گزارش «اعتماد» از رايزني‌هاي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در تهران
گره‌گشایی ایران و آژانس در دقیقه نود
سارا معصومي
رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي شامگاه شنبه تهران را به مقصد وين ترك كرد. ششمين مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه از سوم دسامبر 2019 بر اين مسند تكيه داده، اين دور از رايزني‌ها را در تهران از عصر جمعه و ديدار با محمد اسلامي، معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي آغاز كرد و روز گذشته نيز پس از دور دوم رايزني‌ها با اسلامي راهي وزارت‌خارجه شده و با حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه و پس از آن ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ديدار كرد. به گزارش «اعتماد»، گروسي پس از ديدار صبح شنبه با محمد اسلامي در يك نشست خبري مشترك با او شركت كرده و به تعداد محدودي از پرسش‌هاي خبرنگاران رسانه‌هاي داخلي و خارجي پاسخ داد. به گزارش اعتماد، اين دور از رايزني‌هاي گروسي در ايران دو تفاوت قابل توجه با حضور قبلي او داشت: نخست حضور او در نشست با صاحب‌نظران صنعت هسته‌اي ايران و دوم تدارك نشست خبري مفصل‌تر براي او و محمد اسلامي با حضور قريب به 100 خبرنگار و عكاس رسانه‌هاي داخلي و خارجي. پرسش‌هاي پرسيده شده از مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كم و بيش شبيه سوال‌هايي بود كه همواره از او يا اسلافش در ايران پرسيده مي‌شود؟ چرا حمله به تاسيسات هسته‌اي ايران را متهم نمي‌كنيد؟ چرا آژانس نظام نظارتي بر تاسيسات هسته‌اي اسراييل ندارد؟ آيا راهي براي ممانعت از درز اطلاعات محرمانه درباره برنامه هسته‌اي ايران به رسانه‌ها وجود دارد؟ آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تا چه اندازه تحت تاثير فشارهاي سياسي رقبا و مخالفان جمهوري اسلامي ايران قرار دارد؟ و در نهايت مهم‌ترين پرسش اينكه اين سفر چه تاثيري بر كاهش اختلاف‌هاي في‌مابين ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گذاشت؟
هر گونه اقدام نظامي عليه نيروگاه‌هاي اتمي محكوم و غيرقانوني است
چرا شما حتي يك بار تهديدهاي مكرر رژيم صهيونيستي و حتي امريكا عليه تأسيسات هسته‌اي ايران را محكوم نكرديد؟ رافائل گروسي در پاسخ به اين پرسش خبرنگار صدا و سيما گفت: «دو مساله است كه بايد به آن اشاره و از يكديگر جدا شوند. اشاره به حمله به نيروگاه‌هاي اتمي الان رايج شده و آن هم به خاطر حمله به اوكراين است كه ممكن است خاطرات گذشته را به ياد بياورد. در كنفرانس‌هاي عمومي آژانس حمله به نيروگاه‌هاي اتمي توسط آژانس محكوم شده است. هرگونه اقدام نظامي عليه نيروگاه‌هاي اتمي محكوم و غيرقانوني و خارج از هنجارهاي ساختاري است و اميدواريم همگي بتوانيم از نيروگاه‌هاي اتمي از جمله در اوكراين و تأسيسات اتمي ديگر محافظت كنيم.»
كار و همكاري با ايران ادامه دارد
آيا از سفرتان به ايران رضايت داريد؟ مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پاسخ به اين پرسش گفت: «من هميشه از ديدار با محمد اسلامي استقبال مي‌كنم و اين ديدار رضايت‌بخش است ولي بحث ما بحث رضايت نيست بلكه ضرورت است. مي‌خواهيم گفت‌وگوي جدي و سيستماتيك با ايران داشته باشيم. در حال حاضر كه اينجا صحبت مي‌كنم هنوز كار ما تمام نشده و در پايان روز مي‌توانم قضاوت بهتري درباره رضايت خود بيان كنم. ولي جو حاكم يك جو كاري و مبتني بر صداقت و همكاري است. مي‌توانم بگويم كه كار و همكاري با ايران ادامه دارد.دو مساله وجود دارد كه بسيار مهم است حضور تعدادي بالاي رسانه‌ها در اين نشست حاكي از اين است كه سطح توقعات بالا است و همين وضع در سطح جهاني هم وجود دارد. درباره كار مشتركي كه با ايران داريم نياز به شفاف‌سازي و دريافت تضمين‌هايي از ايران بابت برنامه هسته‌اي اين كشور داريم.»
