پنج برداشت از سفر وزیر امورخارجه امریکا به تركيه
موازنه ظريف ديپلماسي رجب طيب اردوغان ميان غرب و روسيه توانسته است رونق روابط خارجي اين كشور را در سايه جنگ اوكراين حفظ كند
شهاب شهسواري
آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا روز دوشنبه در سفري از قبل برنامه‌ريزي‌شده به تركيه سفر كرد. هر چند اين سفر پيش از وقوع زلزله ۷.۸ ريشتري جنوب تركيه برنامه‌ريزي شده‌بود، اما انجام اين سفر تحت‌تاثير فاجعه زلزله در تركيه قرار گرفت. يكي از نخستين برنامه‌هاي سفر بلينكن به تركيه بعد از ورود به پايگاه هوايي اينجرليك، بازديد از مناطق زلزله‌زده تركيه بود. بلينكن و همتاي تركيه‌اي‌اش مولود چاووش اوغلو، پيش از سفر به آنكارا با هلي‌كوپتر از مناطق زلزله‌زده جنوب تركيه بازديد كردند. موضوع كمك‌هاي امريكا به زلزله‌زدگان تركيه، تنها يكي از دستور كارهاي سفر وزير خارجه امريكا به تركيه بود. بلينكن در آنكارا علاوه بر مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه، ديداري خصوصي هم با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور داشت. در ادامه پنج نكته مهم از سفر آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا به تركيه را بررسي كرده‌ايم.
زير سايه جنگ اوكراين
در حالي كه در طول سال‌هاي گذشته روابط ميان واشنگتن و آنكارا به دلايل مختلف، از جمله خريد سامانه‌هاي نظامي توسط تركيه از روسيه، ادعاي امريكا مبني بر نقش تركيه در دور زدن تحريم‌هاي امريكا توسط ايران و ادعاي تركيه مبني بر حمايت امريكا از كودتاي نافرجام ۲۰۱۶ در تركيه و حمايت واشنگتن از گروه‌هاي مسلح كرد در سوريه شكرآب شده بود، اما در پي حمله روسيه به اوكراين، نقش ميانجي‌گري تركيه تا حدودي باعث بهبود روابط دو كشور شد.
تركيه توانسته است در طول يكسال گذشته توازن بسيار ظريفي در روابط خود با غرب و روسيه ايجاد كند. يكي از مهم‌ترين نكته‌هايي كه در اظهارات مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه در نشست خبري مشترك با همتاي امريكايي به چشم مي‌خورد، اشاره چاووش اوغلو به تهديد روسيه براي ناتو بود. وي در بخشي از اظهاراتش گفت: «ناتو با دو تهديد بزرگ مواجه است، اول روسيه و دوم تروريسم.» اين اظهارات در حالي كه آنكارا تاكنون روابط گرمي را با روسيه حفظ كرده است و از جمله به مسيري براي دور زدن تحريم‌هاي غرب از سوي روسيه تبديل شده است، نشان از بازي دو وجهي آنكارا در مواجهه با غرب و روسيه دارد. با اين حال بخش عمده‌اي از اظهارات دو وزير خارجه در كنفرانس خبري مشترك، نشان مي‌داد كه تا چه اندازه روابط دو كشور تحت‌تاثير حمله روسيه به اوكراين قرار دارد. موضوع‌هايي مانند دور زدن تحريم‌هاي امريكا توسط روسيه، تلاش سوئد و فنلاند براي پيوستن به ناتو كاملا به موضوع روسيه پيوند خورده‌اند و كنگره امريكا هم به صورت غيرمستقيم، قرارداد فروش جنگنده‌هاي اف۱۶ به تركيه را به موافقت اين كشور با پيوستن سوئد به ناتو پيوند داده است.
