درباره ايران، بدون مقامات ايراني

محمدحسين لطف‌الهي

درحالي كه موضوعات مربوط به ايران شامل اعتراضات ماه‌هاي اخير، توافق هسته‌اي، روابط تهران و مسكو و سرنوشت گفت‌وگوهاي ديپلماتيك با عربستان ازجمله موضوعات مورد بحث در كنفرانس امنيتي مونيخ بودند، مقام‌هاي ايراني فرصت حضور در اين كنفرانس را پيدا نكردند.

كنفرانس امنيتي مونيخ روز جمعه 17 فوريه در شرايطي كار خود را آغاز كرد كه برخلاف رسم هر ساله مقام‌هاي دو كشور روسيه و ايران براي حضور در مونيخ دعوت نشده بودند. هر چند برخي مقام‌ها و كارشناسان غربي هم از اين مساله انتقاد مي‌كنند و معتقدند كه عدم حضور ايران باعث مي‌شود فرصت مغتنمي كه براي گفت‌وگو با ايران وجود داشت از دست برود، اما از نگاه منافع ملي ايران هم اين عدم حضور -هرچند كه انتخاب طرف ايراني نبود، اما نمي‌توان ضعف سياست خارجي را در بروز چنين وضعيتي بي‌تاثير دانست- تاثيرات منفي زيادي داشت.

كنفرانس امنيتي مونيخ چيست و چرا اهميت دارد؟
دوازده سال قبل، زماني كه ايالات متحده و روسيه رسما براي امضاي «نيو استارت» - يكي از آخرين توافق‌هاي كنترل تسليحات در دوره پس از جنگ سرد - به توافق رسيدند، به‌طور نمادين تصميم گرفتند تا در كنفرانس امنيتي مونيخ از اين توافق كليدي رونمايي كنند.
از كنفرانس مونيخ به عنوان «داوس دفاعي» نام برده مي‌شود؛ زماني كه در سال 1963 اين كنفرانس تاسيس شد، رهبران غربي از آن براي گفت‌وگو درباره تهديدها و موضوعات حياتي در يك فضاي غيررسمي استفاده مي‌كردند. تا زمان فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در ابتداي دهه 90 ميلادي، بيشتر موضوعاتي كه در كنفرانس امنيتي مونيخ مورد بحث و بررسي قرار مي‌گرفت درباره تحولات جنگ سرد بود.
در طول دهه‌هاي اخير به مرور زمان بر تعداد و تنوع بازيگران حاضر در اين نشست بين‌المللي افزوده شده و اين روند همچنان هم در حال گسترده‌تر شدن است. يورونيوز مي‌نويسد: به گفته برگزاركنندگان اين كنفرانس، هر چند هميشه هسته اصلي كنفرانس فراآتلانتيكي باقي خواهد ماند، اما نمايندگان قدرت‌هاي در حال رشدي چون چين، برزيل و هند هم حالا ديگر به اين مجمع مي‌آيند. همچنين در سال‌هاي اخير بحث‌ها درخصوص برنامه هسته‌اي ايران و نيز مناقشات كشورهاي عربي باعث شده تا رهبران منطقه خاورميانه هم در اجلاس مونيخ حضور يابند و به بحث و تبادل نظر در خصوص مسائل و موضوعات امنيتي روز منطقه بپردازند. 
علاوه بر اين در سال‌هاي اخير مديران عامل شركت‌هاي بزرگ، فعالان حقوق بشر و محيط‌زيست و همچنين برخي نمايندگان جامعه مدني جهاني نيز براي بحث و تبادل نظر درخصوص موضوعات مرتبط به مونيخ مي‌آيند تا در نشست‌هاي هتل بايريشرهوف حضور يابند. 
كنفرانس همواره در هتل «بايريشرهوف» 
(Bayerischer Hof) برگزار مي‌شود. هتل مجلل ۵ ستاره‌اي كه ۴۰ سالن كنفرانس و ۳۴۰ اتاق دارد و همواره ميزبان كنفرانس‌هاي بين‌المللي مختلفي است. با وجود تغييرات ايجاد شده در حاضران و حتي گسترده شدن مباحث مطروحه در اين نشست، برگزار‌كنندگان كنفرانس مونيخ مي‌گويند كه وجود آن منسوخ نشده و با توجه به پيچيده‌تر شدن مسائل امنيتي طي دهه‌هاي اخير، مديريت اين موضوعات نيز پيچيده‌تر شده و لزوم حضور گسترده‌تر شخصيت‌ها و كشورها در اين كنفرانس بيش از گذشته احساس مي‌شود. برگزار‌كنندگان كنفرانس مونيخ، در بخش «ماموريت ما» هدف خود را از برگزاري اين نشست، ايجاد اعتماد و كمك به حل مسالمت‌آميز درگيري‌ها از طريق حفظ گفت‌وگوي مستمر، نظارت شده و غيررسمي در جامعه امنيتي بين‌الملل معرفي كرده‌اند. در ادامه تاكيد شده كه اين نشست مكاني براي طرح ابتكارات ديپلماتيك در جهت حل مبرم‌ترين نگراني‌هاي امنيتي در جهان است. 
