دیپلماسی زیر فشار رادیکال‌های دو طرف
اقدامات افراطی از سوی اروپایی‌ها و لابی برانداز چگونه مسیرهای دیپلماسی با ایران را مسدود می‌کند
شهاب شهسواري
بعد از آنكه مقام‌هاي اتحاديه اروپا اعلام كردند كه بدون دليل نمي‌توان سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در فهرست گروه‌هاي تروريستي قرار داد، تعدادي از كاربران ايراني در شبكه‌هاي اجتماعي جهت فشار بر مقام‌هاي اتحاديه اروپا، شروع به انتشار پست‌هايي كرده‌اند كه در آنها جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا به «حمايت از تروريسم» متهم شده است. حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي اقدام پارلمان اروپا در تصويب قطعنامه عليه سپاه پاسداران را «شليك به پاي خود» توصيف كرده بود و نمايندگان مجلس شوراي اسلامي هم در واكنش به اين اقدام، طرحي را مطرح كرده‌اند كه بر اساس آن در صورت نهايي شدن تصميم اروپا براي قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌هاي تروريستي، نيروهاي مسلح كشورهاي اروپايي از سوي ايران گروه تروريستي تلقي شوند. پس از آنكه هفته پيش، پارلمان اروپا در قطعنامه‌اي كه ادعا شده بود در واكنش به تحولات اخير در داخل ايران تصويب شده است، پيشنهاد داد كشورهاي اروپايي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در فهرست گروه‌هاي تروريستي قرار دهند، روز دوشنبه در پي برگزاري جلسه شوراي اروپا، مشخص شد كه دولت‌هاي اروپايي تمايل چنداني براي عملي كردن اين تصميم ندارند. بعد از اين جلسه هم جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا و توبياس بيلستروم، وزير خارجه سوئد، در اظهارنظرهايي جداگانه تاكيد كردند كه به دليل فقدان دلايل حقوقي كافي، امكان اجراي اين خواسته پارلمان اروپا وجود ندارد و شوراي اروپا نمي‌تواند بدون حكم دادگاه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را در فهرست گروه‌هاي تروريستي اروپا قرار دهد. تحليلگران و ديپلمات‌هاي غربي كه با رسانه‌ها گفت‌وگو كرده‌اند، اين اقدام را باعث تشديد تنش‌ها و بسته شدن درهاي ديپلماسي با ايران توصيف مي‌كنند.
اين اظهارات مقام‌هاي اروپايي، با واكنش تند تعدادي از كاربران فارسي‌زبان شبكه‌هاي اجتماعي مواجه شده است كه خود را مخالفان نظام جمهوري اسلامي معرفي مي‌كنند. اين عده با هشتگ «بورل از تروريسم حمايت مي‌كند (Borrell Supports Terrorism)» در شبكه‌هاي اجتماعي به اين مقام بلندپايه اتحاديه اروپا حمله كرده‌اند. پس از راي‌گيري در پارلمان اروپا هم تعدادي از ايرانيان مقيم خارج از كشور با برگزاري تظاهراتي مقابل ساختمان پارلمان اروپا در استراسبورگ خواستار قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در فهرست گروه‌هاي تروريستي شده بودند. اقدام‌هاي تندروانه و افراطي بخشي از ايرانيان خارج از كشور، با هدف تشديد فشارها بر جمهوري اسلامي ايران و ادعاي حمايت از اعتراضات در داخل كشور انجام مي‌شود. با اين حال بسياري از تحليلگران، نسبت به آثار مثبت و عملي چنين اقداماتي، جز افزايش تنش‌ها در روابط ايران و غرب و كاهش فرصت‌هاي ديپلماتيك براي حل‌و‌فصل مسائل ترديد دارند. منتقدان معتقدند كه علاوه اين اقدامات بر تشديد تنش در روابط خارجي ايران، هيچ اثري در كمك‌هاي ادعايي به معترضان در كشور نخواهد داشت.
