علم صالح، استاديار مطالعات خاورميانه در دانشگاه ملي استراليا در گفت‌وگو با «اعتماد»:
جايگزين برجام ،جنگ و اتمي شدن ايران است
با توجه به اينكه پروژه منزوي‌سازي ايران تا حد قابل توجهي موفق بوده، حتي در صورت احياي برجام هم بعيد است كه رفع تحريم‌ها در ميدان واقعيت دستاورد قابل توجهي براي ايران داشته باشد چرا كه به هر حال وضعيت ايجادشده پيرامون ايران ريسك هرگونه سرمايه‌گذاري يا بازگشت كمپاني‌هاي خارجي به داخل را افزايش داده است. از سوي ديگر انزواي سياسي كه ايران در حال تجربه آن هست نيز برخلاف سال 2015 با حل يكي از اختلاف‌ها ميان ايران و غرب كه مسائل هسته‌اي باشد، رفع نخواهد شد. در چنين شرايطي با چه استدلالي مي‌توان گفت هنوز احياي برجام براي ايران سودمند است؟
علم صالح، استاديار مطالعات خاورميانه در دانشگاه ملي استراليا در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» گفت: بزرگ‌ترين مزيت برجام اين است كه هيچكدام از دو طرف يعني تهران و واشنگتن پلان بي يا جايگزين مناسب‌تري براي اين توافق ندارند. جنگ تمام‌عيار، تنها جايگزين برجام است كه در نهايت به احتمال زياد مي‌تواند به اتمي شدن ايران هم منتهي شود. براساس همين فقدان جايگزين بود كه دو طرف حتي در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ كه امريكا از برجام خارج شد گام‌هاي خود را با دقت انتخاب كردند. هرچند كه اين گام‌ها در حقيقت به معني دور شدن از برجام و توافق بود اما به گونه‌اي انتخاب و اجرايي شدند كه شاكله برجام محفوظ ماند.
توانمندي هسته‌اي ايران با سال 2015 تفاوت بسيار كرده است
علم صالح با اشاره به اينكه برجام حتي در صورت احيا، برجامي كه در سال 2015 تا 2018 شاهد آن بوديم نخواهد بود، مي‌گويد: نه فقط ايران بلكه امريكا و غرب هم به خواسته‌هاي خود پس از احياي برجام نخواهند رسيد. در دوران پسابرجام، امريكا مي‌داند كه ايران امكان دستيابي به سلاح هسته‌اي را با يا بدون برجام يا بدون حمله نظامي خواهد داشت. بنابراين مساله اتمي شدن ايران آنگونه كه در 2015 تا 2018 شاهد اعمال محدوديت بر آن بوديم نخواهد بود. توانمندي هسته‌اي ايران در آن زمان به گونه‌اي بود كه گفته مي‌شد تهران در آن مقطع زماني حداقل يكسال تا دستيابي به سلاح هسته‌اي فاصله داشت. امروز با توجه به گام‌هايي كه ايران در واكنش به خروج امريكا از برجام و عدم اجراي تعهدات برجامي از سوي ساير كشورها برداشته زمان گريز هسته‌اي آن كاهش بسياري پيدا كرده است. البته شايد ايران بگويد كه ما به دنبال توليد بمب يا سلاح هسته‌اي نيستيم اما اين مهم نيست و مهم اين است كه امريكا و مجموعه كشورهاي غربي اين باور را دارند كه ايران اگر بخواهد، مي‌تواند به سلاح اتمي دست پيدا كند.
دستاورد اقتصادي ايران از برجام مانند سال 2015 نخواهد بود
علم صالح با اشاره به ابعاد اقتصادي احياي برجام مي‌گويد: مزاياي اقتصادي ايران از احياي برجام مانند دستاوردهاي اقتصادي تهران در سال 2015 نخواهد بود. شركت‌هاي بزرگ به خصوص غربي شايد اصلا براي بازگشت به ايران برنامه‌ريزي نكنند يا اين كار را با احتياط و تامل بسيار زياد انجام دهند. اما نكته اينجا است كه از نظر اقتصادي ضرورتا نبايد فقط شركت‌هاي غربي به ايران بازگردند و مطمئنا ايران جايگزين‌هايي جز غرب براي بهبود وضعيت اقتصادي خود دارد. طبيعتا بهبود بخشيدن نسبي است و بله مطمئنا اگر ايران روابط كاملا آزاد و بازي با شركت‌هاي بزرگ غربي داشت بهتر بود اما با در نظر داشتن شرايط موجود، ايران مي‌تواند با كشورهايي چون كشورهاي عضو پيمان همكاري شانگهاي يا برخي شركاي قديمي خود همكاري اقتصادي خوبي داشته و آنها هم تا حدودي جايگزين‌هايي براي كمپاني‌هاي غربي باشند.
برجام مي‌تواند نقطه شروع مذاكرات موردي بيشتر ميان ايران و غرب باشد
علم صالح در ادامه اين گفت‌وگو با اشاره به اينكه احياي برجام مزايايي فراتر از اقتصادي هم خواهد داشت، گفت: در مرحله نخست از انزواي ايران در منطقه و سطح بين‌المللي كاسته خواهد شد. بسياري از كشورهاي عربي به خصوص عربستان سعودي منتظر مشخص شدن فرجام احياي برجام هستند تا بتوانند به‌طور نهايي روابط خود را با ايران بازتعريف كنند. اين مساله در مورد برخي كشورهاي اروپايي هم مصداق دارد. نكته مهم‌تر اين است كه برجام خود شروعي است براي مذاكرات بيشتر. مذاكرات موردي در موارد متفاوت با امريكا يا كشورهاي اروپايي يا مجموعه آنها در مورد دغدغه‌هاي آن كشورها و البته دغدغه‌هاي ايران. ايران مي‌تواند با ادامه اين مذاكرات به خصوص مذاكرات مستقيم با امريكا تا حدود زيادي اين دغدغه‌ها را رفع كرده و همزمان مزاياي بيشتر و فراتري از مزاياي برجامي به دست آورد. بزرگ‌ترين دستاورد احياي برجام براي تهران مي‌تواند ادامه مذاكرات درباره موضوعات بيشتر و امتيازهاي بيشتر باشد.