در واقع كنفرانس امنيتي مونيخ، نشست‌هاي خود را نوعي «بازار ايده‌ها» مي‌داند كه در آن ابتكارات و راه‌حل‌ها توسعه مي‌يابد و نظرات ميان طرفين تبادل مي‌شود. در حاشيه اين كنفرانس، همچنين تحت نظارت برگزاركنندگان، فضاي حفاظت ‌شده‌اي براي جلسات غيررسمي بين مقام‌هاي كشورهاي مختلف و همچنين گروه‌ها و نهادهاي مختلف ارايه مي‌شود. در اين كنفرانس گزارش امنيتي مونيخ نيز منتشر مي‌شود كه در آن خلاصه سالانه هزينه‌ها، برنامه‌ها و تحقيقات مربوطه در مورد چالش‌هاي امنيتي حياتي مورد اشاره قرار مي‌گيرد.

ايران و مونيخ 2023
كريستوف هويسگن، برگزاركننده كنفرانس مونيخ در سال 2023 چندي قبل اعلام كرد كه تصميم گرفته از كشورهايي مانند روسيه و ايران براي حضور در اين كنفرانس دعوت نكند. او همچنين از برخي چهره‌هاي مخالف حكومت ايران از جمله رضا پهلوي، مسيح علي‌نژاد و نازنين بنيادي براي حضور در كنفرانس مونيخ دعوت كرد.
او چندي قبل درباره دلايل اتخاذ اين تصميم گفته بود: «ايران همواره يك چالش بود، چون موجوديت اسراييل را نفي و با قدم ‌برداشتن در مسير سلاح‌ هسته‌اي حقوق بين‌الملل را نقض مي‌كرد. در زمان مذاكرات اتمي، تصميم سلفِ من اين بود كه آنها را دعوت كند، اما بعد از نقض حقوق بين‌الملل ما از ايران دعوت نكرديم.»
پيش‌تر در اوايل جنگ داخلي سوريه، رويكرد مشابهي از سوي كنفرانس امنيتي مونيخ درباره دولت دمشق اتخاذ شده بود و از گروه‌هاي مخالف بشار اسد براي حضور در كنفرانس دعوت مي‌شد.
ولفگانگ ايشينگر، برگزار‌كننده پيشين كنفرانس امنيتي مونيخ كه در فاصله سال‌هاي 2008 تا 2022 اين مسووليت را برعهده داشت، اين تصميم را صحيح نمي‌داند: «واقعا حيف است كه چنين اتفاقي مي‌افتد. از نظر من اين كنفرانس هميشه فرصتي بود تا بتوانيم با سرسخت‌ترين دشمنان‌مان در يك محيط غيررسمي گفت‌وگو كنيم.»
يك ديپلمات آلماني در اين باره به فايننشال تايمز مي‌گويد: «اين كنفرانس نمي‌تواند تنها جايي براي بازتاب يافتن صداي خودمان باشد.» او معتقد است چنين وضعيتي باعث مي‌شود هويت كنفرانس امنيتي مونيخ خيلي زود تحت تاثير قرار بگيرد.
باربارا اسلاوين، تحليلگر انديشكده استيمسون هم معتقد است اين رويكرد نه تنها اشتباه است، بلكه باعث مي‌شود ايران احساس كند با يك «تهديد وجودي» روبه‌رو است. او مي‌نويسد: «در گذشته كنفرانس امنيتي مونيخ جايي بود كه از سوي ايالات متحده و مقام‌هاي غربي براي گفت‌وگوهاي حاشيه‌اي با ايران مورد استفاده قرار مي‌گرفت. با اين حال، اين ‌بار مقام‌هاي كنفرانس مونيخ تصميم گرفته‌اند مخالفان ايراني خارج از ايران را براي گفت‌وگو دعوت كنند.» اسلاوين باور دارد هرچند اين اقدام رهبران غربي مي‌تواند ايرانيان خارج از كشور را راضي كند، اما كاملا محتمل است كه مقام‌هاي ايراني را قانع كند كه با يك «تهديد وجودي» مواجه هستند و آنها را به سوي رابطه نظامي قوي‌تر با روسيه و يك رابطه اقتصادي مستحكم‌تر با چين سوق دهد. به‌رغم عدم حضور ايران، گفت‌وگوهاي زيادي با موضوع ايران در مونيخ شكل گرفت. چهره‌هاي اپوزيسيون تمام تلاش خود را معطوف به «تشديد فشار حداكثري» و «تحريم بيشتر» عليه ايران كردند. آنها همچنين مدعي شدند كه رفع تحريم‌ها پس از توافق هسته‌اي سال 2015 «فايده‌اي براي مردم ايران نداشت». باب منندز، سناتور ارشد امريكايي از حزب دموكرات هم كه در نشستي با موضوع ايران حضور يافته بود، خواستار حمايت از مخالفان جمهوري اسلامي ايران شد. 
