، جدي‌ترين سوال درباره برزيل در جهان اين بود كه آيا اين دموكراسي جوان مي‌تواند از رياست‌جمهوري ژايير بولسانارو جان سالم به در ببرد؟
آزمون استقامت دموكراسي برزيل سال 2018 زماني آغاز شد كه سرهنگ سابق ارتش، كسي كه آشكارا از فروپاشي ديكتاتوري نظامي در برزيل ابراز تاسف مي‌كرد به عنوان رييس‌جمهور برزيل انتخاب شد. او از همان روزهاي آغازين در خصوص سيستم انتخاباتي برزيل ابراز ترديد مي‌كرد و به تهديد رقبايش مي‌پرداخت. بولسانارو تهديد كرده بود كه شكست او در انتخابات ممكن نيست مگر اينكه تقلبي گسترده در انتخابات صورت گيرد و تاكيد كرده بود در صورت شكست او «حوادثي بسيار بدتر از حوادث ششم ژانويه در امريكا» در انتظار برزيل خواهد بود.
پسرش ادواردو، عضو مجلس نمايندگان برزيل نيز زماني هشدار داد كه «لحظه‌اي فرا مي‌رسد كه وضعيت كشور مانند دهه 1960 خواهد شد». دهه 1960 زماني است كه نظامي‌ها با كودتا توانستند قدرت را در اختيار بگيرند.
استر سولانو، جامعه‌شناس برزيلي و استاد دانشگاه سائوپائولو مي‌نويسد: «براي سال‌ها بولسانارو و اعضاي خانواده او به ديوان عالي حمله مي‌كردند. در طول سال گذشته بارها او اعلام كرد كه به نتايج انتخابات در صورت شكست احترام نخواهد گذاشت. در ماه‌هاي اخير نيز گفتمان او تهاجمي‌تر شده بود.»
او از زمان شكست در برابر لولا اظهارنظرهاي عمومي كمي داشت. در اولين روزها اعلام كرد كه انتخابات را «غيرمنصفانه» مي‌داند، بعد از هوادارانش كه جاده‌ها را بسته بودند خواست به اين كار پايان دهند و سپس در اقدامي شبيه به آنچه دونالد ترامپ در ايالات متحده انجام داد از حضور در مراسم تحليف لولا داسيلوا سر باز زد. بولسانارو همچنين نسبت به اقدامات هوادارانش كه در مقابل پادگان‌هاي نظامي تجمع كرده و خواستار دخالت ارتش بودند سكوت پيشه كرد.
الكساندرو بانديرا، تحليلگر سياسي برزيلي معتقد است اظهارات و رفتارهاي بولسانارو به مانند كار گذاشتن بمب ساعتي در جامعه برزيل بود. به گفته او، بولسانارو كاري كرد كه هوادارانش بخواهند يك بار ديگر پيام ماجراي ششم ژانويه در ايالات متحده را به گوش جهان برسانند.
شبكه‌هاي اجتماعي و حمله به دموكراسي در برزيل
محققان شبكه‌هاي اجتماعي در برزيل مي‌گويند در هفته منتهي به شورش و حمله به كنگره و ديگر ساختمان‌هاي دولتي، موج گسترده‌اي از فراخوان‌ها براي حمله به پمپ‌بنزين‌ها، پالايشگاه‌ها و ساير زيرساخت‌ها و همچنين دعوت از مردم براي اعلام جنگ به دولت لولا ديده شد.
به گفته اين محققان، ايفلوئنسرهايي كه نتايج انتخابات رياست‌جمهوري و پيروزي لولا داسيلوا را انكار مي‌كنند خطاب به «ميهن‌پرستان» مي‌گويند كه به «فستا دا سلما» بياييد. به نوشته رسانه‌هاي امريكايي اين اصطلاح به معناي «مهماني فرياد جنگ» است.
در تلگرام نيز سازمان‌دهندگان فراخوان‌هايي براي «كاروان‌هاي آزادي» مي‌دادند كه قرار بود در 6 ايالت براي تجمع در مراكز حساس گرد هم آيند.
در يكي از پست‌هاي كانال‌هاي تلگرامي پر طرفدار نوشته شده بود: «ميهن‌پرستان، ما هزاران اتوبوس و امكانات تدارك ديده‌ايم. نياز به 2 ميليون نفر جمعيت در برازيليا داريم.»
فعاليت‌هاي انكار‌كنندگان دموكراسي برزيل به اندازه‌اي بوده كه به گفته محققان، جست‌وجوها در شبكه اجتماعي ويديو محور تيك تاك نشان مي‌دهد از هر 8 جست‌وجو با كليد واژه صندوق راي در اين شبكه اجتماعي، 5 جست‌وجو حاوي نتايجي مانند «تقلب در صندوق‌هاي راي» بودند.
در توييتر هم حلقه نزديك به بولسانارو فعاليت زيادي دارند و تلاش مي‌كنند دروغ تقلب در انتخابات را به صورت عمومي مطرح كنند. به گزارش رويترز، ايلان ماسك مالك ثروتمند اين شبكه اجتماعي چندي قبل تمام كارمندان توييتر در برزيل- به جز نمايندگان بخش بازرگاني - را اخراج كرد و نظارت ضعيفي روي اين شبكه در برزيل وجود دارد.
