رييس‌جمهور فرانسه در پكن اميدوار است كه چين نقش موثري در پايان دادن به جنگ اوكراين ايفا كند
اميدواري اروپا به ميانجيگري چين
محمدحسين لطف‌الهي
امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه روز چهارشنبه در شرايطي وارد پكن شد كه موضع‌گيري‌هاي جديد او نشان مي‌دهد پاريس تلاش دارد از سطح تنش‌ها ميان پكن و واشنگتن بكاهد و بر اين باور است كه چين مي‌تواند نقش موثري در پايان دادن به جنگ اوكراين ايفا كند.
مكرون كه در داخل فرانسه به دليل تصميم دولت براي افزايش سن بازنشستگي به شدت تحت فشار افكار عمومي قرار دارد و در خارج از كشور نيز تلاش‌هايش براي پايان دادن به جنگ اوكراين ناكام مانده، به چين به عنوان «تنها كشور جهان كه مي‌تواند نظر مسكو را تغيير دهد» نگاه مي‌كند و برخلاف برخي كشورهاي غربي كه اصرار داشتند چين نبايد در اين زمينه ايفاي نقش كند، باور دارد كه پكن اين پتانسيل را دارد كه براي پايان جنگ روي تصميم‌گيري روسيه اثر بگذارد.
يك مقام فرانسوي روز چهارشنبه 5 آوريل به شرط ناشناس ماندن به نيويورك‌تايمز گفته است: «فقط چين مي‌تواند نقش يك تغييردهنده بازي را ايفا كند.» او افزود: «ما مي‌دانيم كه چين، روسيه را محكوم نخواهد كرد، اما رييس‌جمهور تلاش بسياري انجام داده تا دريابيم چگونه همكاري با چين مي‌تواند براي اوكرايني‌ها سودمند باشد.» براي برخي كشورهاي غربي نظير بريتانيا اين رويكرد فرانسه قابل پذيرش نيست. از نگاه آنها چين كشوري است كه حمله نظامي روسيه به اوكراين را محكوم نكرده، از واژه «جنگ» براي توصيف حمله روسيه استفاده نمي‌كند و بر گسترش «بدون محدوديت» همكاري‌هاي ضد غربي با روسيه تاكيد دارد. شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين ماه گذشته به روسيه سفر كرد و به همراه پوتين عصر حاضر را عصري «جديد» توصيف كرد كه در آن سلطه امريكا پايان مي‌يابد.
رييس‌جمهور فرانسه همانند بسياري از موارد در گذشته نظر متفاوتي دارد. پاريس معتقد است چنانچه در طرح صلح 12 ماده‌اي چين منعكس شده، پكن «نگراني‌ها و سوالاتي» درباره جنگ اوكراين دارد و مايل به تشديد درگيري‌ها و بروز تنش‌ها و خطرات بزرگ‌تري نظير جنگ هسته‌اي نيست. يك تفاوت مهم ديگر چين اين است كه ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين پيشنهاد صلح چين را رد نكرده و گفته است كه چين مي‌تواند يك شريك براي پايان دادن به جنگ باشد.
ايالات متحده تا چندي قبل كاملا مخالف هرگونه نقش‌آفريني چين در مساله اوكراين بود و مقام‌هاي امريكايي در موضع‌گيري‌هاي خود آشكارا با طرح صلح 12 ماده‌اي چين مخالفت كردند. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده يك روز پس از انتشار طرح صلح چين در وب‌سايت وزارت امور خارجه اين كشور در گفت‌وگو با شبكه خبري اي‌بي‌سي‌نيوز اين طرح را «غيرمنطقي» خوانده و گفته بود: «ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه با اين طرح موافق است. چگونه چنين طرحي مي‌تواند خوب باشد؟ من هيچ چيز در اين طرح نديدم كه نشان دهد اگر طرح چين دنبال شود، براي طرفي جز روسيه مفيد خواهد بود. اين ايده كه چين بخواهد درباره نتيجه نهايي جنگي كه ناعادلانه بر اوكراين تحميل شده مذاكره كند، ايده‌اي منطقي نيست.» با اين حال به نظر مي‌رسد امريكايي‌ها هم موضع خود را تعديل كرده‌اند. كاخ اليزه روز چهارشنبه 5 آوريل در بيانيه‌اي اعلام كرد كه مكرون پيش از عزيمت به چين گفت‌وگويي تلفني با جو بايدن، همتاي امريكايي خود داشته و دو رييس‌جمهور درباره «تمايل مشترك به مشاركت چين براي پايان دادن به جنگ اوكراين» به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.