يوآو گالانت، وزير دفاع رژيم اسراييل روز جمعه تلاش كرد تا با تكيه بر موضوع صادرات پهپاد، ايران را تهديدي براي صلح جهاني نشان دهد. او مدعي شد: «در سال گذشته ايران به صادر‌كننده جهاني تسليحات كشنده تبديل شده و با 50 كشور جهان براي فروش سلاح به آنها در تماس است.» اين مقام اسراييلي در ادامه با اين ادعا كه تهديد ايران در قاره‌ها و عليه ملت‌ها رو به افزايش است، گفت: «ايران پهپادهايي با برد 1000 كيلومتر به كشورهايي در شرق اروپا از جمله بلاروس مي‌فرستد و در گذشته نيز در امريكاي جنوبي همين كار را كرده است.» او افزود: «جامعه بين‌المللي بايد متحد شود و گام‌هاي فوري و سريع براي توقف اين معاملات تسليحاتي و ايجاد يك مكانيسم مجازات موثر براي آن بردارد.»
وزارت امور خارجه امريكا با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد: آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا در حاشيه كنفرانس امنيتي مونيخ با كاترين كولونا، وزير امور خارجه فرانسه، آنالنا بربوك، وزير امور خارجه آلمان و جيمز كلورلي، وزير امور خارجه انگليس ديدار كرد. آنها بر نگراني‌شان درباره تنش‌زايي برنامه هسته‌اي ايران و عدم همكاري آن با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكيد كرده و خواستار تغيير رويه ايران شدند. در اين بيانيه آمده است: آنها همچنين درباره نگراني‌هاي‌شان در زمينه همكاري‌هاي دوسويه نظامي ميان ايران و روسيه كه در حال عميق‌تر شدن است و تاثير آن بر امنيت و ثبات منطقه و فراتر از آن رايزني كردند. وزارت امور خارجه امريكا مطرح كرد: وزراي امور خارجه اين كشورها بر همبستگي‌شان با ملت ايران با توجه به نقض فاحش حقوق بشر توسط ايران تاكيد كرده و با هماهنگي دقيق رويكردشان نسبت به فعاليت‌هاي ثبات‌زداي حكومت ايران موافقت كردند.
در يك اقدام نمادين ديگر، وزراي خارجه زن تعدادي از كشورهاي حاضر در كنفرانس امنيتي مونيخ بيانيه‌اي عليه ايران و حكومت طالبان در افغانستان صادر كردند. در اين بيانيه كه از سوي وزراي امورخارجه آلمان، فرانسه و تعدادي ديگر از كشورها مورد حمايت قرار گرفت، آنها خواستار رفع محدوديت‌ها عليه زنان شدند.
شياع السوداني، نخست‌وزير عراق نيز در مصاحبه‌اي كه در كنفرانس برلين داشت، اعلام كرد: «ما در تلاش هستيم تا گفت‌وگوها ميان ايران و عربستان سعودي ادامه پيدا كند.»
در اين ميان، دستگاه ديپلماسي ايران تنها به ديداري كه ميان امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه و مسيح علي‌نژاد اتفاق افتاد، واكنش نشان داد و ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه در توييتي نوشت: «آناني كه ۴۴ سال حضور بي‌نظير اكثريت قريب به اتفاق ايرانيان در حمايت از كشور، انقلاب و رهبري خود را ناديده مي‌گيرند و سراغ چند دلقك بي‌هويت مي‌روند، نه به دموكراسي اعتقاد دارند و نه انقلاب و ملت ايران را مي‌شناسند. ‏به زودي در مقابل استقامت، قدرت و عظمت ملت ايران زانو خواهيد زد.»