ايران و غرب مسائل غيربرجامي را وارد اين مذاكرات نكنند
علم صالح با اشاره به اينكه ايران نبايد فقط به موضوع احياي برجام از ديد اقتصادي نگاه كند، مي‌گويد: مساله برجام براي ايران فقط يك مشكل نيست بلكه مجموعه‌اي از مشكلات مرتبط به هم، زنجيره‌وار و در هم تنيده شامل مشكلات داخلي (سياسي، اقتصادي، اجتماعي) و منطقه‌اي است. ما امروز با خاورميانه متفاوتي از يك دهه يا دو دهه پيش روبه‌رو هستيم كه در آن تغييرات بسياري رخ داده و لازم است كه رويكرد جديدي در تهران نسبت به مسائل سياسي، اقتصادي و امنيتي در خاورميانه جديد اتخاذ شود. در سطح بين‌المللي نيز تغييرات بسيار بزرگي انجام شده كه ايران مي‌تواند از اين فرصت براي بهبود بخشيدن به وضعيت سياسي و اقتصادي خود استفاده كند. مهم‌ترين اين تغييرات رويارويي روسيه با غرب در اوكراين است كه مي‌توان آن را يك شروع براي نظم نوين جهاني در دوران پساجنگ سرد دانست. در چنين شرايطي ايران بايد بسيار دقيق‌تر به موضوع برجام نگاه كند. يكي از دلايلي كه برجام تا به امروز امضا نشده شكاف‌هاي داخلي سياسي در تهران و واشنگتن است. مخالفان قوي كه با برجام در تهران و واشنگتن مخالفت مي‌كنند، تحليل‌هاي نادرستي نسبت به مسائل بين‌المللي داشتند. به عنوان نمونه برخي نسبت به تبعات جنگ اوكراين تحليل‌هاي اشتباه داشتند و فكر مي‌كردند كه اين مساله منجر به امتياز‌گيري ايران از اروپا در زمستان سخت اروپا خواهدشد. همان‌گونه كه غرب نبايد مسائل غيربرجامي را در مذاكرات وين دخيل مي‌كرد تهران نيز به‌شدت بايد مراقب باشد كه مسائل غيربرجامي را وارد حوزه مذاكرات برجامي نكند. يكي از دلايل اينكه برجام در سال 2015 با موفقيت امضا شد اين بود كه دو طرف مسائل غيربرجامي را از اين مذاكرات دور نگاه داشتند.
توافق بد بهتر از نبود توافق است
علم صالح در پايان با تاكيد مجدد بر اينكه برجام جايگزيني ندارد و شايد تنها جايگزين، جنگ و ايران اتمي است، افزود: اين درست است كه برجام به هيچ‌وجه نمي‌تواند قدرت و تاثيرگذاري‌اي كه در 2015 داشت را داشته باشد اما اين بدان معنا نيست كه بايد دور انداخته شود و قطعا وجود يك توافق بد بهتر از نبود توافق است. احياي برجام مي‌تواند شروعي براي ايجاد حس اعتماد از ميان رفته و ادامه مذاكرات درباره ساير موارد اختلافي باشد. همزمان احياي توافق مي‌تواند به بهبود وضعيت اقتصادي ايران از يك سو و برطرف شدن ضمني دغدغه غرب نسبت به پيشرفت‌هاي اتمي در ايران از سوي ديگر منتهي شود.
بزرگ‌ترين مزيت برجام اين است كه هيچكدام از دو طرف يعني تهران و واشنگتن پلان بي يا جايگزين مناسب‌تري براي اين توافق ندارند. جنگ تمام‌عيار، تنها جايگزين برجام است كه در نهايت به احتمال زياد مي‌تواند به اتمي شدن ايران هم منتهي شود.
مزاياي اقتصادي ايران از احياي برجام مانند دستاوردهاي اقتصادي تهران در سال 2015 نخواهد بود. شركت‌هاي بزرگ به خصوص غربي شايد اصلا براي بازگشت به ايران برنامه‌ريزي نكنند يا اين كار را با احتياط و تامل بسيار زياد انجام دهند
يكي از دلايلي كه برجام تا به امروز امضا نشده شكاف‌هاي داخلي سياسي در تهران و واشنگتن است. مخالفان قوي كه با برجام در تهران و واشنگتن مخالفت مي‌كنند، تحليل‌هاي نادرستي نسبت به مسائل بين‌المللي داشتند. به عنوان نمونه برخي نسبت به تبعات جنگ اوكراين تحليل‌هاي اشتباه داشتند و فكر مي‌كردند كه اين مساله منجر به امتياز‌گيري ايران از اروپا در زمستان سخت اروپا خواهدشد
بسياري از كشورهاي عربي به خصوص عربستان سعودي منتظر مشخص شدن فرجام احياي برجام هستند تا بتوانند به‌طور نهايي روابط خود را با ايران بازتعريف كنند. اين مساله در مورد برخي كشورهاي اروپايي هم مصداق دارد
احياي برجام مي‌تواند شروعي براي ايجاد حس اعتماد از ميان رفته و ادامه مذاكرات درباره ساير موارد اختلافي باشد.