به‌رغم نزديك‌تر شدن ديدگاه‌ها، همچنان تفاوت‌هايي جدي در نگاه اروپايي‌ها و امريكايي‌ها به مساله چين وجود دارد. مكرون تاكنون بارها از رويكرد «سختگيرانه» دولت بايدن عليه چين انتقاد كرده بود و تاكيد داشت كه اتخاذ رويكردي مشابه از سوي اروپا مي‌تواند منافع اقتصادي اروپايي‌ها را به خطر بيندازد. در حال حاضر، صنعت خودرو در آلمان وابستگي بسيار زيادي به بازار چين دارد و گفت‌وگوها براي فروش هواپيماهاي ايرباس فرانسوي به چين ميان پاريس و پكن در جريان است.
براي چين نيز در شرايطي كه روابط ميان اين كشور و ايالات متحده در پايين‌ترين سطح طي دهه‌هاي اخير قرار دارد، تقويت روابط با شركاي اروپايي از اهميت قابل توجهي برخوردار است و پكن به اين روابط براي احياي روند رشد اقتصادي خود پس از ركود دوره همه‌گيري بيماري كوويد 19 نياز دارد. اگر رشد اقتصادي 2.2درصدي سال 2020 كه به خاطر شيوع ويروس كرونا رقم خورد مدنظر قرار نگيرد، رشد 3درصدي اقتصاد چين در سال گذشته كمترين رشد توليد ناخالص داخلي اين كشور از سال 1976 تاكنون محسوب مي‌شود. توليد ناخالص داخلي چين در سال 2022، 18 تريليون دلار بوده است. براي چيني‌ها همكاري‌هاي اقتصادي با كشورهاي اروپايي مي‌تواند يك فرصت بسيار بزرگ‌تر از همكاري‌هاي اقتصادي با روسيه باشد.
فو كونگ، سفير چين در اتحاديه اروپا پيش از سفر مكرون به پكن در گفت‌وگويي رسانه‌اي از اروپايي‌ها خواسته بود كه مستقل از ايالات متحده براي روابط خود تصميم بگيرند و تصريح كرده بود كه درباره نزديكي چين و روسيه بزرگنمايي شده است. او همچنين دوستي و همكاري «بدون محدوديت» ميان روسيه و چين را «صرفا يك شعار» توصيف كرد. بر اساس گزارش رسانه‌هاي چيني، شي جين‌پينگ در طول سفر سه روزه مكرون بيش از 6 ساعت با رييس‌جمهور فرانسه وقت خواهد گذراند كه مساله‌اي كم سابقه به حساب مي‌آيد و تحليلگران آن را نشانه‌اي از عزم جدي پكن براي گسترش همكاري‌هاي ديپلماتيك با پاريس ارزيابي مي‌كنند. شي و مكرون همچنين مشتركا از شهر جنوبي گوانگژو بازديد خواهند كرد. سي‌ان‌ان نوشته است: «در شرايطي كه امريكا مي‌خواهد كنترل‌هاي شديدي را بر صادرات به چين اعمال كند و نگذارد كه فناوري‌هاي حياتي به چين صادر شوند، تقويت همكاري‌ها با قدرت‌هاي اروپايي مانند فرانسه اهميت زيادي براي چين دارد.»
چين در ماه‌هاي اخير با ايفاي نقش در حصول توافق ميان ايران و عربستان سعودي براي از سرگيري روابط ديپلماتيك نشان داد كه مي‌تواند به عنوان يك قدرت فرامنطقه‌اي براي برقراري آرامش و ثبات در جهان نقش ايفا كند.
يك مقام فرانسوي روز گذشته گفت كه هدف ما نابودي رابطه با چين نيست، بلكه درست برعكس، هدف ما تقويت روابط بر اساس پايه‌هايي مستحكم‌تر است.