كاري براي حمايت واقعي از مردم ايران
انجام نمي‌دهند
اسفنديار باتمانقليچ، تحليلگر اقتصادي مقيم خارج از كشور، همزمان با صدور قطعنامه پارلمان اروپا كه در آن از دولت‌هاي اروپايي خواسته‌شده‌بود تا سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را تروريستي تلقي كنند، در حساب كاربري خود در توييتر تلاش‌هاي بخشي از جامعه ايرانيان خارج از كشور براي رسيدن به اين قطعنامه را «تلف كردن فوق‌العاده تمركز و انرژي سياسي» توصيف كرد. وي نوشت: «جامعه ما توانست موفق شود اعضاي پارلمان اروپا را وادار كند چيزي را تصويب كند كه هيچ تاثيري بر سپاه ندارد و قطعا هيچ تاثيري هم بر اعتراضات ايران ندارد.» وي ادامه مي‌دهد: «فعالان سياسي خارج از كشور به‌شدت تمركز خود را بر اين قرار داده‌اند تا هيات حاكمه ايران را از مشروعيت و منابع محروم كنند، اما حرف زيادي در مورد مسووليت واقعي‌شان ندارند و آن‌هم ايجاد حمايت واقعي براي ايرانيان است.» اين تحليلگر اقتصادي در ادامه با تاكيد بر بي‌اثر بودن چنين اقدامي مي‌نويسد: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامي نخستين‌بار سال ۲۰۱۷ توسط مقام‌هاي امريكايي در فهرست گروه‌هاي تروريستي قرار گرفت. در طول ۶ سال [كه از اين اقدام مي‌گذرد] جلوي كدام‌يك از اقدامات سپاه گرفته شده است؟» وي با اشاره به مثال‌هايي از ميزان بي‌توجهي فعالان سياسي خارج از كشور به اقدامات ضروري براي حمايت از مردم ايران مي‌نويسد: «در اجلاس داووس، از مسيح علي‌نژاد پرسيده شد كه براي بهبود شرايط در ايران از جهانيان چه مي‌خواهد؟ او يك بار ديگر موفق شده بود، گوش قدرتمندترين رهبران جهان را به سخنان خود جلب كند. وقتي جواب او را شنيدم شگفت‌زده شدم، او پاسخ داد كه مي‌خواهد [آيت‌الله] خامنه‌اي از شبكه‌هاي اجتماعي اخراج شود!»
مقام‌هاي اتحاديه اروپا در مورد قرار دادن سپاه در فهرست تروريستي چه گفتند؟
توبياس بيلستروم، وزير خارجه سوئد كه كشورش رياست دوره‌اي اتحاديه اروپا را بر عهده دارد، روز سه‌شنبه در اظهاراتي گفته است: «اضافه شدن سپاه پاسداران به فهرست سازمان‌هاي تروريستي اتحاديه اروپا مساله پيچيده‌اي است و بايد از برخي شرايط برخوردار باشد.» وي افزود: «سپاه پاسداران را نمي‌توان صرفا به خاطر نقض حقوق بشر كه در ايران رخ مي‌دهد در فهرست سازمان‌هاي تروريستي قرار داد، بلكه بايد ارتباطي نيز با تروريسم داشته باشد.» به گفته او، «وگرنه اين مخاطره وجود دارد كه فردي كه تحت تحريم قرار گرفته به دادگاه اتحاديه اروپا شكايت بياورد و از فهرست حذف شود و اين امر، همان‌طوركه همه ما در اين جلسه مي‌دانيم، در گذشته نيز اتفاق افتاده است.» اين مقام دولت سوئد اضافه كرد: «بنابراين من اعتقاد ندارم كه كار به اين شيوه خيلي عاقلانه باشد، اگرچه به قطعنامه پارلمان اروپا احترام مي‌گذارم.»
پيش از اين نيز، جوزپ بورل، نماينده عالي رياست خارجي اتحاديه اروپا روز دوشنبه گفت كه قرار دادن نام سپاه در فهرست گروه‌هاي تروريستي «نيازمند راي دادگاه است» و نمي‌توان گفت «چون من تو را دوست ندارم، در نگاه من تروريست هستي.»
اما همه مقام‌هاي اروپايي با اين نظر موافق نيستند. هفته پيش اورسلا فن درلاين، رييس كميسيون اروپا، در سخناني در حاشيه نشست مجمع جهاني اقتصاد در داووس سوييس گفته بود: «ما به دنبال وضع دور جديدي از تحريم‌ها هستيم و من از قرار گرفتن سپاه در فهرست سازمان‌هاي تروريستي حمايت مي‌كنم. درخواست چندين وزير خارجه را شنيدم و فكر مي‌كنم حرف آنها درست است.» روز دوشنبه هم آنالنا بائربوك، وزير امور خارجه آلمان پيش از آغاز نشست شوراي روابط خارجي اروپا در بروكسل، در جمع خبرنگاران گفت كه دولت آلمان از تلاش‌هاي رهبران اتحاديه اروپا براي قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌هاي تروريستي اين نهاد اروپايي استقبال مي‌كند. تلاش براي قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در فهرست گروه‌هاي تروريستي، بايد از طريق شوراي اروپا عملي شود و راي اين شورا به اجماع و راي مثبت تمامي ۲۷ كشور عضو نياز دارد. راديو فردا، رسانه فارسي‌زبان دولتي امريكا در گزارشي نوشته است كه كشورهاي اروپايي مانند پرتغال و مالت، با چنين تصميمي مخالف هستند. اين رسانه فارسي‌زبان دولت امريكا نوشته است: «به گفته دو ديپلمات اروپايي، فرانسه تمايل چنداني به اين اقدام ندارد و به‌رغم اظهارات وزير خارجه آلمان، نظرها در برلين نيز در اين زمينه قطعي نيست.»
