تلف شدن يك ماده يوز باردار بر اثر تصادف در محور عباس‌آباد - ميامي
دليل اهمال در ايمن‌سازي زيستگاه يوز اعلام شود
نيره خادمي| ششمين روز فروردين امسال ماده يوز ديگري در محور عباس‌آباد - ميامي بر اثر تصادف جاده‌اي تلف شد. پس از آن بحث‌هاي زيادي در رسانه‌هاي اجتماعي شكل گرفت كه دو محور اصلي داشت؛ وظايف دولت در ايمن‌سازي زيستگاه‌هاي اين گونه در معرض انقراض و آگاهي و به ويژه توجه مردم حين رانندگي از اين مسيرها. پس از مشخص شدن باردار بودن اين ماده يوز كه «ماجراد» نام داشت اين بحث‌ها پررنگ‌تر شد؛ دوستداران حيات وحش متوجه شدند كه نه فقط يك يوز كه سه جنين اين يوز ماده نيز تلف شده‌اند. ماجراد در سال ۱۳۹۹ در محدوده پارك ملي توران به عنوان «يوز جنسيت نامشخص» ثبت شد و در تابستان سال گذشته با يك قلاده توله نر دوباره در همان منطقه ثبت و ضبط شده بود. همزمان با آغاز تعطيلات نوروز صفحه حيات وحش توران در اينستاگرام درباره عبور مسافران هشدار داده بود تا در راستاي كاهش احتمال تصادف با اين گونه در معرض انقراض با سرعت مجاز در اين مسير حركت كنند اما حالا حيات وحش قرباني ديگري دارد. محور عباس‌آباد - ميامي يكي از گذرگاه‌هاي اصلي يوز براي تردد ميان پارك ملي توران و منطقه مياندشت است و تاكنون تلفات زيادي در آن گزارش شده است. ارديبهشت‌ماه سال 95 يوزپلنگ ماده ديگري در محدوده عباس‌آباد پارك ملي توران يك يوزپلنگ ماده بر اثر برخورد با خودروهاي عبوري تلف شد و توله اين ماده يوز چندين‌بار به محل تصادف مادر برگشته بود. از سال ۸۹ تاكنون، 10 يوزپلنگ ايراني بر اثر تصادف با خودروهاي عبوري در اين جاده از بين رفته‌اند آن هم در شرايطي كه براساس آخرين آمارها، كمتر از ۳۰ فرد از اين گونه در كشور باقي مانده است.
تنها 10 درصد منطقه حادثه‌خيز فنس‌كشي شده است
در 10 سال گذشته تقريبا هر بار كه يك يوز در زيستگاه‌هاي ايران از بين رفته، مطالبه لزوم بهبود وضعيت ايمني جاده ميامي-عباس‌آباد مطرح شده است. سال گذشته در اين باره كارزار اينترنتي راه افتاد و نزديك به ۵۲ هزار نفر آن را امضا كردند. همان زمان حسن اكبري، معاون محيط‌زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط‌زيست از اعلام آمادگي وزارت راه و شهرسازي براي تامين بودجه ايمن‌سازي جاده مربوطه خبر داد و گفت كه به زودي برنامه عملياتي ايمن‌سازي در حوزه‌هاي فنس‌كشي، نورپردازي، كاهش سرعت و اطلاع‌رساني ارايه خواهد شد. تاكنون اما اقدام چنداني در اين باره صورت نگرفته است در شرايطي كه در ابتداي دهه ۹۰ پس از دوبانده شده جاده ميامي-سبزوار تصادفات جاده‌اي با يوزپلنگ افزايش چشمگيري داشت.
پس از مرگ اين ماده يوز در نوروز 1402 بسياري، از مردم به دليل توجه نكردن به محدوده‌هاي عبور يوز در زيستگاه‌ها انتقاد كردند در شرايطي كه در كنار فرهنگ‌سازي و افزايش آگاهي جمعي درباره اهميت گونه‌هاي كمياب، مهم‌ترين راهكار ايمن‌سازي زيستگاه‌ها است. بهرامعلي ظاهري، مديركل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان در اين باره به ايلنا مي‌گويد: «با وجود اينكه طرح مطالعاتي مربوط به ايمن‌سازي جاده ميامي-سبزوار از قبل تهيه شده است، اما اين طرح هنوز عملياتي نشده و به جز فنس‌كشي ۸ كيلومتر از مسير حادثه‌خيز ۸۰ كيلومتري در سال ۹۷، هنوز اقدام خاصي براي ايمن‌سازي مسير عبور يوزپلنگ در اين جاده انجام نشده است. فنس‌كشي بخشي از اين محور در محدوده الحاك، تا حدودي احتمال وقوع تصادف يوزپلنگ را كاهش داده است، اما همچنان احتمال بالايي براي تكرار حوادث مشابه وجود دارد.» به گفته او، بودجه لازم براي فنس‌كشي و ايجاد زيرگذر براي تردد يوزپلنگ در سه نقطه از اين محور هم توسط سازمان محيط‌زيست تامين شده است و دستگاه‌هاي ديگر اقدامي عملياتي براي بهبود وضعيت ايمني اين محور انجام