تولدي دوباره براي روابط امريكا و برزيل
روساي جمهور برزيل و ايالات‌متحده در واشنگتن درباره همكاري براي نجات آمازون توافق كردند اما موضوع اوكراين همچنان يك نقطه اختلاف اساسي در روابط دو كشور است
محمدحسين لطف‌الهي
جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات‌متحده زماني كه ميزبان رهبران ديگر كشورهاست، عموما با آنها درخصوص سياست‌هاي تجاري، روابط دوجانبه و موضوعات امنيتي گفت‌وگو مي‌كند اما روز جمعه او براي اولين‌بار ميزبان رهبري بود كه مي‌توانست با او درباره تجربه مشترك مورد حمله قرار گرفتن نهادهاي دموكراتيك و زيرسوال رفتن پيروزي در يك انتخابات صحبت كند؛ لولا داسيلوا، رييس‌جمهور برزيل.
ديدار جو بايدن با لوئيز ايناسيو لولا داسيلوا، رييس‌جمهور برزيل در حالي برگزار شد كه كمتر از يك ماه پيش، برزيل شاهد شورش هواداران ژايير بولسانارو، رييس‌جمهور سابق اين كشور بود و ساختمان كنگره، دادگاه عالي و كاخ رياست‌جمهوري مورد حمله قرار گرفت. بسياري از تحليلگران حوادث 8 ژانويه 2023 در برزيل را با آنچه در 6 ژانويه 2021 در ايالات‌متحده رخ داد، مقايسه مي‌كنند.
رييس‌جمهور امريكا در ديدار با همتاي برزيلي در اتاق بيضي گفت: «ملت‌هاي ما دموكراسي‌هاي قدرتمندي هستند كه به تازگي مورد آزمايش قرار گرفته‌اند و نهادهاي دموكراتيك ما در معرض خطر بوده است. با اين حال، هم در ايالات‌متحده و هم در برزيل، اين دموكراسي بود كه در نهايت پيروز شد.» او افزود: «برزيل و ايالات‌متحده در كنار هم ايستاده‌اند، ما خشونت را رد مي‌كنيم و براي نهادهاي دموكراتيك خود ارزش‌هاي زيادي قائل هستيم.»
لولا داسيلوا در اين گفت‌وگو از بايدن به دليل «همبستگي» در طول بحران داخلي برزيل تشكر كرد و ضمن اشاره به نقش «اخبار دروغين» در مشكلاتي كه برزيل با ناگزير شد با آنها مواجه شود، بولسانارو را فردي توصيف كرد كه تمام زندگي‌اش درگير اين اخبار دروغين بود: «دنياي او با اخبار دروغين شروع مي‌شد و با اخبار دروغين پايان مي‌يافت؛ هر صبح، هر بعد از ظهر و هر شب.» بايدن در واكنش به اين اظهارات لبخند زد و گفت: «چقدر آشنا به نظر مي‌رسد.»
سفر رييس‌جمهور برزيل به واشنگتن در حالي انجام گرفته است كه تنها 40 روز از آغاز به كار او مي‌گذرد و كارشناسان آن را نشانه‌اي از بازگشت روابط دو كشور بزرگ قاره امريكا به شرايط عادي مي‌دانند.
مايكل آرسلانيان نتو، سفيري كه در وزارت امور خارجه برزيل بر امور قاره امريكا نظارت مي‌كند در اين باره معتقد است: «اين سفر به نوعي سفري براي از سرگيري روابط دوجانبه به حساب مي‌آيد. روابط دوجانبه ايالات‌متحده و برزيل از زمان پيروزي جو بايدن در انتخابات عملا تحت تاثير اختلافات ميان بولسانارو و واشنگتن قرار گرفته بود.»
به نوشته روزنامه نيويورك تايمز، در پايان گفت‌وگوها رييس‌جمهور ايالات‌متحده دعوت همتاي برزيلي خود براي سفر به اين كشور را پذيرفت اما هنوز زمان دقيق اين سفر روشن نيست.
لولا قرار است در هفته‌هاي آينده به چين و تعدادي از كشورهاي آفريقايي نيز سفر كند.
حفظ آمازون؛ مهم‌ترين هدف مشترك
افزون بر گفت‌وگوها درباره ضرورت تلاش براي مقابله با تهديدهايي كه عليه دموكراسي وجود دارد، مهم‌ترين مساله‌اي كه هر دو طرف روي آن اتفاق‌نظر داشتند، همكاري براي مقابله با تغييرات اقليمي بود. در اين سفر، مارينا سيلوا، چهره مطرح محيط زيستي برزيل كه به عنوان وزير محيط‌زيست انتخاب شده همراه لولا بود و ديداري با جان كري، فرستاده ويژه رييس‌جمهور ايالات‌متحده در امور تغييرات آب و هوايي داشت.