مهم‌ترين سوالي كه مطرح است، اين است كه چرا درست در زماني كه بيشترين هجمه‌ها عليه ايران در جريان است و گروهي تمام تلاش خود را براي منزوي‌تر ساختن ايران و تشديد فشار تحريم‌ها عليه ايران به كار بسته‌اند، وزارت امور خارجه ايران هيچ ابتكار عملي براي تغيير فضا ندارد و صرفا به واكنش نشان دادن به اقدامات طرف مقابل و محكوم كردن آنها اكتفا مي‌كند؟ آيا خطري كه در پي تشديد تحريم‌ها و گسترش صداهاي جنگ‌طلبانه در ميان افكار عمومي غرب به وجود مي‌آيد از ديد آنها پنهان است؟

اوكراين؛ موضوع اصلي
در كنفرانس امنيتي مونيخ 2023 همه‌ چيز تحت‌الشعاع جنگ اوكراين بود. پيش‌تر در سال 2022، نزديك به يك هفته پيش از آغاز حمله روسيه، ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين به مونيخ رفت و درباره تهديدهايي كه از جانب روسيه عليه اوكراين مطرح است به بحث و تبادل‌نظر پرداخت.
 اين‌ بار اما ولوديمير زلنسكي به‌طور مجازي در كنفرانس مونيخ حضور يافت و در سخنراني خود خواستار حمايت‌هاي بيشتر از سوي كشورهاي غربي شد. 
رييس‌جمهوري اوكراين در اين سخنراني اظهار كرد: «مساله فقط اين نيست كه اوكراين بايد ببرد. مساله اين است كه جالوت بايد ببازد و هيچ جايگزيني جز پيروزي اوكراين در اين جنگ وجود ندارد.» جالوت، نام شخصيتي منفور است كه در جنگ با قوم طالوت، به دست داوود پيامبر كشته شد. زلنسكي تاكيد كرد: «ما بايد عجله كنيم. ما به افزايش سرعت در توافق‌ها و تحويل تجهيزات نياز داريم تا جلوي روسيه را بگيريم.»
اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نيز در سخنان خود كه پس از زلنسكي ايراد شد، از كشورهايي كه مي‌توانند به اوكراين تانك تحويل دهند، خواست «واقعا اين كار را انجام دهند.» شولتس وعده داد كه يك «كارزار فشرده» را براي ترغيب متحدان غربي جهت اقدام در اين باره هدايت كند. صدراعظم آلمان افزود: چشم‌انداز جنگ در اوكراين به گونه‌اي است كه اين نزاع «مي‌تواند براي مدت طولاني ادامه يابد.» شولتس همچنين گفت: حمله روسيه به اوكراين، در واقع اولين‌بار در تاريخ است كه يك قدرت هسته‌اي «يك جنگ تجاوزكارانه امپرياليستي در خاك اروپا به راه مي‌اندازد.»
امانوئل مكرون، رييس‌جمهوري فرانسه، روز جمعه در كنفرانس امنيتي مونيخ گفت: غرب «قطعا» بايد كمك‌هاي نظامي خود به اوكراين را افزايش دهد و موضع محكم‌تري در برابر روسيه اتخاذ كند. به گفته او، اكنون زمان مناسبي براي مذاكره با كرملين نيست و بايد تهاجم روسيه به اوكراين شكست بخورد. مكرون گفت: «قطعا بايد پشتيباني‌مان... از مقاومت مردم اوكراين و ارتش [اين كشور] را تشديد كنيم.» به گفته رييس‌جمهوري فرانسه، حمايت از اوكرايني‌ها تنها راه بازگرداندن روسيه به ميز مذاكره و ايجاد صلح پايدار است.
كاملا هريس، معاون رييس‌جمهور ايالات متحده هم در سخنراني خود در روز شنبه در كنفرانس امنيتي مونيخ بار ديگر بر ادامه پشتيباني از اوكراين تاكيد كرد و گفت كه ناتو قوي‌تر از هميشه است.
وانگ يي، مدير دفتر كميسيون امور خارجي كميته مركزي حزب كمونيست چين نيز گفت: «ما از مذاكرات در اوكراين و احترام به اصول منشور سازمان ملل متحد حمايت مي‌كنيم. جنگ در اوكراين نبايد ادامه پيدا كند و ما همه براي برقراري صلح تلاش مي‌كنيم.»
روزنامه نيويورك‌تايمز در تحليل مواضع كشورهاي غربي پيرامون مساله اوكراين مي‌نويسد: «پيام اصلي طرف‌هاي غربي در اين كنفرانس نمايش اتحاد است و اين پيام منتقل خواهد شد، اما مساله اين است كه جنگ ادامه خواهد يافت و ادامه جنگ آزمايشي براي اتحاد خواهد بود. سوال اصلي اين است كه جنگ چگونه بايد پايان يابد. آيا پس گرفتن تماميت ارضي اوكراين به‌طور كامل امكان‌پذير است؟ اگر نه، آيا مذاكره‌اي در كار خواهد بود؟ آيا پوتين اساسا علاقه‌اي به مذاكره دارد؟»