مسير دور زدن تحريم‌هاي روسيه
پاتريك وينتور، دبير ديپلماسي روزنامه گاردين در گزارشي مي‌نويسد: «در بين اعضاي ناتو، بي‌ميلي تركيه به پيوستن به ائتلاف تحريم‌ها به يك مشكل بزرگ تبديل شده است. در فصل سوم سال ۲۰۲۲ ميزان واردات روسيه از تركيه به بيش از يك ميليارد دلار در ماه رسيد كه نزديك به دو برابر واردات روسيه از تركيه در سال ۲۰۲۱ است.» مولود چاووش اوغلو مي‌گويد كه دليل افزايش چشمگير حجم مناسبات تجاري ميان دو كشور به دليل واردات گاز و انرژي تركيه از روسيه است كه در طول يكسال گذشته قيمت آن به شكل چشمگيري افزايش پيدا كرده است. گاردين مي‌نويسد: «در واقع تركيه وارد مسير اصلي واردات كالاهاي توليدي غرب به ويژه قطعات صنعتي شده است. برخي اقتصاددانان در طول ماه‌هاي گذشته متوجه رونق ناگهاني در تجارت ميان تركيه و ايتاليا شده‌اند كه به اعتقاد آنها نشان‌دهنده استفاده بازرگانان ايتاليايي براي دستيابي به بازار ممنوعه روسيه است. منابعي در وزارت خزانه‌داري ايالات متحده گفته‌اند كه در حال حاضر موضوع تجارت ميان تركيه و روسيه مهم‌ترين مساله در روابط دوجانبه تركيه و امريكا است.»
با اين حال مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه در نشست خبري مشترك با آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا تاكيد كرد كه تركيه هيچ كالايي به روسيه صادر نمي‌كند كه در جنگ اوكراين مورد استفاده قرار گرفته باشد. مقام‌هاي امريكايي پيش از اين مدعي شده‌بودند كه تركيه به مسيري براي صادرات مواد شيميايي و ريزپردازنده‌هايي كه كاربرد دوگانه دارند به روسيه تبديل شده است. ماه گذشته معاون وزير خزانه‌داري امريكا در سفري به تركيه با مقام‌هاي دولتي و نمايندگان بخش خصوصي تركيه ديدار و گفت‌وگو كرد و در مورد نقض تحريم‌هاي امريكا در مورد ايران و روسيه هشدار داد. چاووش اوغلو در نشست خبري مشترك با بلينكن گفت: «اين درست نيست كه ما محصولاتي به روسيه صادر مي‌كنيم كه قابليت استفاده در صنايع دفاعي دارند. ما از امريكا خواسته‌ايم تا در صورت كشف هرگونه نقض در اين مساله به ما اطلاع دهد.» چاووش اوغلو، همچنين بعد از ديدارش با بلينكن به خبرنگاران گفت كه تركيه اجازه نخواهد داد كه تحريم‌هاي امريكا و اروپا از درون يا به وسيله تركيه نقض شود و آنكارا براي اجتناب از اين موضوع گام‌هايي برداشته است. در حالي كه در طول يكسال گذشته تحريم‌ها و سازوكارهاي كنترل صادرات از سوي كشورهاي غربي عليه روسيه وضع شده است، اما همچنان روسيه از طريق هاب‌هاي تجاري مانند تركيه، هنگ‌كنگ و امارات متحده عربي مي‌تواند نيازهاي خود را تامين كند.
توسعه ناتو
روز دوشنبه، مولود چاووش اوغلو، تاكيد كرد كه ممانعت تركيه از پيوستن سوئد به ناتو استمرار پيدا مي‌كند، هرچند ممكن است كه در مقابل عضويت فنلاند در ناتو انعطاف نشان دهد. چاووش اوغلو از متحدان ناتو خواسته است تا از سوئد بخواهند تا گام‌هاي قاطعانه‌اي براي تامين خواسته‌هاي تركيه بردارد. سوئد به تركيه وعده داده است كه به خواسته تركيه براي فاصله گرفتن از گروه‌هاي كردي كه به گفته تركيه با گروه حزب كارگران كردستان (PKK) ارتباط دارند اقدام كنند. گروه پ‌ك‌ك از سوي تركيه، اتحاديه اروپا و ايالات متحده امريكا به عنوان گروه تروريستي شناخته مي‌شود. اما تركيه خواستار اقدامات بيشتري است، از جمله اينكه از سوئد خواسته است تا بولنت كنش، يك روزنامه‌نگار كه در تركيه به مشاركت در كودتاي ۲۰۱۶ متهم شده است، به آنكارا مسترد شود. ديوان عالي سوئد، در ماه‌هاي گذشته عليه درخواست استرداد كنش به تركيه راي داده‌بود، چرا كه براساس راي اين دادگاه، كنش ممكن است در تركيه به دليل عقايد سياسي‌اش محاكمه شود.