در صحبت‌هاي دو رييس‌جمهور نيز زمان زيادي به بحث در اين باره اختصاص داده شد. روزنامه واشنگتن پست در اين باره مي‌نويسد: «مهم‌ترين موضوع در دستور كار مذاكرات، حفاظت از جنگل‌هاي باراني آمازون بود. لولا داسيلوا بر تعهد كشورش براي توقف كامل جنگل زدايي تا سال 2030 ميلادي تأكيد كرد و خطاب به بايدن گفت كه «مي‌توانم اطمينان دهم ايالات‌متحده و ساير كشورهاي جهان مي‌توانند روي برزيل در مبارزه براي حفظ جنگل‌هاي باراني آمازون حساب كنند.»
آمارهاي دولتي در برزيل نشان مي‌دهد جنگل‌زدايي در برزيل در سال 2021 به بالاترين ميزان طي 15 سال گذشته رسيده بود و بولسانارو رييس‌جمهور پيشين اين كشور تأكيد داشت كه براي توسعه صنعتي برزيل و افزايش بهره‌وري اقتصادي لازم است كه مجوز تغيير كاربري اين جنگل‌ها به سهولت صادر شود. در مقابل دولت جديد متعهد شده است كه براي حفظ جنگل‌ها و به صفر رساندن جنگل‌زدايي تا سال 2030 تمام توان خود را به كار بندد و از هم‌اكنون نيز تلاش‌هايي را در اين زمينه آغاز كرده است.
بايدن روز جمعه وعده داد كه به منظور تخصيص مبلغي براي كمك به صندوق آمازون با كنگره كار خواهد كرد. او اشاره‌اي به ميزان كمكي كه ايالات‌متحده قرار است اهدا كند، نداشت اما تعهد او براي كمك، اولين تعهد ايالات‌متحده در اين زمينه از زمان تاسيس صندوق آمازون از سوي نروژ در سال 2008 است. كشورهايي كه در اين زمينه همكاري مي‌كردند در پي افزايش چشمگير جنگل‌زدايي در برزيل در دوره بولسانارو فعاليت صندوق را به حالت تعليق در آورده بودند.
جنگ اوكراين
اصلي‌ترين نقطه اختلاف
در مجموعه ديدارهاي روز جمعه، نشانه‌هايي از وجود اختلاف‌نظر در برخي موضوعات اساسي نيز در اظهارات دو رييس‌جمهور ديده مي‌شد. جدي‌ترين موضوعي كه به نظر مي‌رسد ميان دو كشور درخصوص آن اختلاف‌نظر وجود دارد مساله جنگ اوكراين است. به‌رغم اينكه لولا داسيلوا حمله نظامي روسيه به اوكراين را آشكارا محكوم مي‌كند اما او معتقد است ولوديمير زلنسكي و ناتو نيز به سبب سياست‌هايي كه پيش از جنگ اتخاذ كرده بودند، شايسته سرزنشند. لولا كه تلاش دارد در اين جنگ كاملا بي‌طرف باقي بماند، در هفته‌هاي اخير درخواست كشورهاي غربي براي فروش تسليحات به اوكراين را رد كرده بود.
برزيل در حوزه كشاورزي وابستگي قابل توجهي به روسيه دارد و براساس آمار سال 2021 حدودا يك‌چهارم از كل كود موردنياز برزيل در حوزه كشاورزي از طريق واردات از روسيه تامين مي‌شود.
در بيانيه مشترك رهبران برزيل و امريكا تصريح شد: «آنها از بابت نقض تماميت ارضي اوكراين توسط روسيه و الحاق بخش‌هايي از خاك اوكراين به عنوان نقض آشكار قوانين بين‌المللي ابراز تاسف كرده و خواستار صلح عادلانه و پايدار شده‌اند.» به نوشته رويترز، لولا داسيلوا خواستار آن شد كه مذاكرات صلح با مشاركت بازيگران بي‌طرف‌تر جهاني در قبال جنگ اوكراين رخ بدهد. او اظهار كرد كه با بايدن بر سر اين موضع خود گفت‌وگو كرده است و اضافه كرد كه همين علاقه براي پايان يافتن اين جنگ را نزد بايدن احساس مي‌كند.