رهبران جهان، شورش هواداران بولسانارو را محكوم كردند
جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا «حمله به دموكراسي» در برزيل را محكوم كرد و در توييتر نوشت: «من حمله به دموكراسي و انتقال مسالمت‌آميز قدرت در برزيل را محكوم مي‌كنم. نهادهاي دموكراتيك برزيل از حمايت كامل ما برخوردارند و اراده مردم برزيل نبايد تضعيف شود. من مشتاقانه منتظر ادامه همكاري [با لوئيس ايناسيو رييس‌جمهور برزيل] هستم.» بايدن همچنين ناآرامي‌ها در برزيل را «وحشيانه» خواند. پيش از اين، جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي امريكا، گفته بود كه بايدن از نزديك وضعيت برزيل را دنبال مي‌كند و واشنگتن خشونت روز يكشنبه را محكوم مي‌كند. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا در پستي در توييتر از لولا حمايت كرد. سفارت ايالات متحده در برزيل نيز شورش‌هاي يكشنبه در برازيليا را محكوم كرده و از اتباع ايالات متحده خواسته است از منطقه‌اي كه ناآرامي در آن در حال وقوع است دوري كنند.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا گفت، اتحاديه اروپا حمايت خود را از لوئيز ايناسيو لولا داسيلوا، رييس‌جمهور برزيل در بحبوحه ناآرامي‌ها در پايتخت برزيل اعلام كرده است. بورل در بيانيه‌اي يكشنبه گفت: اتحاديه اروپا اقدامات خشونت‌آميز ضد دموكراتيك را كه در روز يكشنبه، ۸ ژانويه، در قلب محله دولتي برازيليا رخ داد، به‌شدت محكوم مي‌كند و افزود كه اتحاديه اروپا حمايت كامل خود را از رييس‌جمهور لولا و سيستم دموكراتيك برزيل اعلام كرده و با نهادهاي دموكراتيك هدف اين حمله ابراز همبستگي مي‌كند.» بورل گفت كه اختلافات سياسي بايد در نهادهاي دموكراتيك برزيل حل شود البته نه از طريق خشونت. وي ابراز اطمينان كرد كه دموكراسي برزيل پيروز خواهد شد. بورل گفت: «رهبران سياسي برزيل و به ويژه رييس‌جمهور سابق بولسونارو، بايد مسوولانه عمل كنند و از حاميان خود بخواهند كه به خانه بروند.
شارل ميشل، رييس شوراي اروپا نيز ناآرامي‌هاي روز يكشنبه در برازيليا را محكوم كرد. ميشل در توييتر خود نوشت: «حمله به نهادهاي دموكراتيك برزيل را محكوم مي‌كنم. حمايت كامل از رييس‌جمهور لولا داسيلوا كه به‌طور دموكراتيك توسط ميليون‌ها برزيلي از طريق انتخابات عادلانه و آزاد انتخاب شده است را اعلام مي‌دارم.»
آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل ضمن محكوم كردن حمله حاميان بولسونارو به ساختمان‌هاي دولتي آن را حمله به موسسات دموكراسي در اين كشور دانست. او گفت، بايد به خواست ملت برزيل و موسسات كشور احترام گذاشته شود. دبيركل سازمان ملل در توييتر نوشت: برزيل كشور دموكراتيك بزرگي است. جورجيا ملوني، نخست‌وزير ايتاليا در توييتر ضمن ابراز همبستگي با نهادهاي برزيل نوشت: «از آنچه در برزيل اتفاق مي‌افتد نمي‌توان بي‌تفاوت گذشت.»
گوستاوو پترو، رييس‌جمهور كلمبيا در توييتر خود با ابراز همبستگي با لولا و مردم برزيل، گفت: «اگر مي‌خواهد به عنوان يك نهاد به حيات خود ادامه دهد و منشور دموكراتيك را اعمال كند، وقت آن است كه يك جلسه فوري OAS [سازمان كشورهاي امريكايي] برگزار شود. او خشونت‌هاي يكشنبه را شورش فاشيسم خواند. آلبرتو فرناندز، رييس‌جمهور آرژانتين نيز از لولا حمايت كرد و در توييتر نوشت كه رويدادهاي يكشنبه يك كودتا بود.
آزمون استقامت دموكراسي برزيل سال 2018 زماني آغاز شد كه سرهنگ سابق ارتش، كسي كه آشكارا از فروپاشي ديكتاتوري نظامي در برزيل ابراز تاسف مي‌كرد به عنوان رييس‌جمهور برزيل انتخاب شد. او از همان روزهاي آغازين در خصوص سيستم انتخاباتي برزيل ابراز ترديد مي‌كرد و به تهديد رقبايش مي‌پرداخت. بولسانارو تهديد كرده بود كه شكست او در انتخابات ممكن نيست مگر اينكه تقلبي گسترده در انتخابات صورت گيرد و تاكيد كرده بود در صورت شكست او «حوادثي بسيار بدتر از حوادث ششم ژانويه در امريكا» در انتظار برزيل خواهد بود
محققان شبكه‌هاي اجتماعي در برزيل مي‌گويند در هفته منتهي به شورش و حمله به كنگره و ديگر ساختمان‌هاي دولتي، موج گسترده‌اي از فراخوان‌ها براي حمله به پمپ‌بنزين‌ها، پالايشگاه‌ها و ساير زيرساخت‌ها و همچنين دعوت از مردم براي اعلام جنگ به دولت لولا ديده شد. فعاليت‌هاي انكار‌كنندگان دموكراسي برزيل به اندازه‌اي بوده كه به گفته محققان، جست‌وجوها در شبكه اجتماعي ويديومحور تيك‌تاك نشان مي‌دهد از هر 8 جست‌وجو با كليد واژه صندوق راي در اين شبكه اجتماعي، 5 جست‌وجو حاوي نتايجي مانند «تقلب در صندوق‌هاي راي» بودند