بلينكن در نشست خبري مشترك با همتاي تركيه‌اي‌اش گفت: «ما اطمينان داريم كه خيلي زود هر دو كشور را رسما در جمع ناتو مي‌پذيريم. وقتي اين اتفاق بيفتد، امنيت همه كشورهاي عضو از جمله ايالات متحده و تركيه، تقويت مي‌شود.» در برابر چاووش اوغلو گفت: «متاسفانه حاميان پ‌ك‌ك همچنان در سوئد حضور دارند. آنها افرادي را به خدمت مي‌گيرند و براي اقدامات تروريستي تامين مالي انجام مي‌دهند و در خاك سوئد تبليغ ترور مي‌كنند. آنها نمي‌خواهند كه سوئد عضو ناتو شود.»
سونر جاگاپتاي، مدير برنامه پژوهش تركيه در انديشكده موسسه واشنگتن به المانيتور مي‌گويد كه ممكن است تركيه تا پيش از اجلاس بعدي ناتو كه قرار است ماه ژوييه در ويلنيوس، پايتخت ليتواني برگزار شود، با پيوستن فنلاند به ناتو موافقت كند. جاگاپتاي معتقد است كه هر چند پيوستن فنلاند بدون سوئد به ناتو ممكن است پيروزي بزرگي براي دولت بايدن نباشد، اما در شرايطي كه تركيه با زلزله مواجه شده است، انداختن بار اضافه بر دوش اين كشور منصفانه به نظر نمي‌رسد. جاگاپتاي در مورد سفر بلينكن به تركيه مي‌گويد: «به نظر من اين سفر برخلاف سفرهاي پيشين وزراي خارجه امريكا به تركيه تا پيش از فاجعه زلزله كه بيشتر حالت بده‌بستاني داشت، خيلي گرم و صميمانه بود.»
خليل كاروالي، پژوهشگر ارشد انديشكده موسسه آسياي مركزي و قفقاز در فارن پاليسي استدلال مي‌كند كه اصرار آنكارا بر جلوگيري از عضويت سوئد در ناتو، به دليل مشكلاتش با سياست‌هاي امريكا است و نه سياست‌هاي سوئد. اين كارشناس مسائل منطقه مي‌نويسد: «مادامي كه نگراني‌هاي اصلي تركيه برطرف نشود و چپ‌گراهاي هوادار كردها و راست‌گراهاي ضدمسلمان بهانه كافي در اختيار آنكارا قرار دهند، تركيه به وتوي عضويت سوئد در ناتو ادامه مي‌دهد.… براي اينكه سوئد به عضويت ناتو در بيايد، امريكا بايد از حمايت، تسليح و تامين مالي گروه‌هاي كرد PYD و YPG در سوريه دست بردارد. متاسفانه منافع استراتژيك امريكا در شمال اروپا و خاورميانه قابل آشتي با يكديگر نيستند. اما امريكا بايد انتخاب كند كه خواستار استمرار حيات گروه‌هاي وابسته به پ‌ك‌ك در سوريه است يا اينكه مي‌خواهد با پيوستن سوئد، ناتو را تقويت كند.»