از كشورهايي بازرسي مي‌كنيم كه عضو ان‌پي‌تي هستند
چرا نظارتي مشابه بر برنامه هسته‌اي ايران از سوي آژانس بر برنامه هسته‌اي اسراييل صورت نمي‌گيرد؟ رافائل گروسي در پاسخ گفت: «اين سوال مهمي است و من مكررا وقتي به ايران و خاورميانه سفر مي‌كنم، مي‌شنوم. مساله اين است كه آژانس بازرسي‌ها از كشورها و تاسيسات هسته‌اي كشورها را بر پايه توافق‌هاي قانوني و حقوقي كه با آن كشورها دارد، انجام مي‌دهد. ايران هم به اين دليل كه عضو NPT است [مشمول اين بازرسي‌ها مي‌شود.] كشورهايي كه عضو NPT هستند توافقنامه‌هاي پادماني با آژانس دارند. مهم است كه جامعه ايران اين موضوع را درك كند كه نمي‌توانم جايي را كه دلم مي‌خواهد بازرسي كنم يا كشوري را بر اساس دلبخواهم يا ديدگاه‌هاي سياسي‌ام هدف قرار دهم. من كشورهايي را بازرسي مي‌كنم كه عضو پيمان خاصي هستند. كشورهاي ديگري هستند كه عضو NPT نيستند، از جمله اسراييل. ما توافق‌هاي متفاوتي با اسراييل داريم كه بسيار محدودتر هستند. نه فقط اسراييل، بلكه برخي ديگر كشورها هم در اين فهرست وجود دارند. من مي‌خواهم صريح بگويم اين مساله انصاف يا بي‌انصافي من نيست كه من از اينجا بازرسي مي‌كنم و از آنجا بازرسي نمي‌كنم. مسووليت مديركل آژانس براساس پيمان‌ها محدود شده كه به او عامليت اعطا مي‌كند كه از جايي بازرسي كند يا نه.»
نمي‌توانم مانع از درز اطلاعات شوم
آيا آژانس نمي‌خواهد مانع از درز اطلاعات برنامه هسته‌اي ايران در رسانه‌هاي غربي شود؟ خلاصه پاسخ گروسي به اين پرسش اين بود كه «هر وقت خبري درباره درز گزارشات محرمانه به گوش من مي‌رسد، شخصا عصباني و نااميد مي‌شوم، ولي به من حق بدهيد به عنوان مديركل نمي‌توانم چك كنم. چون اين گزارش‌ها دست همه اعضاست و آنها اين كار را انجام مي‌دهند.»
چرا همكاري ايران و آژانس يك ضرورت است
آيا مي‌توان اميدوار بود كه در نشست آتي شوراي حكام فشارهاي سياسي عليه ايران پايان يابد؟ رافائل گروسي با اشاره به اينكه براي پاسخ به اين پرسش بايد گوي بلورين داشته باشم، گفت: «طبيعي است كشورهاي مختلف با انگيزه‌هاي مختلف سعي مي‌كنند از نفوذ خودشان براي تاثيرگذاري استفاده كنند. اين نشان مي‌دهد چقدر ضروري است ايران و آژانس با هم ارتباط نزديك‌تري داشته باشند و هر چقدر اين همكاري با آژانس بيشتر شود آن وقت كشورهاي ديگر نمي‌توانند تاثيرگذاري داشته و فشار وارد كنند.»
اين ادعا كه آژانس از كسي دستور مي‌گيرد مضحك است
چه تضميني مي‌دهيد از آژانس به عنوان ابزار سياسي استفاده نشود؟ مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پاسخ گفت: «من اين اطمينان را مي‌دهم كه هيچ‌وقت از آژانس به عنوان ابزار سياسي استفاده نمي‌شود و نخواهد شد و اين قول را مي‌دهم كه تحت دستور‌العمل هيچ كشوري كار نمي‌كنيم. ما شوراي حكام داريم و عملكرد ما زيرنظر است. ما از كسي دستور نمي‌گيريم و اينگونه صحبت‌ها از نظر من مضحك هستند. براي ما عمل كردن مهم است و زياد به حرف‌هاي ديگران توجه نمي‌كنيم.»
