از سرگيري تخريب‌ها در بافت تاريخي شيراز، اعتراض مردم بي‌تفاوتي مسوولان
سركوب دغدغه‌هاي فرهنگي و تاريخي
مرد جوان برگه‌اي در دست گرفته و ميان بازديدكنندگان نمايشگاه بين‌المللي گردشگري راه مي‌رود. اما عمر برگه‌اي كه در دست دارد زياد بلند نيست. حراست مجموعه برگه را از او مي‌گيرد و او را به بيرون مجموعه هدايت مي‌كند. حامد اسيو، مدرس و فعال حوزه گردشگري است و در پي اخبار منتشر شده در خصوص از سرگيري تخريب‌ها در بافت تاريخي شيراز، تصميم گرفت در روزهاي برگزاري نمايشگاه گردشگري در تهران، با در دست گرفتن برگه‌اي كه روي آن به فارسي و انگليسي نوشته بود: «بافت تاريخي شيراز را نابود نكنيد» نسبت به اين اتفاق واكنش نشان بدهد و در مورد آن به حاضران در نمايشگاه آگاهي‌رساني كند. اما اين حركت او با برخورد حراست مجموعه نمايشگاه‌هاي بين‌المللي روبرو شد. اعتراض او تنها واكنش مردمي و خودجوش به تخريب بافت تاريخي شيراز نبود. در روزهاي اخير بسياري از مردم شيراز و فعالان حوزه گردشگري و مديران اقامتگاه‌هاي بومگردي اين شهر نسبت به خبر تخريب‌ها واكنش نشان داده و اعتراض خود را به اشكال مختلف ابراز كرده‌اند. پيشنهادهایی نيز در فضاي مجازي مبني بر تشكيل زنجيره انساني براي حفظ اين محدوده تاريخي مطرح شد. علاوه بر تمام اينها بيش از 32 هزار نفر به كارزار «درخواست ثبت بناهاي ارزشمند در معرض تخريب بافت تاريخي شيراز» پيوسته و از وزير ميراث فرهنگي خواسته‌اند تا جهت جلوگيري از دست‌اندازي‌هاي بيشتر و در جهت نجات بافت تاريخي شيراز از تخريبهاي سازمان‌يافته، ثبت اضطراري بناهاي تاريخي اين محدوده را در دستور كار فوري آن وزارتخانه قرار بدهد. هر چند وزارت ميراث فرهنگي كه اين روزها بيشتر درگير برگزاري نمايشگاه بي‌رمق گردشگري است، فرصتي براي واكنش رسمي به اين اخبار پيدا نكرده است.
دو هفته پيش بود كه از شيراز خبر رسيد تخريب بافت تاريخي اين شهر از سر گرفته شده است. فعالان ميراث فرهنگي شيراز و شاهدان عيني نيز ويديوهايي از فعاليت لودرها در محدوده بافت تاريخي از روز 17 بهمن منتشر كردند كه تمام تكذيب‌ها را بي‌اعتبار مي‌كرد. با اينكه اين اخبار بازتاب رسانه‌اي بسياري داشت و بسياري از كارشناسان و فعالان ميراث فرهنگي و گردشگري به اين تخريب‌ها اعتراض كردند، مسوولان وزارت ميراث فرهنگي در مقابل آن سكوت كرده‌اند. عزت‌الله ضرغامي، وزير ميراث فرهنگي در حاشيه افتتاح نمايشگاه گردشگري به سوال رسانه‌ها پاسخي تكراري داده و گفته است: «دقيق‌ترين مطالب را رييس پژوهشگاه ميراث فرهنگي بيان كرده است. توضيحات ايشان موضع علمي و قانوني ماست و بر آن تاكيد داريم. هيچ نگراني نداشته باشيد» ضرغامي اخبار مربوط به تخريب بافت تاريخي شيراز را «بحث‌هايي كه هر چند وقت يك بار به صورت پريوديك مطرح مي‌شوند» عنوان كرده و گفته است موضع ما همان است كه بود. موضع ميراث فرهنگي اما همكاري در تخريب‌هاست. همين موضع و رويكرد و تكذيب‌هاي مكرر دولتي‌هاست كه بسياري از فعالان اين حوزه را نگران‌تر مي‌كند. ضرغامي در حالي در تمامي اظهارنظرهاي خود بر اتكا به نظرات كارشناسي تاكيد دارد كه در روزهاي اخير دو گروه از كارشناسان به تخريبهاي بافت تاريخي شيراز واكنش نشان داده و بيانيه‌هايي منتشر كرده و در مورد اين تخريب‌ها هشدار داده‌اند. «جمعي از كارشناسان اداره كل حفظ و احيای بناها، محوطه‌ها و بافت‌هاي تاريخي» و «۲۰۰ تن از فعالان حوزه‌هاي معماري، شهرسازي و ميراث‌فرهنگي» در بيانيه‌هاي جداگانه نسبت به از سرگيري تخريب‌ها هشدار داده‌اند.