جنگنده‌هاي اف۱۶
يكي از دستور كارهاي اصلي گفت‌وگوي بلينكن در آنكارا، سفارش آنكارا براي ارتقاي جنگنده‌هاي اف۱۶ نيروي هوايي تركيه بود. پس از آنكه تركيه در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ و در پي خريد سامانه‌هاي پدافند هوايي اس-۴۰۰ روسيه از برنامه توليد جنگنده‌هاي مدرن اف۳۵ كنار گذاشته شد، تركيه مذاكرات با امريكا را براي خريد جنگنده‌هاي ارتقاءيافته اف۱۶ از امريكا آغاز كرد. ماه گذشته تعدادي از سناتورهاي ارشد امريكايي از هر دو حزب جمهوري‌خواه و دموكرات، تاكيد كردند در صورتي كه تركيه از عضويت سوئد در ناتو حمايت نكند، اجازه اجراي اين قرارداد ۲۰ ميليارد دلاري فروش جنگنده را صادر نخواهند كرد. چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه اما تاكيد كرد كه اين دو موضوع نبايد به هم پيوند زده شوند. چاووش اوغلو گفت: «اين موضوع درست و منصفانه نيست كه دو مساله كاملا مستقل را به هم مشروط كنيم. در صورت وجود چنين شرطي، امكان سفارش اف۱۶ از سوي ما وجود ندارد.» آنتوني بلينكن نيز تاكيد كرد كه قرارداد فروش اف۱۶ به تركيه «بسيار براي هماهنگي داخلي در ناتو و منافع ملي امريكا اهميت دارد.» وي تاكيد كرد: «دولت بايدن هم از ارتقاي ناوگان اف ۱۶ تركيه حمايت مي‌كند و هم از فروش جنگنده‌هاي نو.» با اين حال بلينكن گفت كه نمي‌تواند هيچ جدول زماني مشخصي براي اجراي اين توافق ارايه دهد.
كمك‌هاي امريكا به زلزله‌زدگان تركيه
نخستين بخش سفر وزير خارجه امريكا به تركيه بعد از ورود به پايگاه اينجرليك، سفر با هلي‌كوپتر در كنار همتاي تركيه‌اي‌اش بر فراز مناطق زلزله‌زده تركيه بود. زلزله‌اي كه تاكنون دست‌كم باعث مرگ ۴۵ هزار نفر در تركيه و سوريه شده است، بزرگ‌ترين فاجعه طبيعي تركيه در نزديك به ۱۰۰ سال گذشته بود. وزير خارجه امريكا در پي بازديد از مناطق زلزله‌زده، تاكيد كرد كه امريكا «در نخستين ساعت» كمك‌هاي خود را به تركيه آغاز كرد و تاكنون صد‌ها امدادگر و بسته‌هاي كمكي به تركيه ارسال كرده است. به گفته بلينكن، شهروندان عادي امريكايي هم از تصاوير دلخراش اين زلزله ناراحت شده‌اند و «نزديك به ۸۰ ميليون دلار اعانه از سوي بخش خصوصي و شهروندان عادي در امريكا» كمك جمع‌آوري شده است. وي گفت: «وقتي كه براي ديدار از سفارت تركيه در واشنگتن رفتم، به دليل تجمع جعبه‌هاي كمك‌هاي مردمي به سختي توانستم از در ورودي عبور كنم.» وزير خارجه امريكا تاكيد كرد: «تركيه مسير طولاني براي حمايت از افرادي كه بي‌خانمان شده‌اند و بازسازي مناطق در پيش دارد و ما متعهد به حمايت از اين كشور هستيم.» مولود چاووش اوغلو هم با قدرداني از عملكرد امريكا تاكيد كرد: «لازم مي‌دانم از اينكه ما را در اين دوران سخت تنها نگذاشتيد، تشكر كنم.» بلينكن، در مورد بازديدش از مناطق زلزله‌زده گفت: «توصيف وضعيت با كلمات بسيار مشكل است، ساختمان‌ها، محله‌ها و خيابان‌هاي بي‌شماري آسيب ديده‌اند يا كاملا نابود شده‌اند.» بلينكن از ۱۰۰ ميليون دلار كمك بيشتر به زلزله‌زدگان تركيه و سوريه خبر داد. پيش از اين هم جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا كمكي ۸۵ ميليون دلاري براي زلزله‌زدگان دو كشور اختصاص داده‌بود.