چرا غرب نمي‌خواهد درهاي ديپلماسي
با ايران بسته شود؟
روزنامه فايننشيال‌تايمز، در گزارشي مي‌نويسد كه اقدام اروپا در قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در فهرست گروه‌هاي تروريستي مي‌تواند باعث مرگ اميدها براي احياي برجام شود. اين روزنامه در گزارشي با عنوان «غرب در مورد مذاكرات هسته‌اي با ايران دچار دوراهي شده است»، مي‌نويسد: «[رسيد يك توافق براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران] در صورت تصميم بريتانيا ... يا اتحاديه اروپا، تصميم بگيرد سپاه پاسداران را در فهرست قرار دهد، سخت‌تر از هر زمان ديگر خواهد شد. مقام‌هاي ايراني تاكيد كرده‌اند كه واكنش نشان خواهند داد، در حالي كه تحليلگران مي‌گويند چنين اقدامي ممكن است باعث قطع روابط ديپلماتيك شود.» يك مقام ارشد اتحاديه اروپا به فايننشيال‌تايمز مي‌گويد: «هيچ‌كس نمي‌خواهد برجام اين‌گونه بميرد.» اين مقام ارشد اتحاديه اروپا با هشدار نسبت به اينكه در صورت اقدام به تروريستي شناختن سپاه مي‌تواند باعث از بين رفتن مذاكرات هسته‌اي شود، مي‌گويد: «تنها گزينه‌اي كه ما در آن شرايط داريم بازگشت به سياست فشار حداكثري است و همه مي‌دانند كه آخرين بار اين گزينه چه نتايجي داشت.»
يك مقام ارشد امريكايي به فايننشيال‌تايمز مي‌گويد: «مي‌دانيم كه ايران مسير مستمري را به سوي پيشرفت برنامه هسته‌اي‌اش طي مي‌كند. اين مسير بسيار نگران‌كننده است و ما همچنان اعتقاد داريم كه مواجهه با آن از طريق ديپلماسي از هر جايگزين ديگري بهتر است.» اين مقام امريكايي معتقد است كه توافق هسته‌اي الان در شرايط «انجماد عميق» قرار دارد. به نوشته فايننشيال‌تايمز دو طرف اكنون شرايط جاري «نه توافق، نه بحران» را ترجيح مي‌دهند، به شكلي كه هيچ‌يك از طرفين از خطوط قرمزي عبور نكند كه باعث تشديد تنش شود. اين روزنامه به نقل از تحليلگران مي‌نويسد كه اين رويكرد ناپايدار است و اين احتمال وجود دارد كه محاسبه اشتباه از سوي هر طرف باعث تشديد تنش‌ها شود. يكي از راهكارها به نظر برخي ديپلمات‌ها و تحليلگران اين است كه از طريق يك توافق موقت به ازاي كاهش محدود تحريم‌ها، توسعه برنامه هسته‌اي ايران متوقف شود. يك ديپلمات غربي به فايننشيال‌تايمز مي‌گويد: «الان توجه‌ها به اين موضوع است كه چه نوع توافقي امكان‌پذير است. اگر هيچ كاري انجام ندهيم، ايران به غني‌سازي ۹۰ درصدي اورانيوم نزديك مي‌شود و آنگاه تهديد واقعي سوءتفاهم و تشديد تنش به وجود مي‌آيد.»
راديو فردا هم به نقل از يك ديپلمات ارشد اروپايي مي‌نويسد: «افزودن سپاه به فهرست گروه‌هاي تروريستي فكر خوبي نيست، چرا كه از رسيدگي به ساير موضوعات مربوط به ايران جلوگيري مي‌كند.»