فعالان حوزه‌هاي معماري و شهرسازي در بيانيه خود اشاره داشتند كه « بافت‌هاي تاريخي به عنوان هسته اوليه شهرها، تاريخ مستند شهري، قلب تپنده شهرها، نماد فرهنگ شهري، نماد فرهنگ ملي و اسطوره‌هاي قومي هستند و به عنوان گنجينه‌اي از خاطرات جمعي و شيوه زندگي گذشتگان، بار فرهنگي و هويتي شهر را بر دوش مي‌كشند. آنها با بيان اينكه بافت تاريخي شيراز، با معماري منحصر به فرد كه از زمان زنديه تا به امروز، تاريخ گوياي حيات اجتماعي و سياسي مردم شيراز بوده، هسته نخستين تكوين اين شهر زيباي ايران زمين است» بر اين موضوع تاكيد كرده‌اند كه هدف طراحان طرح توسعه حرم، تخريب تمامي بافت تاريخي شهر شيراز است نه بخشي از آن و در پايان آورده‌اند: «ما معتقديم ملت ايران مالكيت معنوي كليه بناهاي ارزشمند تاريخي اين سرزمين را بر عهده دارند و نهادهاي مسوول موظف به پاسخگويي در برابر هرگونه آسيب و گزندي به اين بناها هستند. حال زمان آن رسيده است كه براي حفظ اين ميراث، تدبيري انديشيده شود تا بيش از اين به هويت و فرهنگ كشور آسيب وارد نشود. بنابراين تقاضا داريم براي ايجاد شفافيت، كنترل و نظارت عمومي بر ميراث فرهنگي و تاريخي كشور، ضمن اجراي مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري، همه بناهاي ارزشمند تاريخي شهر شيراز فوراتوسط وزارت ميراث فرهنگي ثبت ملي شود تا مطابق با وظيفه ذاتي خود در صيانت و پاسداري از اين آثار ارزشمند قدم بردارد و همچنين از تداوم تخريب بافت تاريخي شيراز جلوگيري به عمل آيد.»
كارشناسان اداره كل حفظ و احيای بناها، محوطه‌ها و بافت‌هاي تاريخي نيز در بيانيه‌اي جداگانه از تصميمات وزارت ميراث فرهنگي و همراهي اين وزارتخانه در تخريبهاي بافت تاريخي شيراز اعلام برائت كرده و آورده‌اند: «متاسفانه به‌رغم تلاش‌هاي صورت گرفته در ساليان گذشته در راستاي جلوگيري از انجام چنين اقدامات مخربي توسط وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، در حال حاضر تمامي اين اتفاقات ناگوار نه‌تنها با سكوت بلكه با همراهي اين وزارت در حال صورت گرفتن است. اين در حالي است كه ما به عنوان جمعي از كارشناسان معاونت ميراث فرهنگي كشور - به عنوان متولي اصلي حفاظت از بافت‌هاي تاريخي - با توجه به عدم بررسي و تصويب طرح مذكور در اين معاونت مطابق با روال معمول قانوني و نيز به دليل جهت‌گيري طرح در راستاي تخريب بخشي از هويت تاريخي - فرهنگي اين سرزمين، مخالفت صريح خود را با انجام چنين اقداماتي اعلام و از تصميمات اخذ شده اعلام برائت مي‌كنيم.»