بيم و اميدهاي مذاكره آقاي مديركل پشت درهاي بسته
سفر رافائل گروسي به تهران در حالي اتجام گرفت كه بر دامنه اختلاف‌ها يا مسائل نيازمند رايزني بيشتر ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي افزوده شده است. سطح غني‌سازي در ايران با توجه به پيدا شدن ذرات اورانيوم غني‌شده تا 83 درصد، كاهش نظارت آژانس بر تاسيسات هسته‌اي ايران به دليل پايان يافتن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي، افزايش ذخاير مواد غني شده تا 60 درصد و اختلاف‌هاي باقي مانده ميان دو‌طرف درباره مواد پيدا شده در سه مكان اعلام نشده در ايران عملا پرونده مشترك ميان دو طرف را كه نيازمند كار فوري است قطور و قطورتر كرده است. سايت گاردين در گزارشي درباره سفر مديركل آژانس به تهران نوشت: گروسي روز جمعه در بحبوحه بن‌بست مذاكرات درباره احياي برجام، وارد ايران شد. يك منبع ديپلماتيك به خبرگزاري فرانسه گفته است كه رييس آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در جريان سفر خود با ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران ديدار كرد تا «گفت‌وگوها» در مورد كار هسته‌اي ايران و «روابط در بالاترين سطح» از سر گرفته شود. گروسي به صراحت گفته بود «تنها در صورتي آماده رفتن به تهران است كه دعوتي براي صحبت با رييس‌جمهور داشته باشد». گروسي اواخر روز شنبه با حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه ايران ديدار كرد. اميرعبداللهيان پيش از اين ديدار به سي‌ان‌ان گفته بود: «پنجره براي توافق بر سر مذاكره براي لغو تحريم‌ها همچنان باز است، اما اين پنجره براي هميشه باز نخواهد بود». به گفته يك منبع ديپلماتيك، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در طول اين سفر قصد داشت «دسترسي بيشتر به سايت [فردو] و بازرسي‌هاي بيشتر را درخواست كند.» فرانسه، يكي از اعضاي برجام روز پنجشنبه در واكنشي به توسعه برنامه هسته‌اي ايران گفت: توسعه غني‌سازي در ايران «بي‌سابقه و بسيار جدي» است. سفر گروسي به ايران به عنوان نشانه ديگري از امكان‌پذير بودن رويكرد گفت‌وگو محور براي حل بن‌بست هسته‌اي در ايران تلقي مي‌شود. بسته به نتيجه سفر گروسي، ايالات متحده و همچنين بريتانيا، فرانسه و آلمان تصميم خواهند گرفت كه آيا پيش‌نويس قطعنامه محكوميت ايران را به شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه قرار است هفته آينده در وين تشكيل شود، ارايه كنند يا خير. گروسي آخرين بار در مارس سال گذشته (2022) در سفري كه متمركز حل اختلاف‌هاي پادماني با ايران بود به تهران سفر كرده بود. الجزيره نيز در گزارشي درباره سفر گروسي به تهران نوشت: رافائل گروسي با ماموريت دستيابي به تفاهم با ايران در مورد موضوعات مورد اختلاف پادماني كه مي‌تواند بر حيات برجام هم تاثير بگذارد راهي تهران شد. اين سفر چند روز پيش از نشست بعدي شوراي حكام آژانس در روز دوشنبه انجام شد. اين احتمال وجود دارد كه ايالات متحده و متحدان اروپايي آن بتوانند قطعنامه ديگري را براي محكوم كردن ايران در نشست آتي شوراي حكام دنبال كنند. در ميان گزارش‌ها مبني بر مخالفت واشنگتن با فشار اروپا براي قطعنامه‌اي ديگر، مقام‌هاي امريكايي گفته‌اند كه منتظر نتايج سفرهاي گروسي براي تصميم‌گيري درباره اقدام بعدي خود خواهند بود.
بيانيه سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي آقاي رافائل گروسي در تاريخ 3 و 4 مارس 2023 (12 و 13 اسفند 1401) از جمهوري اسلامي ايران بازديد كرد. وي در اين سفر با جناب آقاي دكتر ابراهيم رييسي، رييس‌جمهوري اسلامي ايران و جناب آقاي دكتر حسين اميرعبداللهيان وزير محترم امور خارجه و جناب آقاي مهندس محمد اسلامي معاون محترم رييس‌جمهور و رييس سازمان انرژي اتمي ايران ديدار و گفت‌وگو كرد. اين نشست‌هاي سطح بالا به اهميت برداشتن گام‌هايي به منظور تسهيل همكاري‌هاي گسترده‌تر جهت تسريع در حل مسائل پادماني باقي مانده به نحو مقتضي، پرداخت. دو طرف اعتقاد دارند كه چنين تعاملات مثبتي مي‌تواند راه را براي توافق‌هاي گسترده‌تر ميان دولت‌هاي عضو هموار نمايد. سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درخصوص موارد زير به توافق رسيدند:
۱- تعاملات بين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ايران با روحيه همكاري و با رعايت كامل صلاحيت‌هاي آژانس و حقوق و تعهدات جمهوري اسلامي ايران براساس موافقتنامه‌هاي جامع پادماني صورت خواهد پذيرفت.
۲- درخصوص مسائل پادماني باقي‌مانده مربوط به سه مكان، ايران آمادگي خود را براي ادامه همكاري و ارايه اطلاعات و دسترسي بيشتر به منظور رسيدگي به مسائل پادماني باقي‌مانده اعلام كرد.
۳- ايران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه مي‌دهد تا چنانچه مقتضي باشد فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارت بيشتر را اجرا كند. روش اجراي آن طي يك نشست فني كه به‌زودي در تهران برگزار مي‌شود، ميان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.