نداده‌اند. «در سال‌هاي اخير با تصويب شوراي ترافيك استان سمنان، حداكثر سرعت مجاز در جاده ميامي-سبزوار به ۸۰ كيلومتر بر ساعت كاهش يافت و تابلوهاي راهنمايي مربوطه نيز نصب شد، اما قطعا اين اقدام كافي نيست.» در طرح مطالعاتي كه سال 90 در اين باره تهيه شده، وظايف تمام دستگاه‌هاي متولي ايمن‌سازي جاده در طرح مطالعاتي مشخص شده است؛ وظايفي چون احداث زير گذر و روگذر مناسب براي تردد يوز، نصب دوربين‌هاي كنترل سرعت، محدوده‌هاي فنس‌كشي، شكل نورپردازي و نقاط نصب تابلوهاي هشداردهنده. «فنس‌كشي جاده برعهده اداره‌كل راه و ترابري استان سمنان قرار داده شده، روشنايي مسير و نصب چراغ‌هاي مربوطه نيز برعهده وزارت نيرو و اداره راه استان سمنان گذاشته شده است و براي نصب دوربين‌هاي كنترل سرعت، بايد پليس راهور به همراه سازمان راهداري اقدام كنند. با توجه به حادثه تلخي كه اخيرا در زمينه تصادف يك يوز ايراني در اين جاده رخ داد، اميدواريم در سال ۱۴۰۲ حتما اجراي همين راهكارهاي پيش‌بيني شده آغاز شود.» با وجود كم‌كاري دستگاه‌ها و سكوت محيط زيست در برابر بي‌توجهي‌ها اما نهادهاي غيردولتي در اين چند سال سعي كرده‌اند اقداماتي هر چند اندك در اين باره انجام بدهند. حدود سه ماه پيش جمعيت نذر طبيعت پس از تامين هزينه ترميم چهار عدد تابلوي بزرگ هشداردهنده در حاشيه جاده عباس‌آباد - ميامي در پارك ملي توران با كمك‌هاي مردمي اقدامات لازم براي طراحي، چاپ و نصب آنها را انجام داد.
دليل اهمال در ايمن‌سازي جاده ميامي اعلام شود
هشتم فروردين امسال پس از مرگ ماجراد و سه جنين اين يوز كارزار ديگري از سوي دوستداران و حاميان حيات وحش ايران به راه افتاد و تا لحظه نوشتن نزديك به 28 هزار نفر آن را امضا كرده‌اند. در اين كارزار كه خطاب به بهرامعلي ظاهري، مديركل اداره محيط‌زيست استان سمنان نوشته شده، درخواست گزارش علل اهمال در ايمن‌سازي جاده ميامي كه منجر به تلفات جاده‌اي يوزها شده، مطرح شده است.
تجربيات جهاني چه مي‌گويد؟
مهم‌ترين تجربيات جهاني هم بر آگاهي بخشي در ميان مردم به ويژه جوامع محلي و ايمن‌سازي زيستگاه‌ها تاكيد دارد. در سال ۱۹۷۷ لاري ماركر، فعال امريكايي همراه با «چوباكا» توله يوز خود براي انجام برنامه حفاظت از اين گونه كمياب به ناميبيا سفر كرد و توانست توجه و حمايتي جهاني را جلب كند. ماركر بر پايه آموزش جوامع محلي، مطالعات بوم‌شناختي و زيست‌شناختي يوز و آموزش كارشناسان در سراسر دنيا، مركز حفاظت يوزپلنگ را در ناميبيا تاسيس كرد. او معتقد است كه بايد برنامه‌هايي تدوين شود كه به‌واسطه آن يوزپلنگ‌ها قادر به بقا در كنار انسان‌ها باشند. بهبود روش‌هاي مديريت گله‌داري براي كاهش كشتار جمعي يوزپلنگ‌ها به وسيله كشاورزان و تشويق براي استفاده از سگ‌هاي گله آناتولي كه به طور دائم با گله زندگي مي‌كنند، از جمله راه‌هايي هستند كه او براي جلوگيري از انقراض يوزپلنگ‌ها پيشنهاد داده است. به طور كلي قوانين حمايتي بسيار خوبي براي حيات وحش در كشور ناميبيا وضع شده است كه نتيجه آن به حداقل رساندن تلفات توسط انسان‌هاست. نوشين ساطعي، كارشناس رشته زيستگاه‌ها و تنوع زيستي كه در دهه 80 در يكي از دوره‌هاي آموزشي حفاظت يوزپلنگ ناميبيا شركت كرده هم درباره برنامه‌هاي موفق نامبيا براي كاهش تلفات جاده‌اي يوزها گفته است: «در طول جاده‌ها سرعت از حد 80 كيلومتر تجاوز نمي‌كند. دو طرف جاده‌ها نمايه‌ها و تابلوهاي هشداردهنده درخصوص تردد حيوانات نصب شده و در مناطقي كه تردد حيات وحش بسيار زياد باشد، دو طرف جاده حصاركشي شده و راه‌هاي مخصوص از زير جاده‌ها براي تردد حيوانات در نظر گرفته شده است. از طرفي به دليل آگاهي بالاي مردم و گردشگران نسبت به حيات وحش، مردم به اندازه كافي نسبت به تنها منابع درآمد موجود (حيات وحش) حساسيت نشان مي‌دهند.»