جمعه 21 بهمن ماه نيز انجمن صنفي مرمت استان يزد، بيانيه‌اي در خصوص مداخلات صورت گرفته و از سرگيري تخريب‌ها در بافت تاريخي شيراز منتشر كرد كه در بخشي از آن آمده است: «متاسفانه در دوران معاصر و به ويژه در دهه‌هاي اخير، نحوه مواجهه با مقوله توسعه برخي مجموعه‌هاي مذهبي و به‌ويژه زيارتگاهي، از الگوي متوازن، تدريجي و متناسبي كه در گذشته و در بستر سنت‌هاي پسنديده كشور ما معمول بوده، فاصله گرفته و رويكردي درشت مقياس، تهاجمي و توام با تخريبهاي وسيع و جابه‌جايي اجباري سكنه بومي به خود گرفته‌اند.» در اين بيانيه به اين موضوع اشاره شده از آنجا كه بافت مسكوني پيرامون اين اماكن زيارتي اغلب شامل بناها و آثار نفيس و ارزشمند تاريخي هستند، طرح‌هاي توسعه مراكز مذهبي در شهرهاي مختلف منجر به تخريب بخشي از هويت شهري و بناهاي ارزشمند تاريخي مي‌شود و از سويي سكونت اهالي اين مناطق را تحت تاثير قرار مي‌دهند. در بخش ديگري از بيانيه آمده است: «عدم تميز دو مقوله بسيار متفاوت «بافت تاريخي» و «بافت فرسوده» از يكديگر و ضعف شناخت و تشخيص درست بناها و آثار واجد ارزش از بناهاي فرسوده و فاقد هويت و ارزش معماري و تاريخي نيز جرات و شهامت بيشتري در تخريب آثار ارزشمند تاريخي توسط دست اندركاران طرح توسعه ايجاد كرده است. به گونه‌اي كه برخي نقشه‌هاي لكه‌گذاري و جانمايي محدوده‌هاي مشخص شده طرح توسعه، به‌طور جدي لرزه بر اندام هر فرد متخصص و دغدغه‌مندي مي‌اندازد» انجمن صنفي مرمت در استان يزد كه در بيانيه خود به تخريب‌ها در بافت تاريخي يزد نيز اشاره‌اي داشته، در پايان بيانيه خود آورده است: «باور كنيم كه اين آثار - چه در شيراز، چه در يزد و چه در هر شهر ديگر ايران - حقيقتا ريشه‌هاي ما و اسنادي دال بر اصالت، فرهنگي، تاريخ و هويت ما هستند، پس بر همه ما واجب است كه از آنها حفاظت كنيم.» به گفته محمد مهدي كلانتري، دبير پويش ملي نجات بافت تاريخي شيراز، در بافت تاريخي شيراز ۲۵۰۰ اثر تاريخي ارزشمند وجود دارد كه شامل ۴۱۰ پلاك ثبتي در فهرست ميراث ملي است. تاكنون بالغ بر 20 هكتار از بافت تاريخي شيراز در طرح توسعه حرم شاهچراغ (طرح57 هكتاري) تخريب شده و اين پروژه همچنان با قدرت از سوي مجريان آن دنبال مي‌شود و بخش‌هاي ديگري از بافت تاريخي شيراز را در معرض تخريب قرار داده است. در حالي كه با كوچك‌ترين اعتراض‌هاي مردمي به روند تخريب محدوده تاريخي شيراز برخورد مي‌شود و مسوولان در اوج خونسردي با خبر تخريب‌ها برخورد مي‌كنند، لودرها در بافت تاريخي شيراز مشغول كارند.