اورسولا ون در لاين، رييس كميسيون اروپا كه در اين سفر مكرون را همراهي مي‌كند، هفته گذشته در يك سخنراني تاكيد كرد كه براي اروپا قطع روابط با چين «نه عملي و نه به نفع اروپا» است. او افزود كه روابط ميان پكن و اتحاديه اروپا روابطي سياه يا سفيد نيست و رفتار اروپا در قبال چين نيز نمي‌تواند چنين باشد. خانم ون در لاين استدلال كرد كه به همين دليل اروپا بايد روي ريسك‌زدايي از روابط خود با چين تمركز كند و نه قطع روابط.
با اين وجود، رييس كميسيون اروپا هم تاييد مي‌كند كه چين پس از يك دوره اصلاح و باز كردن فضاي اقتصادي و سياسي وارد يك دوره امنيتي و افزايش نظارت‌ها شده است و بايد در روابط با اين كشور محتاط بود.
آليچا باچولسكا، يكي از كارشناسان در شوراي روابط خارجي اروپا (ECFR) درباره سفر مكرون و ون در لاين به يورونيوز گفت: رييس‌جمهور چين از سفر مقامات ارشد اروپايي استفاده خواهد كرد تا اتحاديه اروپا را به عادي‌سازي روابط تجاري با پكن متقاعد كند. خانم باچولسكا گفت: «ما بزرگ‌ترين بازيگران مانند آلمان و فرانسه و محافل تجاري در اين دو كشور را داريم كه منافع بسيار گسترده‌اي از نظر بازگشت به تجارت گذشته دارند. حضور مكرون به پكن نشان خواهد داد كه فرانسه و اروپا به همكاري اقتصادي با پكن علاقه‌مند هستند.»
اتحاديه اروپا هم از وابستگي زنجيره تامين خود به چين آگاه است. بر اساس تازه‌ترين داده‌هايي كه از سوي مقام‌هاي اروپايي اعلام شده 93 درصد منيزيم و 97 درصد ليتيوم مورد نياز اروپا از طريق چين تامين مي‌شود. ليتيوم از جمله موارد مورد نياز براي توليد باتري‌هاست و بر اساس تخمين‌ها درخواست براي ليتيوم تا سال 2050 نزديك به 17 برابر خواهد شد.
آنتوان بونداز، مدرس ارشد مدرسه عالي علوم سياسي پاريس، به يورونيوز مي‌گويد كه آنچه رييس‌جمهور فرانسه و رييس كميسيون اروپا مي‌توانند انجام دهند هشدار دادن به چين در مورد عواقب احتمالي در صورت حمايت نظامي بيشتر از روسيه است. به گفته اين كارشناس «رييس‌جمهور فرانسه بايد از اهرم فشار محدودي كه بر شي جين‌پينگ دارد، آگاه باشد. حتي اگر فرانسه عضو دايمي شوراي امنيت سازمان ملل باشد. فرانسه در مقايسه با چين امروز يك كشور سبك وزن‌تر است.» او تاكيد كرد: «روابط بسيار نامتقارن است و ماكرون نمي‌تواند شي جين‌پينگ را در مورد هر چه مي‌خواهد متقاعد كند. خوب است كه تلاش كنيم و البته خوب است كه كانال‌هاي ارتباطي را باز بگذاريم، اما بايد واقع‌بين باشيم.»
يك مقام فرانسوي روز چهارشنبه گفته است: «فقط چين مي‌تواند نقش يك تغييردهنده بازي را ايفا كند.» او افزود: «ما مي‌دانيم كه چين، روسيه را محكوم نخواهد كرد، اما رييس‌جمهور تلاش بسياري انجام داده تا دريابيم چگونه همكاري با چين مي‌تواند براي اوكرايني‌ها سودمند باشد.»
امريكايي‌ها هم موضع خود را تعديل كرده‌اند. كاخ اليزه روز چهارشنبه در بيانيه‌اي اعلام كرد كه مكرون پيش از عزيمت به چين گفت‌وگويي تلفني با بايدن داشته و دو رييس‌جمهور درباره «تمايل مشترك به مشاركت چين براي پايان دادن به جنگ اوكراين» به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.