لولا داسيلوا پس از نشست با بايدن در جمع خبرنگاران گفت كه پيشنهاد داده «گروهي از كشورهايي كه مستقيم يا غيرمستقيم نقشي در جنگ ندارند» به منظور يافتن راه‌حل پايان جنگ وارد گفت‌وگو با دو طرف شوند.
نيويورك تايمز مي‌نويسد: «درحالي كه لولا مي‌خواهد براي رسيدن به صلح ميانجيگري كند، بايدن اختيار تصميم‌گيري درباره اين موضوع را كاملا به اوكراين واگذار كرده و تاكيد كرده است كه از هيچ راه‌حل سياسي حمايت نخواهد كرد مگر اينكه آن راه‌حل از نظر اوكراين قابل قبول باشد.»
رييس‌جمهور برزيل صبح روز جمعه به وقت محلي هم در گفت‌وگو با كريستن امانپور، خبرنگار ارشد شبكه سي‌ان‌ان گفته بود كشوري كه مورد حمله واقع شده باشد «حق دارد از خود دفاع كند» اما تاكيد دارد كه مايل به پيوستن به يكي از طرف‌هاي جنگ نيست و ترجيح مي‌دهد «اشتباهي كه روس‌ها انجام داده‌اند» اصلاح كند: «نمي‌خواهم به جنگ بپيوندم، مي‌خواهم جنگ را پايان بدهم.»
سايه ايران بر سر ديدار بايدن و لولا
موضوع ايران باز هم يكي از موضوعاتي بود كه بر سفر يك رهبر خارجي به ايالات‌متحده سايه مي‌انداخت. يك روز پيش از سفر لولا داسيلوا، خبرگزاري رويترز به نقل از منابع آگاه گزارش داد كه، دولت برزيل«تحت فشار امريكا» مانع پهلوگيري دو كشتي جنگي ايراني در بندر ريودوژانيرو شد. به نوشته رويترز، اين تصميم رييس‌جمهوري برزيل، به‌رغم مخالفت طولاني‌مدت وي با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران و پايبندي به سياست «بي‌طرفانه» در قبال تهران اتخاذ شده است. منابع دولتي برزيل اعلام كرده‌اند كه اين كشور در تاريخ ۱۳ ژانويه به دو ناو نيروي دريايي ايران به نام‌هاي «مكران» و «دنا» اجازه داد براي يك هفته از ۲۳ تا ۳۰ ژانويه در ريودوژانيرو پهلو بگيرند. وزارت خارجه برزيل اعلام كرده است كه اين مجوز باطل شده و پهلو گرفتن كشتي‌هاي ايران به بازه زماني ۲۶ فوريه تا سوم مارس موكول شده است. روز جمعه خبرگزاري تسنيم به نقل از يك سخنگوي وزارت خارجه برزيل نوشت كه اين خبر رويترز تكذيب شده است. با اين وجود برخي واكنش‌ها در ايالات‌متحده روايت ديگري را در درون خود دارد. مايكل مك كال، رييس كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان امريكا در بيانيه‌اي اقدام لولا داسيلوا در به تعويق انداختن مجوز پهلو گرفتن ناوهاي ايراني را «غيرقابل قبول» خواند. در اين بيانيه آمده است: «اين كاملا غيرقابل قبول است كه رييس‌جمهور لولا داسيلوا به جاي ممنوع كردن ورود ناوهاي ايراني به برزيل، ورود آنها را به تعويق بيندازد.» رييس كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان امريكا مدعي شده كه يكي از اين دو ناو به نام مكران مظنون به فروش تسليحات به ونزوئلا است.
ديدار با ترقي‌خواهان
لولا داسيلوا، رييس‌جمهور چپ‌گراي برزيل محبوبيت زيادي در ميان جناح چپ حزب دموكرات دارد. او روز جمعه پيش از رفتن به كاخ سفيد با تعدادي از سناتورها و اعضاي مجلس نمايندگان ايالات‌متحده ازجمله برني سندرز، الكساندريا اوكازيو كورتز، رو خانا و پراميلا جي‌پال ديدار كرده بود. براساس روايتي كه او در توييتر خود منتشر كرده، اصلي‌ترين محور گفت‌وگو در اين ديدارها «همكاري‌هاي بين‌المللي براي حفظ جنگل آمازون»، مقابله با اقتدارگرايي و تقويت روابط اقتصادي و سياسي برزيل و ايالات‌متحده بود.